Morgunblaðið - 01.06.1986, Blaðsíða 14

14 C
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 1:. JÚNl 1986
-1
Nordkapp
BARENTSHAF
Belushya Guba
Novaja Zemlia
* STÓRIR FLUGVELLIR
-ÍFLOTASTÖÐVAR
100 km
Ummap a s.Drobál
'{IDkss
Linihamari \
(Pechengar Litza Guba q
Luostan > | Port.Vladimir
Ara Guba' Ura Guba Jjj KiHirT>s
Kilpyavf 4. J^SaydáTTuba
Koshkayavr Olenya Gubí
PolyarnyJr ‘Severomorsk
Murmansíft T Severomorsk
Murmansk/Rostavl/ Murmansk N0
MUrmashi'T'
Malyavr ■^Taybola
Öryggismál Finnlands:
Það breytir enginn
landafræðinni
eftir Björn Bjarnason
í Svíþjóð er nú rætt um ný-
raunsæisstefnu í öryggis- og varn-
armálum. Séu Finnar spurðir að
því, hvort eitthvað svipað sé að
gerast hjá þeim, hvort þeir séu að
átta sig á þvi, að heimsástandið er
ekki eins glæsilegt og ýmsir væntu
í upphafi áttunda áratugarins er
svarið á einn veg; Finnar hafa
aldrei verið annað en raunsæismenn
í öryggismálum.
I erindi um Juho Kusti Paasikivi,
fyrrum forseta Finnlands, komst
Anders Huldén.'sendiherra Finna á
íslandi, svo að orði: „í ræðum sínum
vísaði hann gjaman til sögu og
landafræði. Boðskapur hans var í
stuttu máli á þessa leið: Lítið á
landakortið. Finnland er þar sem
það er. Við getum ekki breytt ianda-
fræðinni. Stórveldið Sovétríkin er
og verður grannríki okkar. Sagan
kennir okkur, að ætíð hefur farið
illa fyrir okkur í þau á að giska
fjörutíu skipti sem komið hefur til
styijalda milli þjóðanna. Við getum
ekki átt áfram í illdeilum við þetta
grannríki sem er mun öflugra en
við. Við verðum að láta af hatri og
átökum og taka upp stefnu sem
byggir á gagnkvæmu trausti og
grundvallast á friði og vináttu.
Einungis með hreinskilnum samn-
ingum og samvinnu er unnt að ná
árangri.“
Ekki er unnt að segja annað en
í þessum orðum felist kalt raunsæi.
Á minnisvarða um Paasikivi í mið-
borg Helsinki eru greipt þessi orð
hans: „Viðurkenning á staðreynd-
um er upphaf allrar visku." í opin-
berum plöggum um finnska örygg-
ismálastefnu segir, að þetta séu
einkunnarorð hennar frá lokum síð-
ari heimsstyijaldarinnar. Á þessum
grundvelli gekk hægrimaðurinn
Paasikivi til viðræðna við Stalín,
sem lauk með samkomulagi 1948,
þegar Finnar og Sovétmenn gerðu
með sér vinnáttu- samvinnu- og
aðstoðarsáttmála þann, sem enn er
í gildi. Síðan er öryggismálastefnu
Finna iýst á þann hátt, að þeir séu
hlutlausir með vináttusamning við
Sovétmenn.
Um hemaðarleg atriði er fjallað
í 1. og 2. grein samningsins. Komi
til árásar Þjóðveija eða einhvers
ríkis, sem er í bandalagi við þá, á
Finnland eða á Sovétríkin um
finnskt landsvæði skuldbinda
Finnar sig til að snúast gegn þeirri
árás með öllum tiitækum ráðum,
og Sovétmenn kunna að veita þeim
aðstoð eða taka þátt í vöminni með
þeim. Þá skuldbinda samningsaðilar
sig til þess að ræða saman, ef
hætta er talin á árás Þjóðveija eða
bandamanna þeirra.
Höfuðkapp er lagt á að
þjálfa finnska hermenn
þannig, að þeir treysti
sem mest á eigið þrek og
nýti sér landkosti til hins
ýtrasta.
>Á
Hlutleysi og vin-
áttusáttmálinn
Finnar leggja áherslu á það, að
ekki sé unnt að draga þá ályktun
af ákvæðum sáttmálans, að um
hemaðarbandalag sé að ræða milli
Finna og Sovétmanna. Hann komi
aðeins til framkvæmda ef gerð sé
árás á Finnland eða ráðist sé á
Sovétríkin um finnskt land. Hemað-
arsamvinna hefjist ekki sjálfkrafa.
Finnum sé í sjálfsvald sett, hvemig
þeir hagi vömum sínum og hvaða
ráðstafanir þeir geri á friðartímum
tilaðtreystaþær.
