Morgunblaðið - 28.02.1988, Blaðsíða 4

4. B0
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. FEBRÚAR 1988
UOT SAGAl
Útlagar í
eigin landi
Samkvæmt upplýsingum, sem
fram koma í trúnaðarskýrslu
elztu mannréttindasamtaka heims,
„Samtaka gegn þrælahaldi", er
hagur frumbyggja Ástralíu vægast
sagt skelfilegur um þessar mundir
er Ástralir minnast þess að 200
ár eru liðin síðan landnám hvítra
manna hófst þar í álfunni. Frum-
byggjamir búa við sárustu fátækt
og eymd og ríkisstjóm Verka-
mannaflokksins leiðir hjá sér brýn-
ustu þarfír þeirra. „Frumbyggjar
nútímans", sem er skýrsla samtak-
anna, hermir að frumbyggjamir
búi við niðurlægingu, heilsuleysi,
óviðunandi húsakynni og slæma
menntun. Þeir séu og skammlífari
en þeir hvítu og þurfí að sæta of-
beldi og hrottaskap af hálfu lög-
reglunnar.
Þetta er fyrsta skýrslan um hag
frumbyggja Ástralíu, sem „Samtök
gegn þrælahaldi" sendi frá sér í
tuttugu ár. Þar segir í smáatriðum
frá mörgu því sem hvítir íbúar
Ástralíu vildu helzt gleyma og
kæra sig ekki um að umheimurinn
viti af, ekki sízt þar sem þeir minn-
ast nú sem fyrr er sagt 200 ára
afmælis landnámsins.
I þeim rílqum, þar sem menntun
og menning er í beztu lagi, svo sem
í Viktoríu og New South Wales,
hefur hagur frumbyggjanna vænk-
ast nokkuð hin síðari ár, en svo
virðist samt sem lögreglan geti
hvar sem er ofsótt þá á hinn hrotta-
legasta hátt án þess að nokkuð sé
að _gert.
í skýrslunni greinir meðal ann-
ars frá því hvemig 16 ára dreng-
ur, John Pat í Roenboume í Vest-
ur-Ástralíu, lét lífið í gæzluvarð-
haldi. Hann var beittur villimanns-
legum barsmíðum af hálfu lögregl-
unnar, hlaut að minnsta kosti tíu
höfuðhögg, tvö rifbein nans brotn-
uðu og aðalslagæðin skaddaðist.
Fimm lögreglumenn voru ákærðir
fyrir manndráp, lögreglan viður-
kenndi að hafa falsað skýrslur og
réttarlæknir komst að þeirri niður-
VÍGALEGUR — Stríðsmálaður
frumbyggi brosir framan í
myndavélina. En það eru þeir
hvítu sem hafa reynst herskáast-
ir.
stöðu að John Pat hefði látist af
völdum höfuðáverka. Þrátt fyrir
þetta voru lögreglumennimir fímm
sýknaðir.
Lögreglan í New South Wales
hefur enn þann háttinn á að fleygja
bömum frumbyggja í höfnina,
skammt þaðan frá sem forsætis-
ráðherra Ástralíu setti hátíðahöld-
in í tilefni 200 ára afmælisins.
85% af bömum frumbyggja, sem
leidd hafa verið fyrir rétt í Alice
Springs, hafa sætt barsmíðum.
Konum af kynþætti frumbyggja
hefyr verið nauðgað í fangelsum.
í skýrslunni greinir nákvæmlega
frá lögregluárás á dansleik frum-
byggja í Rosalie í Queensland.
Vitni, þar á meðal tveir kaþólskir
prestar og tveir lögfræðingar,
skýrðu frá því að lögreglumennim-
ir hafí beðið átekta í nokkrum
bílum, undirbúið árásina og Játið
til skarar skríða um leið og þeir
fengu skipun um að hefjast handa.
Síðan hefðu þeir ráðizt að frum-
byggjunum, konum sem körlum,
með gegndarlausum barsmíðum.
