Morgunblaðið - 01.04.1987, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 1. APRÍL 1987
Ný lög um
fæöingarorlof
Er öllu réttlæti fullnægt?
Eitt af síðustu verkum nýafstað-
ins þings var að samþykkja ný lög
um fæðingarorlof. Lög sem marka
tímamót, þar sem þau gera ráð
fyrir 6 mánaða greiðslum frá al-
mannatryggingum til foreldra
vegna fæðingar barna og mun fæð-
ingaroríof lengjast í áföngum. Lög
þessi eiga vissulega langan aðdrag-
anda, lengt fæðingarorlof hefur
verið eitt helsta baráttumál kvenna
í áraraðir.
Þróun fæðingarorlofs
Árið 1980 voru sarnþykkt lög um
fæðingarorlof sem tryggðu öllum
foreldrum rétt til þriggja mánaða
fæðingarorlofs. Fyrir þann tíma
áttu konur rétt til greiðslna á fæð-
ingarorlofi ýmist skv. ákvæðum
kjarasamninga eða á grundvelli
laga um atvinnuleysistryggingar.
Náði þessi réttur nær eingöngu til
þeirra kvenna sem voru fullgildir
félagar í verkalýðsfélögum. Voru
greiðslur í fæðingarorlofi til kvenna
í Alþýðusambandinu misháar eftir
því hvort konan var fyrirvinna
heimilis eða ekki. Konur í BSRB
og BHM nutu sérstöðu, þar sem
reglugerð um veikindarétt opin-
berra starfsmanna tryggði þeim
full þriggja mánaða laun. Þessi
hópur hélt sérstöðu sinni áfram og
enn heldur hann fullum rétti til
launa í þriggja mánaða fæðingaror-
lofi.
Með lögunum frá 1980 var öllum
foreldrum tryggt þriggja mánaða
fæðingarorlof úr lífeyrisdeild
Tryggingastofnunar ríkisins. Konur
sem eru opinberir starfsmenn og
aðild eiga að BSRB, BHM og SÍB
eiga rétt til þriggja mánaða
óskertra launa í fæðingarorlofi og
féll réttur þeirra ekki undir lögin
1980.
Þrátt fyrir verulega lagabót 1980
heyrðust fljótlega háværar gagn-
rýnisraddir á fæðingarorlofslögin.
Gagnrýnin beindist í fyrsta lagi að
því að lögin mismunuðu fólki eftir
atvinnuþátttöku, greiðslur væru að
nokkru marki tengdar atvinnuþátt-
töku á næstliðnum 12 mánuðum.
Þannig fengju heimavinnandi að-
eins V3 af þeim greiðslum sem fólk
í fullu starfi fengi. I öðru lagi beind-
ist gagnrýni að því að fæðingarorlof
væri of stutt. Nauðsynlegt væri
með vísan til almennra uppeldis-
sjónarmiða að lengja fæðingarorlof,
m.a. vegna mikils áróðurs fyrir
bijóstagjöf ungbarna. Á því
kjörtímabili sem nú er senn á enda
hafa verið lögð fyrir Alþingi þing-
mannafrumvörp um báða þessa
þætti, en þau hafa dagað uppi í
nefndum.
I þriðja lagi beindist gagnrýnin
að því að mismunandi reglur giltu
í þjóðfélaginu fyrír mismunandi
hópa. Á meðan opinberir starfs-
menn og bankamenn héldu óskert-
um launum, fengi fólk á almennum
vinnumarkaði ákveðna upphæð,
sem tæki mið af lægstu launum á
hveijum tíma. Í Qórða lagi var 3
mánaða orlof talinn of skammur
tími.
