Morgunblaðið - 25.06.1987, Blaðsíða 44

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 25. JÚNÍ 1987
-\
Höfum fengið til sölu mjög vönduð þýsk hústjöld.
Ný tegund af tjalddúk, vatnsþéttur og slitgóður.
Verð aðeins kr. 34.900.-
Einnig 3-4 manna tjöld með himni kr. 9.500.-
Sýningartjald uppsett á staðnum.
Tjaldaleigan,
gegnt Umferðamiðstöðinni,
sími 13072.
Grunnnámskeið
Fjölbreytt, gagnlegt og skemmtilegt byijenda-
námskeið fyrir fólk á öllum aldri.
Dagskrá:
* Þróun tölvutækninnar
* Grundvallaratriði við notkun tölva
* MS-DOS stýrikerfíð
* Word-Perfect ritvinnslukerfíð
* Multiplan töflureikningvu'
* Umræður og fyrirspurnir
Tími: 30. júní, 2. júlí, 7. júlí og 9. júlí
kl. 18.00-21.00.
Innritun daglega frá kl. 9.00-17.00 í
simum 687590, 686790 og 687434.
li
Tölvufræðslan
Borgartúni 28.
Góóan daginn!
Menning gegn hagvexti
Erlendar bækur
Siglaugur Brynleifsson
Martin J. Wiener:
English Culture and the Decline
of the Industrial Spirit
1850-1980.
Penguin Books 1985.
Rit Wieners er eftirtektarverð
úttekt á þeim þáttum í ensku sam-
félagi, sem móta smekk, gildismat
og efnahagsstefnu. Höfundurinn
leitar svara við þeirri spumingu
hvers vegna efnahagsundur gerist
ekki á Bretlandseyjum í sama
mæli og hann telur að það hafi
gerst í Vestur-Þýskalandi og Japan.
Höfundurinn hefur jákvæða af-
stöðu til markaðs-samfélagsins og
þeirrar samkeppni, sem talin er
auka hagvöxt og bættan efnahag.
Hann telur að viðhorf ráðandi sam-
félagsafla á Bretlandi á tímabilinu
1850—1980 hafi einkennst af
Gæða ísskápar
Gorenje HDS 201K rúmar 260
lítra. Þar af er 185 lítra kælir
og 65 litia djúpfrystir.
Sjálfvirk affrystíng.
Hæð 138 cm, breidd 60 cm,
dýpt 60 cm.
Verð aðeins kr.
28.310.
- stgr.
- látið ekki happ úr hendi
sleppa.
Gunnar Ásgeirsson hf.
Suóurlandsbraut 16 Sirm 9135200
tregðu við að samhæfast sam-
keppnisstefnu og hagvaxtarsjónar-
miðum. Sú kenning að gróðasjónar-
miðið ráði lífsstíl og lífsstefnu, er
ekki gild á þessum tíma á Bret-
landi, að dómi höfundar. Gróða-
hyggjan réði ekki stefnunni, heldur
smekkur og arftekið gildismat.
Wiener ræðir ástæðumar fyrir þess-
um sérleik ensks samfélags. Þar
koma til, ýmsar kenningar. Perry
Anderson og Tom Naim telja að
iðnbyltingin hafi hafist á Bretlandi,
þegar landeigendaaðallinn réð
ríkjum og var þá auðugasta stétt
ríkisins. Þessi stétt var ekki lengur
bundin lénsku landeigendaskipu-
lagi, auður hennar var mnninn úr
hreinkapítalískum fyrirtækjum,
verslun og siglingum og því draga
þessir höfundar þá ályktun, að and-
stæðan — aðall og borgarastétt —
hafi ekki mótast á Englandi og að
borgarastétt hafi tekið við af aðlin-
um, sem mótandi stétt ásamt
aðlinum, með borgaralegu ívafi og
það var þessi stétt aðals og borgara
sem mótuðu ríkjandi smekk og gild-
ismat á Bretlandi.
Með þessu móti „siðmenntaðist"
borgarastéttin í stíl hefðbundinna
gilda aðalsins, og þau gildi urðu
mótandi fram yfir miðja 20. öld.
C.P. Snow segir í The Masters
frá 1951: „Af hveijum tíu megin-
erfðavenjum og megingildum
bresks samfélags eiga níu uppruna
sinn á síðari hluta 19. aldar."