I forsetatíð Paasikivis 1955
ákvað Nikita Khruschev, leiðtogi
Sovétríkjanna, að láta Finnum eftir
herstöðina í Porkkala, sem var í
um 30 km fjarlægð frá Helsinki við
siglingaleiðina til Leníngrad. Þetta
var á þeim tíma, þegar Sovétmenn
börðust gegn erlendum herstöðvum
í áróðursstríðinu á alþjóðavett-
vangi; á fyrri hluta árs 1956 sam-
þykktu vinstri flokkamir á íslandi
að vamarliðið skyldi hverfa frá
Keflavík. Brottför Sovétmanna frá
Porkkala þótti Finnum staðfesting
á því, að Paasikivi-stefnan hefði við
Kortið er tekið úr ritinu Militær-
balancen 1985—1986, sem norska
Atlanterhavskomité gefur út. Er
þetta fyrsta kortið, sem birtist
opinberlega af herhækistöðvum
Sovétmanna í hinu mikla víg-
hreiðri þeirra á Kóla-skaga
umhverfis Murmansk. Sam-
kvæmt kortinu eru hvorki meira
né minna en 12 flotastöðvar við
Murmansk, auk annarra stöðva
á skaganum. Talið er, að í Grem-
ikha sé að finna höfn risakafbáta
afTyphoon-gerð. Þá er 3000
manna sérþjálfuð hersveit —
spetznas-sveit — á skaganum og
er talið, að hennar helsta hlut-
verk sé að ráðast inn i Noreg,
jafnvel um Finnland og Sviþjóð.
rök að styðjast. Eftir þetta gengu
þeir í Sameinuðu þjóðimar og urðu
virkir þátttakendur í norrænu
samstarfí. Finnland er nú fullgildur
aðili að EFTA og OECD og hefur
viðskiptasamning við Evrópubanda-
lagið.
1956 var Urho Kekkonen kjörinn
eftirmaður Paasikivi. Þegar spenna
myndaðist vegna Berlínar haustið
1961 vísuðu Sovétmenn til vináttu-
sáttmálans og óskuðu eftir viðræð-
um um hermál vegna hættu á yfir-
vofandi árás Þýskalands. Þá óttuð-
ust margir, að slíkar viðræður
myndu grafa undan hlutleysis-
steftiu Finna. Kekkonen lýsti þá
yfír því, að hann liti á hlutleysi
Finnlands sem æðsta markmið lífs-
starfs síns og hann myndi þjóna
því á meðan hann drægi lífsanda.
Hann hitti Khruschev að máli í
Síberíu, en ekki kom til neinna
viðræðna um hermál. Finnar hafa
einnig haft óskir Sovétmanna, sem
fram komu 1978 um sameiginlegar
heræfingar, að engu. Sú ályktun
verður dregin af þessu, að Finnar
geti staðið gegn kröfum Sovét-
manna um hemaðarleg afnot af
ftnnsku landi á friðartímum.
Um miðjan sjöunda áratuginn
urðu fínnskir stjómmálamenn sam-
mála um svokallaða Paasikivi-
Kekkonen-stefnu í utanríkis- og
öryggismálum. Hún byggist á því
meginsjónarmiði, að viðhalda beri
góðu sambandi við hinn volduga
granna í austri, Sovétríkin, sam-
hliða því sem lýðræðislegar og
norrænar hefðir séu ræktaðar. Á
fyrsta kjörtímabili Kekkonens,
1956—62, var hart deilt um utan-
ríkismálin án þess, að fyrrgreindri
meginstefnu væri hafnað. Þá lét
Jan-Magnus Jansson, prófessor i
stjómvísindum og ritstjóri Hufvud-
stadsbladet, hins virta málgagns
sænskumælandi Finna, til sín taka.
Hann beitti sér fyrir því ásamt með
öðrum, að menntamenn úr öllum
flokkum tóku höndum saman til
stuðnings við Paasikivi-stefnuna.
Það átak leiddi siðan til þess, að
Paasikivi-samtökin voru stofnuð,
sem hafa orðið að
virðulegum vett-
vangi fyrir
umræður um utanríkis-
og öryggismál, þar sem hægrimenn
og kommúnistar koma saman til
að hlýða á fyrirlestra og ræða um
ýsma þætti þessara mála.
Víðtæk samstaða
Ég hitti Jan-Magnus Jansson í
skrifstofu hans í Hufvudstadsbladet
í miðborg Helsinki. Hann sagði, að
ekki væri lengur deilt um megin-
stefnuna í utanríkis- og öryggismál-
um meðal fínnskra stjómmála-
manna. Ég leitaði álits hans á þeirri
skoðun, að Mauno Koivisto, eftir-
maður Kekkonens á forsetastóli sfð-
an 1982, léti ekki nægilega mikið
að sér kveða í utanríkismálum,
hann hreyfði ekki nýmælum eins
og Kekkonen, sem kynnti til dæmis
hugmyndina um Igamorkuvopna-
laust svæði á Norðurlöndunum
1963. Jansson sagði, að þessi gagn-
rýni á Koivisto væri ekki réttmæt.
Hann hefði til dæmis varað við
stýriflaugum í ræðu 1985. Á hinn
bóginn bæri að hafa í huga, að