Morgunblaðið - 07.09.1986, Qupperneq 48

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. SEPTEMBER 1986
Æskuár
— Við hefjum okkar samtal.
— Hverjir voru foreldrar þínir?
„Jörgen Eiríksson frá Amheiðar-
stöðum, sem var Kjerúlfur og
Elísabet Jónsdóttir frá Brekku-
gerði, sem var vefari. Þau bjuggu
fyrst að Brekkugerði í sambýli við
ömmu mína Margréti Sveinsdóttur
frá Bessastöðum og þar fæddist ég
8. september 1906 þriðji f röðinni,
en systkini mín voru: Eiríkur,
Margrét, Sigurður, Sigríður, Jó-
hanna, Guðrún Droplaug, Hulda,
Una, Herdfs og Regína, sem fædd-
ist að Stóra-Sandfelli."
— Segðu mér frá æskuheimilinu.
„Ég ólst upp hjá móðurömmu
minni Margréti. Faðir minn, sem
var hagur á alla hluti, töluvert
skáld, kaupmaður og raunar gat
allt nema að vera bóndi, átti erfítt
með að sjá okkur farborða. Fjöl-
skyidan hafði vissar grasnytjar í
Brekkugerði og Húsum, sem lang-
afí minn Þorsteinn Jónsson, hrepp-
stjóri og vefari fram í fíngurgóma,
hafði náð í með harðfylgi. Sagan
segir að Erlendur nokkur sem bjó
f Húsum hafi dáið eins og flestir
íslendingar á þeim dögum úr
lungnabólgu, en þegar sýnt var
hvert stefndi um líðan hans hafí
hreppstjórinn í Brekkugerði söðlað
hest og riðið hratt til umboðsmanns
þjóðjarða á Eskifírði og leigt jörð-
ina. Hann var harður af sér þessi
langafí minn og gat verið sparsam-
ur, enda kallaði lífsbaráttan á
hagsýni, en hann átti þeim mun
gjafmildari eiginkonu, Þorbjörgu
Pétursdóttur, sem fór með mat og
hluti úr búinu undir svuntu sinni
út á hlað þegar þurfandi komu og
bóndi hafði synjað erinda."
— Er einhver æskuminning þér
ljóslifandi?
„Fyrsta bemskuminning mfn er
frá snjóavetrinum mikla 1910. Þá
var ég fjögurra ára og pabbi átti
hús sem hann hafði byggt utan
garðs fyrir fáeinar kindur og 2
hesta ásamt heyi. Það er mér brennt
í minni hve erfíð vorkoman var.
Bændur voru orðnir heylausir en
einhvem veginn hafði það atvikast
á þann veg að pabbi átti hey.
Frændfólk mitt á Amheiðarstöðum,
þar sem amma bjó með seinni manni
sínum, Sölva Vigfússyni hrepp-
stjóra, varð heylaust og kom Sölvi
og falaði hey af pabba. Þá var Jörg-
en Kjerúlfur stoltur þegar hann
mældi heyið af hendi úr stabbanum
sínum og ekki gleymi ég því né
hversu þeir urðu glaðir yfír glasi á
eftir. Þó fór svo að þetta hey var
ekki gefið, því daginn eftir gerði
hláku og brá til hlýinda. Þá var
búið þannig í Fljótsdalnum að fé
var sleppt þegar sá fyrst í auða
jörð á vori.“
— Fórstu í skóla?
„Það er ég nú hræddur um. Það
var í góðu lagi, farkennsia milli
bæja og kennt þannig svona þijá
mánuði á vetri og lært heima þar
í rnilli."
— Manstu fyrstu störfín þín?
„Það voru þessi algengu störf
þá, reka kýmar og ná í þær, sækja
hrossin og á kvöldin að fara með
þau og hefta. Það kemur f hugann
að eitt sinn voru kýmar frá Geita-
gerði saman við okkar kýr og kunni
ég engin betri ráð en reka þær með
Jón Kjerúlf, „glaðr og reifr“ heima f Holti í dag.
____________Rœtt við Jón Kjerúlf bónda______________________
aö HöM undir Eyjafjöllum
Að heita Jón Kjerúlf, en hafa næstum aldrei verið kallaður annað en frændi á
fyrri hluta ævinnar austur á landi og nú síðustu árin undir Eyjafjöllum, afi, það
segir slna sögu.