Wiener rökstyður þetta með
íjölda heimilda frá 19. öld. Á því
tímabili var hugtakið „gentleman"
mótað og eins og Bertrand Russell
skrifar: „Þá var hugtakið fúndið
upp af aristókratíinu til þess að
móta og halda millistéttinni í skefj-
um.“ Wiener telur að um það leyti
sem Viktoría drottning lést hafi
verið mótuð bresk elíta, mótuð af
ákveðinni menntastefnu og gildis-
mati, sem náði til viðbragða og
hegðunarmáta við flest tækifæri og
það þýðingarmesta var smekkurinn,
sem réð því hvað var talið við hæfi
og hvað ekki.
Viðhorf hinna nýju stétta til
fomra hefða var blandin óttabland-
inni virðingu og uppreisnarhug. En
smátt og smátt náði smekkur yfír-
stéttarinnar tangarhaldi á gildis-
mati parvenuanna og stuðluðu
skólamir að því. „Það þarf þijár
kynslóðir til þess að skapa séntil-
mann," er orðtak frá þeim tímum
Wterkurog
kJ hagkvæmur
auglýsingamiöill!
þegar þetta var að gerast. Fjarri
fór því að grófustu gróðahyggjuöfl-
in sættu sig þegjandi við þessa
þróun sbr. umsögn: „Það virðist
talið til dauðasynda að stunda
gróðavænlegan atvinnurekstur."
Þessi viðhorf vom almenn, en þau
dugðu ekki til þess að ijúfa ríkjandi
hefðir.
Flestöll skáld og rithöfundar á
19. öld töldu hina nýju tegund
gróðahyggju andstæðu breskra
menningarhefða og þeir og sósíal-
istar sem voru svo til eingöngu úr
yfirstéttunum áttu samleið með ar-
istókratíinu í því að líta á hina
iðandi kös víxlara og kaupahéðna.
Wiener telur að hefðir og venjur
hafi haldið mjög aftur af ömm
breytingum og nýjabmmi í tækni-
væðingu og nýjungum í viðskipta-
háttum og kaupsýslu. Það var líkast
því sem verksmiðjueigendur og
kaupsýslumenn væm ekki sáttir við
starfa sinn, skömmuðust sín jafnvel
fyrir það að þurfa að stunda, slíka
atvinnuvegi. Þetta telur Wiener
hafa verið meginástæðuna fyrir
vissri stöðnun í atvinnulífinu. At-
vinnurekendur töldu sig lengi vel
bera ábyrgð á starfsmönnum sínum
líkt og landeigendur fyrri alda. Það
var ekki fyrr en með ný-fijáls-
hyggjunni að uppar ná undirtökun-
um í ríkisgeiranum og samkeppni,
hagvöxtur og hagkvæmni verða
ráðandi öfl. Gróðasjónarmiðið mót-
aði öll umsvif eingöngu og það sem
ekki bar sig, hmndi. Þessi nýi hugs-
unarháttur berst inn í breska pólitík
með Thatcher, enda er hún sprottin
upp úr jarðvegi, sem átti lítið sam-
eiginlegt með breskum yfírstéttar-
hefðum, alin upp í ríkjandi anda
breskra lágstétta. Þar með rann upp
tími parvenuanna, uppanna, sem
aflögðu patemalismann og reyndu
jafnframt að móta samfélag sam-
keppninnar og aukins hagvaxtar
og gróða. í bókarlok rekur Wiener
skoðanir J.B. Priestleys um með-
fædda andúð Breta á breytingum
breytinganna vegna og því sem
hann kallar „the rat race“, sölu-
mennsku og vafasamri kaupsýslu.
Wiener telur að Thatcher muni
e.t.v. geta hamlað gegn verðbólgu,
takmarkað fé í umferð og sigrast
á verkalýðsfélögunum, en að hún
muni eiga erfíðara með að sigrast
á menningarhefðum breskrar yfir-
stéttar, sem hafa markað breskt
samfélag allt frá dögum Burkes.
Hvað um það, þá geta margvís-
legustu tímabundin málefni valdið
fylgi eða fylgistapi og er erfitt að
spá um framvindu þeirra þátta, sem
Wiener fjallaði fyrst og fremst um.
Mynd hans af ensku samfélagi er
mjög athyglisverð og hugmyndir
hans um togstreitu menningar-
hefðar, patemalisma og virðingu
fyrir einstaklingnum og hins vegar
hörð samkeppni og hrun aldagam-
aila venja og siðgæðismats er skýr
og raunsæ. Þetta er mjög skemmti-
lega skrifuð bók og læsileg.
Höfundurinn er prófessor í sagn-
fræði við Rice-háskólann í Houston.
Hlaut menntun sína á Harvard.