Morgunblaðið - 06.09.1986, Page 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 6. SEPTEMBER 1986
Lag til að hætta
skuldasöfnun
eftir Vilhjálm Egilsson
Á næsta ári verður betra tæki-
færi til þess en í mörg ár að stöðva
skuldasöfnun þjóðarinnar erlendis.
Um síðustu áramót var nettóskuld
þjóðarinnar við útlönd rúmar
62.000 milljónir króna sem svarar
til meira en 1.100 þúsunda króna
á hveija fjögurra manna fjölskyldu
í landinu. Nettó vaxtagreiðslur til
útlanda af þessum lánum voru yfir
5.600 milljónir sem er meira en 10
þúsund krónur á mánuði m.v. nú-
verandi verðlag fyrir hvetja Qög-
urra manna fjölskyldu. Það segir
sig sjálft að þessi vaxtabyrði tekur
mjög tilfinnanlegan toll af lífskjör-
um landsmanna.
Fyrir 10 árum síðan voru erlend-
ar skuldir þjóðarinnar 32,9% af
landsframleiðslunni en í fyrra var
þetta hlutfall komið upp í 56,1%.
Skuldaaukningin á þessum árum
sést á mynd 1. Þar kemur fram að
mestu skuldasöfnunarárin voru
1982 og 1983 en á þessum árum
hækkaði skuldahlutfallið um 22,3%
prósentustig. Oft hefur verið talað
um að mikið hafi verið gert í landinu
fyrir þá peninga sem teknir hafa
verið að láni og að þeir hafi verið
notaðir til að bæta lífskjörin. Þetta
er rangt. Bæði vegna þess að á
síðustu árum hefur þjóðarfram-
leiðslan aukist mun hægar en
þjóðarauðurinn, þ.e. fl'árfestingam-
ar hafa ekki skilað sér nema að
hluta í aukinni framleiðslu. Á árun-
um 1974—1984 jókst þjóðarauður-
inn um 49% meðan þjóðarfram-
leiðslan jókst um 34%. Eins er ekki
merkanlegt að fjárfestingin hafi
verið meiri en venjulega þegar
skuldasöfnunin var hvað mest.
Lánin tekin af opin-
berum aðilum
Þjóðin í heild hefur því lifað um
efni fram á undanfömum ámm og
það verður sífellt erfiðara að snúa
við blaðinu. Umframeyðslan hefur
ekki verið með þeim hætti að al-
menningur eða fyrirtæki hafi
safnað skuldum í útlöndum. Ein-
staklingamir skulda engin lán og
einkafyrirtæki em ekki ábyrg fyrir
nema milli 8% og 9% af heildar-
skuldunum. Það em fyrst og fremst
stjómmálamennimir sem em
ábyrgir og kjósendur fyrir að kjósa
stjómmálamennina en opinber lán
em 68% af skuldunum.
Svo hefur virst í umræðum um
stjómmál að vilji almennings standi
ekki til ábyrgðarlausrar skuldasöfn-
unar í útlöndum. Og undantekn-
ingalítið halda stjómmálamenn því
fram að þeir séu á móti lántökum
erlendis. En það sem á hefur skort
er að stjómmálamennimir gerðu
nauðsynlegar ráðstafanir í búskap
hins opinbera til þess að hætta
sláttunni. Orð og vilji hafa ekki leitt
til athafna og þar hefur því miður
verið of lítill munur á milli flokka.
Stíga verður skrefið til
fulls á næsta ári
Að sumu leyti má segja að ein-
hver viðskiptahalli og skuldasöfnun
hafi verið eðlileg á ámnum 1982
og 1983 þegar útflutningstekjur
drógust snögglega saman. En hægt
hefði verið að ná meiri árangri við
að ná niður viðskiptahallanum á
ámnum 1984 og 1985 og staðan
nú í vor væri ólíkt betri en hún er
ef skuldasöfnuninni hefði verið
hætt t.d. þegar á árinu 1984. En
það var valið að fresta vandanum
og nú er uppskeran m.a. sú að sjáv-
arútvegurinn og fleiri útflutnings-
greinar eiga í erfiðleikum vegna
þess að samkeppnisstaða þeirra
gagnvart öðmm atvinnuvegum var
svo slök á ámnum 1982 til 1985.
Útgerðin var fyrri árin á heljarþröm
en nú hefur vandinn flust yfir á
vinnsluna. Frystiiðnaðurinn þarf
t.d. nú á sérstökum ráðstöfunum
að halda til þess að geta unnið upp
skuldahalann frá þessum ámm og
nýlega hafa birst fréttir af hörmu-
legri afkomu margra fyrirtækja í
ffamleiðsluiðnaði á síðasta ári.
