Morgunblaðið - 23.04.1987, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 23. APRÍL 1987
29
Morgunblaðið/Ól.K.M. *
ræða um þetta mál er erfítt að
skilja það á annan veg en þann, að
í „griðastað" eða „friðarstöð“ á ís-
landi felist einhver breyting á stefnu
þjóðarinnar í utanríkismálum.
Hver? Því er ósvarað. Þá er hinu
gleymt, að það var einmitt vegna
hinnar skýrt mótuðu stefnu, sem
íslendingar hafa fylgt í utanríkis-
og öryggismálum, að Reykjavík var
valinn sem fundarstaður leiðtog-
anna. Sjálfstæðismenn hafa nú
farið með stjóm utanríkismála í
fjögur ár í fyrsta sinn í 30 ár.
Undir forystu Geirs Hallgrímssonar
var gerð hin mesta breyting á yfir-
stjóm íslenskra öryggis- og vamar-
mála, sem orðið hefur frá því
lýðveldi var stofnað. Matthías Á.
Mathiesen hefur stigið skref í átt
til aukins samstarfs við Evrópu-
bandalagið. Hvorugt þessara merku
skrefa er ágreiningsefni í kosning-
unum.
Mönnum er ljóst, að ríkisstjóm
án Sjálfstæðisflokksins mun velja
aðra leið í utanríkismálum en núver-
andi stjóm. Hver hún verður er
hins vegar óljóst. Þó ættu mönnum
að vera í fersku minni innbyrðis
deilur vinstri flokkanna um það,
hvort og hvenær ætti að ráðast í
ýmsar nauðsynlegar framkvæmdir
í þágu vama landsins og smíði flug-
stöðvarinnar. Niðurstaðan var jafn
fáránleg og rifrildið. Á árunum
1980 til 1983 var hafíst handa við
Helguvíkurstöðina og smíði flug-
skýla fyrir orrustuþotur en alþýðu-
bandalagsmenn beittu neitunar-
valdi gegn nýju flugstöðinni.
Hið sama er raunar að segja um
efnahagsmálin og utanríkismálin,
að fyrir kosningamar er talað um
þau almennum orðum. Þó er ljóst,
að ríkisstjóm án Sjálfstæðisflokks-
ins myndi leggja áherslu á að
þyngja skatta. Vinstrisinnar hafa
augastað á eignasköttum og enn
eru þeir að tala um „breiðu bökin“
og „ofsagróða heildsalanna" og „of
stórar verslunarhallir". Þá myndu
vinstrisinnar eiga tiltölulega auð-
velt með að semja um stefnu í
stóriðjumálum á nótum Hjörleifs
Guttormssonar, sem stóð í mis-
heppnuðum málarekstri við ÍSAL á
meðan hann var iðnaðarráðherra.
Virðist að minnsta kosti hluti Borg-
araflokksins sömu skoðunar og
Alþýðubandalagið í þessu efni.
Hlutur ríkisbanka yrði aukinn af
vinstrisinnum, þeir myndu reyna
að setja vaxtafrelsi skorður og
treysta ríkisrekið útvarp á kostnað
einkastöðva. Þeir yrðu ekki tals-
menn einkavæðingar, það er að
starfsemi yrði flutt úr höndum ríkis-
ins til einkaaðila, þar sem það er
unnt.
Helsta sameiningartákn vinstri-
sinna er andstaðan við „ný-ftjáls-
hyggjuna", sem er eitt þessara
óskilgreindu tískuhugtaka í kosn-
ingabaráttunni. Stimpill, sem menn
grípa til án þess að segja, hvað í
honum felst.
>
Atök um nýjan flokk
Á því er engin einföld skýring,
hvers vegna níu flokkar bjóða fram
til þings að þessu sinni auk sérfram-
boðs Stefáns Valgeirssonar í
Norðurlandskjördæmi eystra. Er þá
enn komið að því, sem vikið var að
í upphafi, að hræringar og umbrot
stjómmálanna nú er erfítt að skil-
greina. Þjóðfélagið allt er að
breytast og þá einkum hlutur ríkis-
ins og stjómmálamannanna í
ráðstöfun fjármagns. Miklar um-
ræður hafa orðið um svonefnda
fyrirgreiðslupólitík, eftir að Albert
Guðmundsson hvarf úr Sjálfstæðis-
flokknum og Borgaraflokkurinn
varð til. Tilurð flokksins hefur
skerpt línur í kosningabaráttunni
og breytt henni að nokkm í átök
milli fyrmm samheija í Sjálfstæðis-
flokknum.
Albert Guðmundsson hefur gefíð
ýmsar skýringar á því, hvers vegna
hann sagði skilið við Sjálfstæðis-
flokkinn, eftir að hann sagði af sér
embætti iðnaðarráðherra vegna
eigin mistaka við framtal til skatts.
Hin síðasta er sú, að hann vilji sýna
„mannúð og mildi gegn ný-frjáls-
hyggjunni í Sjálfstæðisflokknum og
.víðar“. Þá hefur Borgaraflokkurinn
tekið undir sjónarmið Ólafs Ragn-
ars Grímssonar varðandi reglu-
bundna endurskoðun vamarsamn-
ingsins og eftirlit frá Jan Mayen.
