Morgunblaðið - 07.09.1986, Blaðsíða 49

SUW4;UDA<gUM Æ SSPÍEÉMBKR4936
m
... og heldur hvernig hann brýnir ljáinn.
að við myndum ekki lifa það, hvað
þá blessaðar kindurnar okkar."
— Hvað mætti þér næst?
„Skólaár að Eiðum 1925 til 1927..
Þá var þar skólastjóri sr. Ásmundur
Guðmundsson, sem síðar varð bisk-
up. Hann var mikilhæfur skólamað-
ur, fluggáfaður og virkilega okkar
maður í sveitum þessa lands. Ég
1 gleymi því ekki hvað ég bar mikla
virðingu fyrir honum og konu hans,
Steinunni Magnúsdóttur. Okkur
nemendunum þótti vænt um þau.
Ásmundur gerði kröfur til okkar
og það var gott. Ég man eftir rit-
gerð sem ég gerði úr Islendingasög-
unum: „Glaðr og reifr skyli gumna
hverr, unz sinn bíðr bana“ sem
Ásmundur hældi mér fyrir og sagði
að hver háskólastúdent mætti vera
fullsæmdur af að hafa skrifað.
Heimavist skólans var ekki fullgerð
svo við þjuggum nokkrir saman í
Gróðrarstöðinni. Ég minnist Eiríks
Stefánssonar frá Skógum í Hörg-
árdal og Hermanns Hermannssonar
frá Seyðisfirði, Ara Ásmundssonar
frá Bjargi, Helga frá Helgustöðum
og Einars frá Heiðarseli og allir
voru þeir góðir námsmenn. Við vor-
um þama saman og þurftum
daglega að ganga dágóða leið eftir
hraungarði til skólans. Við vorum
léttir á fótinn strákamir og vega-
lengdin í þeirri viðmiðun stutt.
Ásmundur útvegaði mér einhvem
styrk fyrir fyrsta námsári mínu sem
brúaði bilið til þeirra peninga sem
ég hafði sjálfur safnað saman fyrir
kindumar mínar og seinna árið
hjálpaði hann mér með þeim hætti
að ég fór á plægingamámskeið, og
stundaði síðan plægingar og skurð-
gröft og um sumarið teigarslátt hjá
bændum. Kaup mitt var 3 kr. á dag
og frítt fæði og það fannst rcær
mikið. Þetta voru skemmtileg ár. Á
lokaprófi var Bjöm Hallsson á
Rangá, alþingismaður, prófdómari
og eitthvað hefur honum litist á
strákinn því hann spurði hann hvort
hann væri baggatækur. Af þeim
orðum réðst að ég réð mig til hans
sem kaupamaður og þar vom ungar
heimasætur. Þetta var skemmtileg-
ur tími sem ég átti í Tungunni. Eg
kynntist bændunum þegar ég var
sendur á milli við sléttun, sem var
torfskurður og var erfitt verk, en
ég var kappsfullur og hafði lúmskt
gaman af að þreyta stórbændurna.
Þarna var ég í 2 ár og kom síðan
heim að Húsum 1930 en þar tóku
við erfiðari ár. Móðir mín var veik
og ýmislegt fleira, sem kailaði á
að ég vildi fara að festa mitt ráð.
Hugur minn var hjá frændkonu
minni Þorbjörgu Metúsalemsdóttur
Kjerúlf frá Hrafnkelsstöðum. Faðir
hennar var magnaður karl, höfðingi
sinnar sveitar. Hann gaf mér eitt
heilræði: Hann sagði: „Treystu eng-
um svo vel að þú treystir ekki
sjálfum þér betur." Við Þorbjörg
fómm í vinnumennsku saman að
Amheiðarstöðum og síðan að
Hrafnsgerði. Við giftum okkur þeg-
ar við vomm þar 1935 og hófum
síðan á fardögum það ár okkar
fyrsta búskap á Hreiðarstöðum í
Fellum. Við leigðum jörðina af
Sveinbjörgu Bjamadóttur frá
Hafrafelli fyrir 120 kr. á ári. Fyrsta
árið okkar vomm við með 60 kind-
ur. Þorbjörg var mikil búkona.
Kýmar vom fáar, en allt vann hún
heima úr mjólkinni og garðurinn
hennar gaf af sér margfalt. Fljótið
færði okkur silung og það má segja
að okkur hafi búnast vel með allt
nema að bömin fæddust ekki. At-
vikin höguðu því svo að Haraldur
Jóhannesson og Kristín Sveinsdóttir
í Fjarðarseli á Seyðisfirði gáfu okk-
ur dóttur sína Guðrúnu. Það var
mikill gleðidagur í lífí okkar Þor-
bjargar að fá barnið. Allt breyttist
og allt fékk annað gildismat. Það
varð í framhaldi að við fluttumst
að Brekkugerðishúsum vegna þess
að ég vildi eiga jörðina sem ég bjó
á. Það var í eðli mínu að búa á
minni eigin eign. Eigandi Hreiðar-
staða vildi ekki selja jörðina vegna
þess að hann vonaði að einhver
dætranna myndi vilja búa á jörð-
inni. Svo vom Hreiðarstaðir dálítið
út úr, en Þorbjörg var þannig gerð,
að hún vildi ekki vera ein og svo
síðast það að Eiríkur bróðir minn
hætti að húa í Húsum og Stefán
og Jóhanna, sem þá bjuggu í
Brekkugerði hvöttu okkur til að
koma. Það varð á fardögum 1943.“
— Hvemig búnaðist ykkur að
Húsum?