Á þessu ári em horfur á því að
viðskiptahallinn við útlönd fari und-
ir 2,5% af þjóðarframleiðslunni og
að skuldimar við útlönd lækki jafn-
vel sem hlutfall af þjóðarframleiðsl-
unni vegna þess hve hún sjálf
hækkar mikið. Og á næsta ári má
reikna með því að aflabrögð verði
áfram góð og batni jafnvel ef eitt-
hvað er frá þessu ári. Því em öll
ytri skilyrði til staðar fyrir því að
stöðva skuldasöfnunina þegar á
næsta ári. Á ámnum 1984 og 1985
var því borið við þegar lagt var til
að minnka viðskiptahaliann að bíða
yrði þar til ytri aðstæður væm hag-
Vilhjálmur Egilsson
„Einstaklingarnir
skulda engin erlend ián
og einkafyrirtæki eru
ekki ábyrg fyrir nema
8% og 9% af heildar-
skuldunum. Það eru
fyrst og fremst stjórn-
málamennirnir sem eru
ábyrgir og kjósendur
fyrir að kjósa stjórn-
málamennina en opin-
ber lán eru 68% af
skuldunum.“
stæðari. Nú í ár er sá tími og hann
verður áfram næsta árið. Skref til
fulls eða rúmlega það er stigið á
þessu ári. Skrefið til fulls verður
að stíga á næsta ári.
36 milljarða markaðs-
hlutdeild hefur tapast
Hlutfall innlendra peningalegra
eigna af heildampphaeðinni sem er
STAÐA ÞJÓÐARBÚSINS ÚT Á VIÐ
% AF LANDSFRAMLEIÐSLU ( ÁRSLOK
% AF VLF
útistandandi á íslenska lánakerfinu
hefur lækkað eftir því sem tekið
hefur verið meira af erlendum lán-
um og eftir því sem innlent sparifé
hefur bmnnið á báli verðbólgunnar.
Á mynd 2 sést hvemig þetta hlut-
fall lækkaði úr 79,0% í árslok 1970
allt niður í 53,4% í árslok 1984, og
jókst svo aftur í 57,9% um síðustu
áramót. Hækkun hlutfallsins á
síðasta ári varð m.a. vegna gengis-
breytinga og árangurs af vaxta-
stefnunni sem fylgt hefur verið á
síðustu ámm, en nú em peningaleg-
ar eignir landsmanna hættar að
eyðast í verðbólgunni þar sem raun-
vextir em jákvæðir og taka mun
meira mið af markaðsaðstæðum en
áður.
Það er athyglisvert að sjá hve
mikla pepinga hér er um að tefla.
Heildarútlánin í lánakerfínu vom
171 þúsund milljónir króna um
síðustu áramót. Hefði hlutfall inn-
lends peningalegs spamaðar verið
hið sama og á árinu 1970 væm
þessar eignir rúmum 36 þúsund
milljónum meiri en þær vom í raun.
Þetta er upphæð sem nemur um
150 þúsund krónum á hvert manns-
bam í landinu eða um 600 þúsund
krónum fyrir hveija fjögurra manna
Qölskyldu. Og nærri má geta um
það hve mikla þýðingu tekjumar
af slíkum spamaði hefðu fyrir
venjulegar íjölskyldur.
Þessar tölur gefa vissulega
vísbendingu um hversu kostnaðar-
söm sú stefna var að halda raun-
vöxtum neikvæðum um langa hríð.
Innlent sparifé lýmaði og markaðs-
hlutdeild þess á lánamarkaðnum
dróst saman á kostnað erlendra
lánsfláreigenda. Áhrifín af hinu
mikla innstreymi erlends lánsfjár
birtust svo í þenslunni í flestum
öðmm atvinnugreinum en útflutn-
ingsgreinum og þeim greinum sem
keppa á heimamarkaði. Ýmsar
greinar fá nefnilega tekjur við inn-
streymi af erlendu lánsfé sem þær
geta notað um hríð til þess að yfir-
bjóða útflutnings- og samkeppnis-
greinamar. En þegar kemur að því
að rétta þarf hag þeirra greina sem
standa höllum fæti, þá lenda hinar
í samdrætti. Þess vegna er svo
mikilvægt að eðlilegt jafnvægi ríki
milli atvinnugreina.
Það verður án efa erfiður róður
að vinna til baka 36 milljarða mark-
aðshlutdeild á lánamarkaðnum.
Þær fjögurra manna fjhölskyldur
sem reyna að byggja upp 600 þús-
und króna peningalegan spamað
gera það af misjöfnum efnum. En
einhvers staðar verður að byija og
ef það er ekki gert þegar vel árar
eins og allt bendir til að verði á
næsta ári, þá er hætt við því að
seint verði breytt um stefnu.
Höfundur er formaður Sambanda
ungra sjálfatæðiamanna.
Menntun, heim-
ilið og skólinn
eftir Margréti
Þorvaldsdóttur
Æskan er tími vona, framtaks-
semi og krafta í lífi þjóða jafnt sem
einstaklinga, sagði vitur maður fyr-
ir meira en öld.