Loks hefur sú yfirlýsing Alberts,
að hann ætli að bjóða fram gegn
sjálfstæðismönnum í næstu borgar-
stjómarkosningum í Reykjavík,
vakið athygli og reiði sjálfstæðis-
manna.
Tilkoma Borgaraflokksins varð
til þess að færa kosningabaráttuna
úr hinum hefðbundna farvegi. Á
hinn bóginn er ljóst, að Borgara-
flokkurinn er ekki til stórræðanna
í málefnalegum deilum. Komi fleiri
en einn talsmaður hans fram opin-
berlega er erfitt að henda reiður
á, hver er hin raunverulega Stefna
flokksins.
Flókin staða
Allt bendir til þess, að staðan
verði flókin að kosningum loknum.
Ekki er líklegt, að Þjóðarflokkurinn,
Bandalag jafnaðarmanna eða
Flokkur mannsins fái menn kjöma
í kosningunum. Engu að síður verða
fulltrúar sex flokka á þingi. Sverrir
Hermannsson, menntamálaráð-
herra, hefur Iíkt Albert Guðmunds-
syni við Glistrup í Danmörku, sem
var þar með næststærsta þingflokk-
inn í mörg ár, án þess að nokkram
dytti í hug, að ræða við hann um
stjómarmyndun. Sverrir sagði í
Tímanum: „Sama verður hér, eng-
um stjómmálaflokki og þjóðmála-
flokki dettur í hug að ræða við
Borgaraflokkinn um stjórn þessa
lands hversu gamall sem hann verð-
ur,_þó hann verði aldagamall.“
Ólafur Ragnar Grímsson er ann-
arrar skoðunar en Sverrir Her-
mannsson. Ólafur Ragnar hefur
sagt, að hann gæti alveg eins orðið
utanríkisráðherra í stjóm með
Borgaraflokknum, þar sem flokkur-
inn hafí tekið undir hugmyndir sínar
í utanríkismálum. Af þessu tilefni
hefur Albert Guðmundsson gefið
yfírlýsingu um, að hvorki Ólafur
Ragnar né aðrir alþýðubandalags-
menn geti orðið utanríkisráðherra
í stjóm með sér. Raunar er yfirlýs-
ing Alberts þannig orðuð, að hana
má skilja á þann veg, að hann sé
andvígur stjómarsamstarfí við Al-
þýðubandalagið.
Upphaflegt tilefni þess að Albert
Guðmundsson tók þá afdrifaríku
ákvörðun að stofna eigin flokk vora
orð, sem Þorsteinn Pálsson lét falla
á Stöð 2 að kvöldi 24. mars, sama
dag og Albert sagði af sér ráð-
herraembætti. Spurt var, hvort það
kæmi til greina, að Albert yrði aft-
ur ráðherra. Þorsteinn svaraði: Það
segir sig sjálft eftir atburði dagsins
í dag. Eg veit ég þarf ekki að svara
þessari spumingu. Enn var spurt:
Felst neitun í þessu? Þorsteinn svar-
aði: Það liggur í augum uppi að það
getur ekki orðið.
Þegar þau orð, sem féllu þessa
daga í fjölmiðlum, era skoðuð í ljósi
síðari atburða kemur í ljós, að
þriðjudaginn 24. mars vora þeir
Þorsteinn Pálsson og Albert Guð-
mundsson ekki eins ósammála um
ráðherrasetu Alberts og síðar hefur
mátt ætla. í Tímanum 25. mars
birtist viðtal við Albert. Þar er Al-
bert spurður um líkur á ráðherra-
embætti eftir kosningar, meðal
annars með þessum orðum: Áttu
von á andstöðu innan Sjálfstæðis-
flokksins við að þú verðir ráðherra,
komi sú staða upp? Og Albert svar-
ar á þennan hátt:
„Ef flokkurinn lætur mig fara
úr ríkisstjórn núna út af þessum
lágu upphæðum, sem ekki vora
færðar, þá á ég ekki von á að sið-
gæðismat flokksins breytist mikið
á þeim tíma. En spumingin er, hvort
aðrir þingmenn, sem þá koma til
greina sem ráðherrar fyrir flokkinn,
verði að fara í gegnum eitthvert
siðgæðispróf, eða þurfí vottorð frá
skattstjóra. Það getur vel verið að
það verði gert að skilyrði."
Þegar þessi orð Alberts era lesin
nú kemur það mest á óvart, að
svar Þorsteins um ráðherrasetu
skuli hafa komið Albert jafn mikið
á óvart og raun ber vitni.
Hér skal engu spáð um stjómar-
samstarf að kosningum loknum.
Svo kynni að fara, að stjómmála-
menn teldu besta kostinn þann að
efna aftur til kosninga fljótlega í
því skyni að reyna á langflífí nýrra
stjómmálaflokka.
Stjórnmál í deiglu
Eftir því, sem liðið hefur á kosn-
ingabaráttuna, hefur sú hugsun
sótt æ fastar á mig, að í stjórn-
málunum séu undirstraumar, sem
hinir hefðbundnu flokkar hafi ekki
megnað að virkja. Nýju flokkamir
eru raunar til marks um þetta.