Kaupfélagsstjór-
inn gat ekki
útvegað fóðurvörur
oggafískynaðmér
vœri ekki
treystandi. Ég lét
ekki bjóða mér það.
Við vorum nokkrir
sem létum ekki
svelta okkur inni,
pöntuðum
fóðurvörur beint
frá Mjólkurfélagi
Reykjavíkur, sem
varð síðan vísir að
stofnun
Verzlunarfélags
Austurlands.
„Það þurfti að taka til hendinni
þar, girða öll heimalönd og rækta
tún. Þetta var engin búskaparjörð
á við Hreiðarstaði, en þó búnaðist
okkur þar og sem meira var um
vert, þar fæddust dætur okkar,
Margrét 1944, Jóna Sigríður 1946
og Aðalbjörg 1953. Annars vom
sjálf búskaparárin fremur erfið í
Húsum, jörðin var landlítil til hey-
skapar og það þurfti miskunnar-
laust að beita fénu að vetrinum,
þannig að það vom oft erfíðar vetr-
arferðir við smalanir í hríðarbyljum
og heyskap sótti ég á sumrin upp
í fyall jafnvel upp í brúnir. Ekkert
rafmagn kom á bæinn fyrr en um
1966 og lengi var bæjarlækurinn
notaður til allra þvotta af Þorbjörgu
minni.“
Búpeningurinn
— Segðu mér frá hestunum
þínum.
„Þegar ég var í vinnumennsku á
Arnheiðarstöðum keypti ég mér tvo
hesta, annan mjög dýran, Létti frá
Víðivöllum í Skagafírði, ótaminn á
80 kr. og Frosta frá Frostastöðum
í Skagafírði sem var ódýrari. Kind-
in kostaði þá 7 til 9 kr og þótti
frændfólki mínu þetta lítið búlag.
Léttir varð bezti hestur á Héraði,
mikill gæðingur. Aðeins ef ég ætti
svona gæðing í dag, það væri dá-
samlegt. Hann var háreistur,
hágengur en þó ásetumjúkur og
alltaf jafn sækinn í vilja. Hann er
mér ógleymanlegur og margar ferð-
imar fórum við víðsvegar og alltaf
var ég meiri en ég var þegar ég
reið honum. Smalamennskur voru
erfiðar á haustin og alltaf fórum
við í lengstu göngumar á vestur-
öræfin. Einu sinni uppgaf ég hann
og er skömm frá því að segja. Brú-
arjökull hleypur af og til fram og
ganga tvær jökulkvíslar fram úr
jöklinum með gróðurreim á milli.
Þegar jökullinn er nýskriðinn fram
verður sundvatn yfír á hesti. Fómm
við þarna yfír við slíkar aðstæður
og smöluðum reimina og rákum
yfír með ærinni fyrirhöfn 53 kind-
ur. Þegar upp úr jökulkvíslinni kom
fann ég að Léttir var búinn. Bar
hann mig þó að gangnakofanum
og eftir góða hvfld um veturinn
náði hann sér aftur.
Frosti var annarrar gerðar. hafði
verið graðhestur og gengið kaupum
og sölum vegna hrekkja. Ég var
þá beitarhúsasmali á Amheiðar-
stöðum og reið honum á hveijum
degi um veturinn upp bratta
hlíðina."
— Varstu ekki hræddur um að
hann snéri við og hlypi með þig
niður?
„Nei, á þessum dögum var ég
aldrei hræddur. Frosti varð síðan
bezti klár, góður vinnuhestur við
búskapinn og ég sjálftamdi önnur
hross með honum.“
— En hvað um annan búfénað
sem þú áttir?
„Við vorum með svona 2 til 4
mjólkurkýr. Metúsalem gaf okkur
kú sem hann átti í Skriðdal hjá
Björgvini á Víðilæk, Gæfu, sem var
mikil vitkýr. Hún kom alltaf sjálf
heim á kvöldin með kýmar með sér
á sama tíma. Ef hinar fylgdu ekki
kom hún ein heim og baulaði og
krakkamir fóm síðan með henni
að ná í hinar. Einu sinni kom það
fyrir að hún fór í djúpt dý snemma
dags hjá þýfðum bökkum hjá Mark-
læk. Hún gat brotist upp úr og kom
heim og baulaði á okkur og vildi
fá okkur með. Þegar við fylgdum
henni fór hún með okkur og dýinu
og baulaði hátt og skildum við þá
hvað orðið hafði.