Aðdragandi nýrra laga
í apríl á sl. ári skipaði heilbrigð-
is- og tryggingamálaráðherra nefnd
til að endurskoða ákvæði um fæð-
ingarorlof og fæðingarstyrk í lögum
um almannatryggingar. í nefndinni
áttu sæti Ingibjörg Rafnar, Salome
Þorkelsdóttir, Jón Ásbergsson, Jó-
hanna Sigurðardóttir og Steinunn
Finnbogadóttir. Nefndin skilaði af
sér tveim frumvöipum til ráðherra,
ásamt ítarlegri greinargerð. Nefnd-
in komst þó að þeirri niðurstöðu
að þörf væri enn frekari breytinga
á reglum um fæðingarorlof en
frumvörpin gerðu ráð fyrir. Meðal
annars taldi nefndin verulegt ósam-
ræmi vera á réttindum foreldra sem
starfa hjá opinberum aðilum og
þeirra sem starfa á hinum almenna
vinnumarkaði og að æskilegt hljóti
að teljast uð ailir launþegar njóti
sömu réttinda varðandi fæðingaror-
lof. Nefndin taldi hins vegar Ijóst
að slík breyting yrði ekki gerð nema
í samráði og samvinnu við aðila
vinnumarkaðarins. Ráðherra lagði
frumvörp fram á þingi og voru þau
samþykkt sem lög nokkrum dögum
fyrir þingslit með litlum breyting-
um.
Veruleg- réttarbót
en ...
Þær breytingar sem verða á fæð-
ingarorlofsdögum frá 1. janúar
1988 lúta að því að lengja fæðingar-
orlof í áföngum í 6 mánuði auk
þess sem fæðingarorlofsgreiðslur
hækka lítillega, mest hjá heima-
vinnandi foreldrum. Engin tilraun
er gerð til að samræma þá mismun-
un sem á sér stað í dag milli
ákveðinna hópa foreldra, heima-
vinnandi, útivinnandi á almennum
vinnumarkaði, útivinnandi hjá hinu
opinbera.
I lögunum er skilið alfarið á milli
reglna er varða vinnurétt annars
vegar og tryggingarétt hins vegar,
þ.e. rétt foreldra til leyfis frá laun-
uðum störfum vegna meðgöngu og
fæðingar og vernd gegn uppsögn
af þeim sökum og hins vegar rétt
foreldra til greiðslna úr almanna-
tryggingum í fæðingarorlofi. Eru
nú sérstök lög um fæðingarorlof,
sem lúta eingöngu að vinnurétti
foreldra við töku fæðingarorlofs,
hversu langt oriof megi vera, hve-
nær megi heija töku fæðingaror-
lofs, hvernig með skuli fara ef
foreldri óskar að hefja störf að nýju
áður en orlofi er lokið, um tilfærsl-
ur kvenna í starfi vegna heilsufars-
ástæðna, um uppsagnir barnshaf-
andi kvenna og foreldra í
fæðingarorlofi.
Hins vegar voru svo gerðar
breytingar á ákvæðum almanna-
tryggingalaga, sem lúta að trygg-
ingarétti viðkomandi. Frá 1. janúar
1988 greiðist fæðingarstyrkur til
allra fæðandi kvenna, sama fjárhæð
Lára V. Júlíusdóttir
„Því ber að fagna að
loksins hafi verið sam-
þykkt á Alþingi að
lengja fæðingarorlof.
Heilbrigðisráðherra
fær heiðurinn, en víxill-
inn fellur á næstu
ríkisstjórn. Að mínu
mati hefði þó verið
nauðsynlegt í þessari
endurskoðun laganna
að gera tilraun til að
samræma réttindi fólks
á vinnumarkaði.“
til allra, kr. 15.000,- á mánuði. Til
viðbótar eiga foreldrar sem lög-
heimili eiga á Islandi rétt til gi-eiðslu
fæðingardagpeninga ef þeir leggja
niður launuð störf þann tíma. Fæð-
ingardagpeningar eru tvöfaldir
sjúkradagpeningar einstaklings
eins og þeir er ákveðnir á hveijum
tíma. Fulla fæðingardagpeninga fá
þeir sem unnið hafa 1.032-2.064
dagvinnustundir á síðustu 12 mán-
uðum fyrir töku fæðingarorlofs.
Hálfa fæðingardagpeninga fá þeir
sem unnið hafa 516-1.031 dag-
vinnustund á síðustu 12 mánuðum
fyrir töku fæðingarorlofs.