Um leið og vakið er máls á þessu
skal viðurkennt, að mér hefur ekki
tekist að festa hendur á þessu fyrir-
brigði í því skyni að skýra það fyrir
öðram. Viðræður við þá, sem segj-
ast ætla að greiða Borgaraflokkn-
um atkvæði sitt, era lítt til þess
fallnar að skýra þetta. Frekar virð-
ist tekist á um ímyndanir en það,
sem er.
Óvissan í stjómmálunum á auð-
vitað að öðram þræði rætur að rekja
til þeirra breytinga, sem era að
verða í þjóðlífinu. Hlutur stjóm-
málamannanna er að minnka, ekki
síst við stjóm peningamálanna. Al-
menningi gefst nú tækifæri til að
ávaxta fé sitt með öðram hætti en
áður. Jafnframt hefur yfírstjóm á
ráðstöfun fjármuna dreifst. Þetta
er ef til vill mikilvægasta og mesta
valddreifíng, sem orðið hefur hér á
landi hin síðari ár. í daglegu lífi
er samanburður við aðrar þjóðir
okkur mun nærtækari en áður
vegna almennra og sívaxandi ferða-
laga. Stjómmálaflokkar verða að
taka mið af þessu ekki síður en
kaupmennimir, sem keppa við vöra-
verð í Glasgow, Amsterdam og
London.
Listastarfsemi á öllum sviðum
er meiri en nokkru sinni fyrr. Þar
hefur verið mikii gróska og sann-
kallað góðæri. Þar eins og í útvarps-
og sjónvarpsrekstri bjóða einstakl-
ingar opinbera framkvæði byrginn.
Listamenn láta stjómmál minna til
sín taka en áður, þótt þeir hiki ekki
við að láta skoðun sína í ljós.
Vinstrimennska er á undanhaldi
meðal þeirra eins og annars staðar.
Svo virðist sem miðstjóm ríkis-
ins, til dæmis í launamálum opin-
berra starfsmanna, sé að riðlast.
Fjárhagslegt sjálfstæði opinberra
stofnana eins og skóla hlýtur að
vera á næsta leiti. Andstaða við
opinbera stjórn í fískveiðum og
landbúnaði er að aukast samhliða
því sem það er viðurkennt, að rekst-
ur í þessum greinum þarf að skila
arði. Kröfur era uppi um að opin-
berir milliliðir láti minna að sér
kveða en nú er í gjaldeyrismálum
og heimilað verði að fjárfesta í verð-
bréfum erlendis. Miðstýring við
ákvörðun fískverðs er að víkja fyrir
fískmörkuðum.
Reynslan sýnir, að Sjálfstæðis-
flokkurinn hefíir átt auðveldast með
það af stjómmálaflokkunum að
laga störf sín og stefnu að nýjum
aðstæðum og fínna rétta leið í sam-
ræmi við það. Þetta á enn við.
Flokkurinn hefur haft afdráttar-
lausa forystu um þær miklu breyt-
ingar, sem orðið hafa á þjóðfélaginu
undanfarin fjögur ár. Þær era meiri
en okkur er flestum ljóst og margt
bendir til að stjómmálaflokkamir
hafí ekki lagað sig nægilega skjótt
og skipulega að breyttum aðstæð-
um og það sé ein helsta ástæðan
fyrir umbrotunum og undirstraum-
unum, sem þeir hafa ekki getað
virkjað innan vébanda sinna.
Er andstaða við „ný-ftjáls-
hyggju" andstaða við þessar breyt-
ingar? Ef svo er sýnist næstum
sama, hvaða flokk menn kjósa ann-
an en Sjálfstæðisflokkinn. Ef
andstaða við „ný-fijálshyggju“ á
rætur að rekja til umhyggju fyrir
opinberam útgjöldum til mennta-
mála, heilbrigðis- og tryggingamála
er jafnvel skynsamlegra að kjósa
Sjálfstæðisflokkinn en aðra flokka.
Ef menn vilja kjósa til ábyrgðar
flokk, sem hefur sýnt það í verki,
að hann getur staðið að því að fram-*
kvæma félagsmálastefnu þannig að
til fyrirmyndar er, ættu þeir hik-
laust að kjósa Sjálfstæðisflokkinn
og vísa til þess, hvemig hann hefur
staðið að stjóm Reykjavíkurborgar.
Hið sama má segja um það að
„koma góðærinu til fólksins" eins
og það er orðað. Kaupmáttur elli-
og örorkulífeyrisþega er hærri en
áður og ráðstöfunartekjur heimil-
anna era meiri en áður. Af stjómar-
flokkunum hefur mest reynt á
Sjálfstæðisflokkinn í kjaramálun-
um.
Ef hin gamla kenning er í gildf
hér á landi, að buddan ráði mestu
um það, hvemig menn greiða at-
kvæði á kjördag, ætti ekki að vera
mikill vandi að spá um niðurstöðu
kosninganna. En þessi kenning
kann að vera á undanhaldi í íslensk-
um stjómmálum um þessar mundir.