Hver sú saga er, verður ekki rakið í viðtali, en sannarlega segir viðmótið frá
hlýju og staðfestu, sem minnir á þessa frændsemi, sem við getum öll fundið. Það
er líka þessi íslenzki bóndi, sem hefur lifað af kynslóð eftir kynslóð, — þraukað,
farið sér hægt, en ekki kunnað að hopa. Þeim fylgir svo mörgum að taka í
nefið. Það gefur tíma til að kynnast, — til að svara og einnig að handleika
pontuna eða dósina á sinn sérstaka hátt. Og þeir gleðjast á góðum dögum og
eiga sinn pela. Og þá er gjarnan farið með ljóð, — ljóð annarra eða eigin frá
ungdóms árum þegar vorið var í þeirra sinni. Þannig er Jón Kjerúlf.
heim. Var mér síðan sagt að reka
þær áleiðis að Geitagerði út yfír
Marklæk, en það var orðið myrkt
og einhver uggur í mér við myrkrið
og þetta óþekkta sem bamið óttast
að búi í svartnættinu. Allavega
komust kýmar ekki heim til sín og
lágu úti um nóttina og ég var
skammaður um morguninn. Þannig
man ég sterkt fyrstu ávítumar frá
ömmu. Svo þegar ég varð 10 ára
varð mér treyst fyrir orfí og ljá og
þá fannst mér ég vera orðinn full-
orðinn. Það beit þó aldrei eins vel
hjá mér og hjá Sigurði bróður
mínum, sem var snemma hagur og
mesta smiðsefni. Eiríkur Vigfússon
var bústjóri hjá ömmu í mörg ár
og var hestamaður. Honum þótti
ég vera liðtækur með hestana svo
ég fékk að fara ungur ullarferð á
Reyðarfjörð. Þá var farið fyrst í
hestalest á Egilsstaði og ullin tekin
af við Fljótshúsið, svona um 10
hestburðir og þaðan keyrð til Reyð-
aifyarðar á hestvögnum. Ég man í
þessari fyrstu ferð að til okkar kom
maður við klöppina í mýrinni hjá
Fljótshúsinu og þáði kaffí sem við
hituðum á prímusum. Hann var
eftirminnilegur og ræðinn. Þetta
var Páll Hermannsson, sem síðar
varð alþingismaður. Nokkrum árum
síðar kom fyrsti báturinn á fljótið
sem var nefndur Lagarfljótsormur
og tók um 80 hestburði og breytt-
ust þá allir flutningar að og frá
Fljótsdalnum, en bændumir voru
ekki nógu góðir sjómenn. Eitt sinn
bilaði mótorinn og rak þá bátinn
upp í kletta hjá Geitagerði og brotn-
aði. Enn síðar kom annar bátur
með öðmm mönnum og nýjum
tímum."
Fullorðinsár og
skólaárin að Eiðum
— Hvenær mættu þér fullorðins-
árin?
„1922 um vorið, — eitthvert
bezta vor sem ég man, það var
komin liður á yngri æmar þegar
við náðum í þær fyrir uppboð heima
— það er skrítið, svona vor koma
ekki lengur, — já það var þá um
vorið sem amma hætti búskap og
það var haldin mikil aksion, margir
hlutir sem mér þótti vænt um vom
seldir á vægu verði. Sjaldan ef
nokkm sinni hefur mér þótt jafn
erfitt að vera fátækur. Sonur henn-
ar, Pétur, og eiginkona tóku við búi
í Brekkugerði og ég flutti með for-
eldmm mínum og flestum systkin-
um að Stóra-Sandfelli í Skriðdal.
Pabbi var mikið að heiman að reyna
að afla heimilinu tekna svo það
mætti mér þá 16 ára, sem elzta
syninum heima að hugsa um skepn-
umar og þær urðu þungar áhyggj-
umar sem lögðust að, þó ekki væri
hugsað lengra en til hvers morgun-
dags. Það var á þessum tveimur
ámm sem við bjuggum í Skriðdal,
sem ég varð fullorðinn. Fljótsdalur-
inn kallaði á mömmu og þegar það
varð að ungu hjónin í Brekkugerði
dóu með stuttu millibili, byggði
pabbi Brekkugérðishús eftir nýsett-
um nýbýlalögum um rétt skyld-
menna til að byggja ríkisjarðir.
íbúðarhús var byggt í Húsum, sem
enn stendur, fyrsta árið okkar þar
1924 og eins og vorið 1922 var
gott, var vorið 1924 erfitt. Ég hélt
Treystu engum svo vel
ad þú treystir
ekki sjálfum þér betur