Morgunblaðið - 27.10.1987, Qupperneq 33

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 27. OKTÓBER 1987
33
FRAM-
UM
tökum á nýju flauginr.i. Hreyflar
hennar eru knúnir fljótandi vetni
og súrefni, tækni sem Bandaríkja-
menn náðu tökum á fyrir meira en
20 árum. Sovétmenn hafa sjálfir
hannað nýjan stjómbúnað fyrir
flaugina og er hann tölvustýrður.
Segjast þeir sjálfir fátt geta lært
af Vesturlandabúum í þeim efnum.
Segja má að Energiya sé ennþá
óskrifað blað því flauginni mistókst
að koma farmi sínum á braut í til-
raunaferðinni. Sovétmenn eru
hóflega bjartsýnir og Geimvísinda-
stofnun Sovétríkjanna, Glavkosm-
os, býst ekki við að flauginni verði
aftur skotið upp á þessu ári og á
næstu ámm er ekki gert ráð fyrir
að flauginni verði skotið upp nema
tvisvar á ári. Sovétmenn hafa og
hægt á tilraunum með geimfeiju í
kjölfar Challenger-slyssins. Hún er
ekki lengur leyndarmál og verður
henni skotið upp með Energiya-
flauginni. Samkvæmt upplýsingum
Glavkosmos fer geimferjan vart í
jómfrúrferð sína fyrr en árið 1989.
Þeir em sagðir sjá lítla þörf fyrir
hana. Ein ástæða Bandaríkjamanna
fyrir smíði geimfetju var að nota
sömu farartækin og flaugar aftur
og aftur. Sovétmenn hafa hins veg-
ar kosið að fjöldaframleiða eld-
flaugar og taka áhættuna þótt ein
og ein klikki. Hefur það ýmsa kosti
í hinni áhættusömu iðju að skjóta
gervitunglum á braut um jörðu.
Auk geimfeijunnar segjast Sovét-
menn vera með minni „geimflugvél-
ar“ í undirbúningi og er talið að
hlutverk þeirra verði fyrst og fremst
hemaðarlegt.
Energiya eykur mögu-
leika Sovétmanna
Þegar Sovétmenn hafa náð full-
komnum tökum á Energiya-flaug-
inni mun hún opna þeim nýjar
brautir í geimrannsóknum. Hún
mun ekki aðeins geta flutt geim-
feiju þeirra á braut, heldur má
einnig nota hana til annarra verka,
sem ekki verður sagt um flaugina,
sem Bandaríkjamenn brúka til að
skjóta sinni feiju á loft. Energiya
verður það öflug að hún á að geta
flutt 27 tonn af tækjum til Marz
eða 100 tonn á braut um jörðu.
Hún mun gegna mikilvægu hlut-
verki við smíði stórrar geimstöðvar,
sem talið er að Rússar hyggist taka
í gagnið á næsta áratug.
Þrátt fyrir að eldflaugar Rússa
séu gamaldags hafa þeir meiri
500-600 milljónir rúblna (jafngildi
790-950 milljóna dollara miðað við
opinbert gengi Sovétmanna).
Enginn veit með vissu hversu
mikil útgjöld Sovétmanna til
geimvísinda eru. Bandaríkjamenn
segja að það mundi kosta þá milli
30 og 35 milljarða dollara, jafnvirði
1.170-1.365 milljarða íslenzkra
króna, árlega að gera það sem
Rússar gerðu í geimnum. Er það
um 20% hærri upphæð en Banda-
ríkjamenn veija til geimvísinda.
Gorbachev vill draga
úr gorti
Og ekkert bendir til að fjárveit-
ingar til geimrannsókna minnki í
tíð Mikhails Gorbachev, flokksleið-
toga. Hann vill þó draga úr áherzl-
unni á þjóðemisgort í kringum
geimferðir en auka áherzlu á efna-
hagslegt notagildi þeirra. Árangur
í geimnum væri ofanígjöf fyrir önn-
ur svið efnahagslífsins þar sem
afköst og árangur væri enn lítill.
Sovétmenn hafa notað geimrann-
sóknir sínar í pólitískum tilgangi.
Helztu ráðamenn þjóðarinnar hafa
á ferðum sínum til annarra ríkja
meðal annars getað boðist til að
senda þegn úr ríki gestgjafanna á
braut um jörðu. Hefur það verið
gert með góðum árangri og hafa
Rússar meðal annars boðist til að
þjálfa kínverska geimfara.