Þessar breytingar þýða það í
raun að þeir foreldrar sem unnið
hafa skemur á síðustu 12 mánuðum
en 516 stundir fá fæðingarstyrk
kr. 15.000.- í fæðingarorlof. Þeir
foreldrar sem unnið hafa 516-1.031
stund á sl. 12 mánuðum eiga rétt
á fæðingarstyrk kr. 15.000,- auk
dagpeninga kr. 9.437.-, eða sam-
tals kr. 23.437.- og þeir foreldrar
sem hafa unnið meira en 1.032
stundir á sl. 12 mánuðum fá fæð-
ingarstyrk kr. 15.000.- auk fullra
dagpeninga kr. 18.874.- eða sam-
stals kr. 33.874.-.
Réttur heimavinnandi
bestur hér
Það vekur athygli í því yfirliti
sem fylgir frumvarpinu um saman-
burð á fæðingarorlofi í nágranna-
löndum að réttur heimavinnandi er
best tryggður hér á landi. Annars
staðar virðist megintilgangur fæð-
ingarorlofs enn vera að bæta
foreldrum tekjutap vegna fráveru á
vinnumarkaði. Þannig er í Noregi
greiddur fæðingarstyrkur í einu lagi
við barnsfæðingu rúmlega tuttugu
þúsund krónur og í Bretlandi er
greidur fæðingarstyrkur til allra
kvenna 25 pund, sem eru um 1.600
krónur. I Danmörku er enginn fæð-
ingarstyrkur greiddur. Þegar
fæðingarorlof er hér á landi orðið
sex mánuðir nemur greiðsla til
heimavinnandi samtals kr. 75.000.-
samkvæmt þessum nýjum lögum.
Hvers vegria var
tækifærið ekki notað?
Því ber að fagna að loksins hafi
verið samþykkt á Alþingi að lengja
fæðingarorlof. Heilbrigðisráðherra
fær heiðurinn, en víxillinn fellur á
næstu ríkisstjórn. Að mínu mati
hefði þó verið nauðsynlegt í þessari
endurskoðun laganna að gera til-
raun til að samræma réttindi fólks
á vinnumarkaði, og eftir þessa
breytingu verður ekki séð með
hvaða hætti það verður unnt. Opin-
berir starfsmenn halda fullum
launum í þijá mánuði, og fá síðan
fæðingarorlof skv. lögunum næstu
þijá mánuði. Þeir eru því enn mun
betur settir en aðrir, sem einungis
er tryggt lágmarkskaup í fæðingar-
orlofi.
Enn búa foreldrar í fullu starfi
við það að fá, auk fæðingarstyrks,
einungis hluta tekjutaps bætt.
Við verðum að búa vel að kom-
andi kynslóðum. Við verðum að
tryggja foreldrum framtíðarinnar
fjárhagslegt öryggi í fæðingaror-
lofi.
Höfundur er lögfræðingur ASI og
skipar 4. sæti A -listans í
Reykjavík.
Kratar boða nýj-
an skatt á bíla
eftirSigríði
Arnbjarnardóttur
„Sveitarfélögin fái bifreiðaeign
sem gjaldstofn," segir í svargrein
Jóns Sigurðssonar, fjármálaráð-
herraefnis krata, við greinarkorni
mínu: „Tekst krötum að hækka
bílverðið?".
Kratar leggja mikla áherslu á
það að þeir vilji einfalda skattkerf-
ið. Til að gera gangskör að því
hafa þeir fengið einn reyndasta
kerfiskall þjóðarinnar, Jón Sig-
urðsson, fyrrverandi forstöðu-
mann Þjóðhagsstofnunar, og þarf
engan að undra hver útkoman er.
Nýr skattur á bíla. Enn einn bíla-
skatturinn er nú „eitt brýnasta
viðfangsefnið í íslenskum stjórn-
málum" að mati Jóns.