Ég átti flest fé í Húsum svona
um 600 á fjalli. Vegna beitarinnar
var mest lagt upp úr að eignast
gott forystufé. Friðrik á Hóli skipti
á forystufé við Hákon í Haga á
Barðaströnd, alþingismann, og fékk
ég forystukind þaðan sem ég rækt-
aði út frá á móti þeim kindum sem
ég kom með úr Fellunum. Annars
var fjárstofninn minn frá Metúsal-
em og ég kunni að rækta fallegt
fé, átti alltaf heiðursverðlaunahrúta
og var svolítið öfundaður af því
svona eins og gengur og gerist í
sveitinni."
Af íhaldsmönnum
á Héraði
— Varstu eini íhaldsmaðurinn á
Fljótsdalshéraði?
„Nei, Guttormur í Geitagerði var
sjálfstæður eins og ég. Ég lét aldr-
ei bjóða mér hvað sem var. Eins
og t.d. þegar ég sagði mig úr kaup-
félagi Héraðsbúa. Kaupfélagsstjór-
inn gat ekki útvegað fóðurvörur og
gaf í skyn að mér væri ekki treyst-
andi. Ég lét ekki bjóða mér það.
Við vorum nokkrir sem létum ekki
svelta okkur inni, pöntuðum fóður-
vörur beint frá Mjólkurfélagi
Reykjavíkur, sem varð síðan vísir
að stofnun Verzlunarfélags Austur-
lands. Helgi Gíslason frá Skóga-
gerði var þarna í forsvari. En
gaman þótti mér að síðar kom kaup-
félagsstjórinn heim að Húsum og
vildi tala mig til. Ég var úti við að
loka hlöðudyrum og lét karlinn
hjálpa mér. Bauð honum síðan að
góðri stundu liðinni inn og þar gaf
Þorbjörg mín okkur dýrindis gott
öl, sem hún ein kunni að búa til.
Hann fór ánægður burt, án þess
að hafa komið mér aftur til við-
skipta við kaupfélagið."
— Varstu alla tíð sjálfstæðis-
maður?
„Nei, ég fylgdi framsóknar-
flokknum í upphafi og Tryggvi
Þórhallsson var minn maður. Hann
var stórkostlegur, hvemig hann
safnaði fólkinu á stóra fundi til sín
og útskýrði mál með hógværð og
rökum. Það var voðalegt hvernig
flokkurinn gat hent sínum eina for-
ingja burt. Auðvitað varð ég
bændaflokksmaður og fylgdi Sveini
á Egilsstöðum og Jóni í Stóradal.
Við vomm bjartsýnir í byijun en
framsóknarmenn náðu kaupfélags-
taki á bændunum og því fór sem
fór. Þá varð ég sjálfstæðismaður
og er það enn.“
Undir Eyjafjöllum
— Hvenær fluttir þú undir Eyja-
fjöllin?
„Það var á fardögum 1971. Þor-
björg mín var flutt til dóttur okkar
Margrétar og tengdasonar, sr.
Halldórs Gunnarssonar, en ég
þrózkaðist við í eitt ár. Lífíð er svo
órætt og óskiljanlegt. Þar hefur
mér liðið vel, verið bóndi með mitt
fé, kynnst mörgu góðu fólki og orð-
ið afí í Holti. Þar hef ég alltaf verið
kallaður afí og það hafa fleiri gert
hér í kring. Fyrir austan kallaði
konan mín mig frænda og það
fylgdi mér þar.“
— Sérðu eftir að hafa flutzt að
austan?
„Svona er ekki hægt að spyija.
Eitt tekur við af öðm og lífsleiðinni
breytum við ekki. Vissulega sakna
ég heiðanna, víðáttunnar og öræf-
anna um leið og ég játa að ég hef
laðast að þessum sterku og nálægu
Eyjafjöllum."
— Þegar þú á góðum dögum
hefur opnað pelann þinn, þá ferðu
oft með eigin ljóð. Hvaða ljóð em
þér kæmst?
„Oftast koma upp í huga minn
ljóð um vorið, sem ég setti saman
þegar ég var yngri:
Vor
Vorið alla vermir lund
vafið sól og mána.
Fönnum blæðir frera á grund
fjöll og hæðir blána.
Vor í huga, vor í sál
vor í hjartans inni
vorið indælt vekur mál
vor á tungu minni.
Sól á vori, sól um láð,
sól um daga og nætur.
Sól í hjarta, sólarbráð,
sól er rís á fætur.
Með þessum ljóðum ljúkum við
Jón Kjerúlf samtali okkar á fögmm
haustdegi, sem gæti eins minnt á
vorið. Jón hyggst á afmælisdaginn
heimsækja öræfin og líta þá víðáttu
sem hann í svo mörg ár leit á
hveiju hausti.