Rússar undirbjóða
Vegna minnkandi tekna af olíu-
sölu hafa Sovétmenn að undanfomu
boðið vestrænum ríkjum að skjóta
gervitunglum á loft fyrir þau. Verð-
ið fyrir að skjóta meðalstórum
hnetti með Próton-flaug er 25-40.
milljónir dollara. Undirbjóða þeir
því vestræna aðila sem taka 40-50
milljónir dollara fyrir að koma
gervihnetti á braut. Hagnaður Sov-
étmanna er engu að síður álitlegur
því Glavkosmos, sem er tveggja ára
um þessar mundir, segir það kosta
17 milljónir dollara að skjóta Pró-
ton-flaug á loft. Þessu til viðbótar
buðu Sovétmenn í fyrra afnot af
gervihnöttum og jafnvel heilum
gervihnattakerfum. Árangur hefur
orðið lítill og aðeins verið samið við
Indveija um að skjóta gervihnetti
á braut fyrir þá. Aðalástæðan fyrir
því að vestrænir aðilar hafa ekki
tekið boði þeirra er bann við sölu
eða flutningi vestræns hátæknibún-
aðar til Sovétríkjanna. Hefur það
lítt stoðað þótt Rússar hafi boðið
að vestrænir tæknimenn og jafnvel
vestrænir hermenn gættu hnatt-
anna unz þeim væri skotið upp.
(Heimild: Newsweeb)
Energiya opnar Sovétmönnum nýja möguleika í geimrannsóknum.
möguleika til geimrannsókna en
Bandaríkjamenn. Rannsóknir
þeirra eru í aðalatriðum fjórþættar;
á sviði útvarpsstjömufræði, rönt-
gen- og rafsegulgeislastjömufræði,
rannsóknir á rafgasi sólarinnar og
í segulhvolfi jarðarinnar, og rann-
sóknir á Marz. Roald Sagdeyev,
forstjóri Geimrannsóknárstofnunar
Sovétríkjanna (ekki sama stofnunin
og Glavkosmos), segir Sovétmenn
nú vinna að því að efla alþjóðlegt
samstarf á sviði geimrannsókna og
hafi þeir boðið ýmsum ríkjum til
samstarfs um rannsóknir í Mir-
geimstöðinni.
Áhugi á Marz
Áhugi Sovétmanna á Marz er
mikill enda talið vænlegast að senda
geimfara þangað. Þar er ekki jafn
sjóðandi heitt og á Venusi og ekki
kaldara en á köldum vetramóttum
I Síberíu. Á næsta ári ætla þeir að
senda tvö ómönnuð geimför búin
rannsóknartækjum áleiðis til Marz
og hefur þeim verið gefið naftiið
Phobos. Rússar segja það tæknilega
gerlegt að senda menn til Marz en
eru hlynntir alþjóðlegu samstarfi
um ferðir þangað fremur en að ráð-
ast einir í þær. Vonast þeir til að
endumýjun samstarfssamnings við
Bandaríkjamenn, sem þeir síðar-
nefndu létu renna út 1982 í
mótmælaskyni við setningu herlaga
í Póllandi, leiði á endanum til sam-
starfs um Marz-ferðir.
Að ýmsu leyti geta Sovétmenn
haft gagn af samstarfi við aðrar
þjóðir. Þeim hefur til að mynda
ekki tekizt að smíða dugandi
hreyfla til að stýra geimfari á braut.
Mótorar af því tagi em nauðsynleg-
ir vegna Marz-ferða, sem tækju tvö
ár fram og til baka. Þeir eru einnig
eftirbátar Bandarílq'amanna á sviði
flarskipta. Pjarskipti við sovézk
geimför em slitrótt og gæði sjón-
varpssendinga úr geimnum léleg.
Einnig er talið að nokkuð vanti á
að þeir hafí yfir að ráða jafn öflug-
um tölvum og Bandaríkjamenn og
að þá skorti ýmis rannsóknartæki
til vísindalegra tilrauna í geimnum.
Byggja á eigin hugviti
Sovétmenn geta haldið því fram
að þeir hafí byggt á eigin hugviti
í geimrannsóknum og sótt minna
til annarra en til dæmis flugvélaiðn-
aður þeirra. Rússneskir frumheijar
smíðuðu vanþróaðar eldflaugar á
síðustu öld og gerðu tilraunir með
tiltölulega fullkomnar flaugar á
§órða áratug þessarar aldar.
Nokkrir beztu eldflaugasmiðir Þjóð-
veija gengu til liðs við þá 1945 og
reynslan af V2-flauginni kom sér
vel. Þýzkir vísindamenn gengu
einnig til liðs við Bandaríkjamenn.