Forvitnilegt er, að nú skuli
stjórnmálamaðurnn Jón Sigurðs-
son loksins kominn úr felum og
hvað blasir við? Það eina sem
hann hefur á hreinu varðandi
skattheimtu af bifreiðum er að
hana skuli „einfalda“ með því að
fjölga skattstofnum og að lagður
verði á árlegur eignaskattur á
bifreiðir. Orðrétt segir í grein
Jóns: „ ... Alþýðuflokksmenn
vilja að endurskoðun bifreiða-
skatta verði einn þáttur í þeirri
heildarendurskoðun skattakerfis-
ins, sem nú er eitt brýnasta
viðfangsefnið í íslenskum stjóm-
málum. I umræðu um þetta mál
hafa Alþýðuflokksmenn varpað
fram þeirri hugmynd, að bifreiða-
skattar til ríkisins verði lækkaðir
en sveitarfélögin fái bifreiðaeign
sem gjaldstofn á móti, enda fæ-
rist jafnframt til þeirra verkefni.
Bifreiðaskattar til ríkisins verði
jafnframt einfaldaðir. Ein líkleg-
asta breytingin á ríkissköttun af
bifreiðum væri í þessu sambandi
lækkun aðflutningsgjalda, það er
lækkun bílverðs?"
Vill Jón láta líta svo út að með
þessu muni skattar lækka en það
er auðvitað hin mesta firra. At-
hyglisvert er fyrir almenning í
landinu að velta því fyrir sér hvað
þetta táknar í reynd. Þ.e. annars
vegar lækkun aðflutningsgjalda,
„Jón verður greini-
lega enginn eftirbátur
hinna skattaglöðu
skoðanabræðra sinna
á hinum Norðurlönd-
unum.“
sem í dag eru 10%, og hins vegar
nýr árlegur eignaskattur á bifreið-
ir.
Bifreiðaeign Islendinga er nú
ein mesta sem gerist í heiminum.
Þetta er athyglisvert, einkum í
ljósi þess að bifreiðaverð hefur
löngum verið hér mjög hátt. Ein
meginskýringin er sú að við höf-
um ekki búið við árlegan eigna-
skatt af bifreiðum.
Því hefur verið viðráðanlegt
fyrir efnaminna fólk að eignast
og reka notaðan bíl. Þetta mundi
gjörbreytast, næðu hugmyndir
hinnar nýju stjömu Alþýðuflokks-
Sigríður Arnbjarnardóttir
ins fram að ganga. Ýmsum sem
nú eiga og reka bíl yrði það með
öllu ókleift. Eru þessar hugmynd-
ir hans reyndar í fullu samræmi
við hina alræmdu eignaskatts-
stefnu Alþýðuflokksins, en eins
og kunnugt er, geta þeir ekki einu
sinni látið í friði tekjuminna eldra
fólk sem hefur komið sér upp eig-
in húsnæði.
Hveijum dettur í hug að nýir
skattar leiði til minni útgjalda
fyrir almenning? Trúi því hver sem
vill. Minna má á að söluskatturinn
kann að hafa litið sakleysislega
út í upphafi, þegar hann var
1—1 >/2%. Jón verður greinilega
enginn eftirbátur hinna skatta-
glöðu skoðanabræðra sinna á
hinum Norðurlöndunum. Urræði
hans sem ráðgjafa ríkisstjórna í
óðaverðbólgu hafa jafnan verið
gengisfelling og hækkun skatta
og má nærri geta að hann mun
ekki skorta hugmyndaflug ef að
því kemur að uppfylla loforðalista
Jóhönnu Sigurðardóttur.
Hann er fastur í því hlutverki
sínu að lífið snúist um það að
hugsa upp nýja og nýja gjald-
stofna.
Nú þegar stjórnmálamaðurinn
Jón Sigurðsson birtist almenningi
er fróðlegt að kynnast þanka-
gangi hans. Og sjá, það er
þangagangur skattheimtumanns-
ins. Hann lítur á bifreiðaeign
almennings sem „fyrirhöfn“ fyrir
sveitarfélagið og kjörinn skatt-
stofn. Hagsmunir borgaranna eru
aukaatriði.
Furðu vekur hversu óljósar til-
lögur hins þaulreynda skattaupp-
finningamanns eru. „Alþýðu-
flokksmenn hafa varpað fram
þeirri hugmynd", „ein líklegasta
breytingin væri“. Það sem áþreif-
anlegt er í tillögum Jóns um
„einföldun" á bifreiðasköttun er
nýr, árlegur bifreiðaskattur á íbú-
ana, sem mun torvelda efniminna
fólki að eiga og reka bíl.