En það hefur líka verið sagt, að
ef við sinntum plöntum okkar jafn
illa og við sinnum bömum okkar,
þá væru þær á kafi í illgresi.
Uppeldi og menntun bama og
unglinga ætti mun oftar að vera
tekin til umræðu opinberlega en nú
er gert. Það þarf að koma á fram-
færi meiri fræðslu, þar sem framtíð
æskunnar ræðst af því hvemig að
þeim málum er staðið.
í þjóðfélagi örra breytinga, eins
og í þjóðfélagi okkar, er rétt að
hafa hugfast að uppeldi og menntun
bama er ekki eingöngu í höndum
kennara og skólans, hún er einnig
í höndum foreldra. Það eru foreldr-
amir sem bera ábyrgðina, þeir fá
dóm umheimsins þegar illa tekst
til, en bamið ber skaðann.
Því ber foreldram að fylgja mál-
um vel eftir bæði heima og í
skólanum. Foreldrum til stuðnings
fylgja hér „gullnar reglur" foreldra-
samtaka. Mættum við foreldrar
gjaman hafa þær í sjónmáli dag-
lega, til áminningar og eftirbreytni.
Máttur foreldra
Heitstrenging foreldra:
1. Ég vil að bam mitt fái besta
mögulega menntun, og mér er
því ljóst að góðir öflugir skólar
era nauðsynlegir.
2. Ég vil sjá tii þess að aðstæður
heima örvi bam mitt við námið.
3. Ég vil hjálpa bami minu að
byggja upp gott bókasafn.
4. Ég vil fylgja því eftir að heima-
vinnan sé unnin hvert kvöld.
5. Ég vil ræða við bam mitt við
kvöldverðarborðið um það sem
það hefur lært í skólanum
hvem dag.
„í þjóðfélagi örra
breytinga, eins ogþjóð-
félagi okkar, er rétt að
hafa hugfast að uppeldi
og menntun barna er
ekki eingöngu í hönd-
um kennara skólans,
hún er einnig í höndum
foreldra. Það eru for-
eldramir sem bera
ábyrgðina, þeir fá dóm
umheimsins þegar illa
tekst til, en barnið ber
skaðann.“
6. Ég vil hafa þroskandi bækur
meðal gjafa til bamsins míns.
7. Ég vil rifja upp með bami mínu
fréttir úr blöðum og sjónvarpi
og ræða við það, á hvem hátt
fréttir hafa áhrif á líf okkar.
8. Ég vil ræða reglulega við kenn-
ara bamsins míns.
9. Ég vil minna bam mitt á nauð-
syn aga í skólastofunni og þá
sérstaklega sjálfsaga.
10. Ég vil hjálpa bami mínu að
meta og njóta þess að læra,
og um leið að hrífast í þekking-
arleit sinni.
Margir foreldrar reyna að fylgja
þessum gullnu reglum vel eftir
meðvitað og ómeðvitað. Þeir eiga
því oft mjög erfitt með að sætta
sig við, þegar kennarinn, sem ætti
að vera samheiji, heldur frá þeim
upplýsingum um nám og námsstöðu
bams þeirra í skóla.
Nú er gjaman hvatt til meiri
samvinnu foreldra og skóla án þess
að skilgreint sé í hveiju hún eigi
að vera fólgin. Frá skólans hálfu
era foreldrar gjaman boðaðir til
funda með kennuram, en mörgum
foreldram finnst oft sem harla litlar
upplýsingar komi þar fram. Þegar
foreldrar svo lejrfa sér að varpa
fram spumingum um innri mál
skólans, þ.e. kennsluna og árangur-
inn, þá er sem veggur myndist á
milli kennara og foreldris. Umræð-
um er fljótlega beint inn á aðrar
brautir, — rétt eins og foreldri komi
málið ekkert við.
Þar sem ekki er ósanngjamt að
fram komi viðhorf foreldra til þessa
atriðis í samstarfi foreldra og skóla,
má benda á, að þegar áhugasamt
foreldri spyr kennara hver staða
bams þess sé í bekknum, hvort það
sé ofan eða neðan til við miðju, þá
er foreldrið oft að leita fleiri upplýs-
inga.
Foreldri veit nokkuð vel hver
kunnátta bamsins er, því segir
staða þess í bekknum talsvert til
um kennsluna og árangurinn. Þetta
er raunar hin mildasta aðferð til
að fá upplýsingar um gang kennsl-
unnar, — og hún er ekki einkamál
kennarans. Þessvegna vekja loðin
svör kennara oft tortryggni, en
hreinskilin svör traust. Gleymið því
ekki — samheijar — að traust er
oftast gagnkvæmt og það er tor-
tryggni líka.
Eigi árangur að nást í menntun
bama og unglinga og eflingu skóla
þá verður það aðeins gert með sam-
eiginlegu átaki heimila og skóla.
Höfundur skrifar faatan dálk hér
íblaðið.