Geimvísindaáætlun Bandaríkja-
manna stóð og féll framan af með
Þjóðveijum, einkum Wemher von
Braun. Það voru þó rússneskir
vísindamenn sem hönnuðu flaugina,
sem notuð var til að skjóta Spútn-
ik, og síðan fyrstu geimförunum, á
braut. Fremstur þeirra var Valentin
Glushko og Sergei Korolev, en sá
fyrmefndi hannaði eldflaugamótor,
sem tók öllu fram, sem Þjóðveijar
og Bandaríkjamenn höfðu smíðað.
Eldflaugamar, sem þessir menn
hönnuðu, verða notaðar áfram. Þær
eru einfaldar og hafa reynst áreið-
anlegar. Með fjöldaframleiðslu er
kostnaður á flaug lítil. Þar sem
endingartími gervihnatta hefur ver-
ið lítill og mörg rannsóknarverkefni
hafa verið í gangi samtímis hafa
geimskot Sovétmanna verið mörg.
Tíð geimskot og mikill fjöldi gervi-
tungla hafa gefið Rússum mögu-
leika á að afmarka hlutverk
tunglanna, til dæmis til að fylgjast
með ákveðnu landsvæði eða tiltekn-
um hemaðarmannvirkjum. Á sama
tíma verða Bandaríkjamenn að
brúka hvert gervitungla sinna, því
þau eru miklu færri (en að vísu
endingarbetri), til margskonar
starfa. í heild er talið að heildaraf-
köst sovézkra og bandarískra
gervitungla á braut um jörðu séu
svipuð, þar á meðal til njósna. Á
einu sviði eru Sovétmenn þó eftir-
bátar Bandaríkjamanna, en það er
að koma boðum áleiðis, sem er úr-
slitaatriði í fjarskiptum við geimfar
á braut um jörðu. Sovétmenn hafa
ekki leyst þá tækniþraut nógu vel.
Þeim hefur og reynst erfítt að smíða
afkastamiklar sólrafhlöður. Af þeim
sökum hafa þeir, einir allra, knúið
gervihnetti með kjamorku.
Fullkomin fjarkönnun
Geimrannsóknimar hafa reynst
Sovétmönnum gagnlegar því í jafn
gífurlega stóru landi og Sovétríkj-
unum eru fjarskipti um gervihnetti
hagkvæmari en með öðru móti og
auðvelt að tengja dreyfðar byggðir
og fjarlæg svæði með þeim hætti.
Að sögn Izvestia, málgagns ríkis-
stjómarinnar, er þrisvar sinnum
ódýrara og tíu sinnum fljótlegra að
nota gervihnetti til að dreyfa sjón-
varpsefni um landið heldur en að
byggja endurvarpsstöðvar á jörðu
niðri. Nicholas Johnson, vísinda-
maður hjá Teledyn Brown Engine-
ering í Colorad, hefur lengi fylgst
náið með geimrannsóknum Sovét-
manna. Að hans sögn er fjarkönn-
unamet Sovétmanna þróaðra en
samskonar gervihnattakerfi Vest-
urlanda og tekur því fram að
notagildi. Samkvæmt opinbemm
sovézkum skýrslum er árlegur
spamaður af notkun gervihnatta til
olíu- og gasleitar, til mælinga fyrir
jámbrautum á afskekktum svæð-
um, vorflóðaspár og fleira um
Ibúum
Bessastaða-
hrepps
gefið land
LOUISA Þórðarson sem varð átt-
ræð á sunnudaginn, hefur gefið
Bessastaðahreppi land sitt er
Haukshús á Álftanesi standa á.
í frétt frá hreppsnefnd Bessa-
staðahrepps segir að Haukshús hafi
um áratuga skeið verið sumarhús
Louisu og eiginmanns hennar, Þórð-
ar Þórðarsonar yfirlæknis, en hann
lést þann 10. mars 1985. Samkvæmt
gjafabréfi sem hreppsnefnd Bessa-
staðahrepps hefur veitt móttöku er
Haukshúsum f framtíðinni ætlað að
vera dagvistarheimili fyrir böm í
hreppnum. Einnig er óskað eftir því
í bréfinu að fom brunnur í landi
Haukshúsa verði varðveittur og saga
hans könnuð.
Úr hófi hréppsnefndar Bessa-
staðahrepps með Louisu Þórðar-
son. Sitjandi frá vinstri: Edda
Ólafsdóttir hdl., lögfræðingur
Louisu, Louisa, Erla Sigurjóns-
dóttir. Fyrir aftan standa frá
vinstri talið: Sigurður G. Thor-
oddsen, Sigurður Valur Ásbjarn-
arson sveitarstjóri, Einar
Ólafsson oddviti og Anna Ó.
Björnsson.