En frásagnir af líkamsárásum á
frumbyggjana eru aðeins hluti af
skýrslunni. Það er ekki síður alvar-
legt sem þar kemur fram að
framtíð eins elsta menningarsam-
félags í heimi virðist vera í hættu
vegna þess að frumbyggjana
BRAGÐAREFIR
Iðnnjósnarar
mega vara sig
Forstjórar og aðrir fyrirtækjastjóm-
endur, sem hafa áhyggjur af öryggis-
málunum, geta nú orðið sér úti um
tæki, sem gera þeim kleift að sjá í
myrkri, og önnur, sem opna fyrir
þeim dyr strax og þeir gjóa til þeirra
augunum. Það er óttinn við iðnaðam-
jósnir, sem býr hér að baki, en þær
mega heita vaxandi atvinnugrein í
Bretlandi. Iðnaðamjósnarar stunda
það til dæmis að ljósmynda skjöl með
myndavél, sem er byggð inn í arm-
bandsúrið, og hljóðnema og sendi er
hægt að kaupa fyrir rúmlega 300
krónur íslenskar.
„Ástandið einkennist af sjúklegum
ótta, einkum í hlutabréfaviðskiptun-
um,“ segir David Roberts, forstjóri
Churchill-öryggisþjónustunnar í Lon-
don, „og eftirspumin eykst stöðugt." 1
Eftirsóknin eftir auknu öryggi hef-
ur alið af sér iðngrein, sem veltir
tugum eða hundruðum milljóna
punda, og á hinn bóginn eykst líka
ásóknin í alls konar hlerunarbúnað,
skortir landrými og þar með efna-
hagslegan grundvöll.
Áður fyrr voru framin fjölda-
morð á frumbyggjum Ástralíu og
þeir hraktir ábrott „einungis vegna
þess að þeir þjuggu á landi sem
nýir landnemar höfðu augastað á“.
FVumbyggjunum var smalað sam-
an og þeir látnir bíða þess í trú-
boðsstöðum að þeir fengju úthlutað
nýjum landskikum. Böm voru tek-
in frá foreldrum sínum og ríki og
kirkja lögðust á eitt um að banna
kennslu í tungumáli frumbyggja
og siðum þeirra.
Atvinnuleysi meðal þessa fólks
er sex sinnum meira en meðal
annarra Ástrala og 90 af hundraði
lifa við sárustu neyð. Ýmsir lækn-
anlegir sjúkdómar, svo sem holds-
veiki og sárasótt, eru og hlutfalls-
lega tíðari meðal frumbyggja Ástr-
alíu en annars staðar í heiminum
og þeir lifa að meðaltali tuttugu
áram skemur en hinir hvítu landar
þeirra.
Ungbamadauði er fjóram sinn-
um hærri_ meðal frumbyggja en
annarra Ástrala. Þá era 22svar
sinnum meiri líkur á að frambyggj-
ar látist af völdum smitsjúkdóma
en aðrir landsmenn, þrettán sinn-
um meiri líkur á að ofbeldi verði
þeim aldurtila og átta sinnum
meiri líkur á að þeir deyi af öndun-
arfærasjúkdómum.
Á eyðimerkursvæðum eiga 25%
bama frá fæðingu til fjögurra ára
aldurs yfír höfði sér að sýkjast
alvarlega eða verða þroskaheft af
vöidum næringarskorts.
Þessar tölur era mikill áfellis-
dómur yfír þeim sem era við stjóm-
völinn í Ástralíu. Einungis 14% af
frambyggjum lýkur framhalds-
skólanámi samanborið við 41%
hvítra unglinga.
í títtnefndri skýrslu um fram-
byggja Ástralíu segir enda: „Svo
•sannarlega era þeir undirokaðir."
- DAVID LANGSAM
sem sjálfur James Bond þyrfti ekki
að skammast sín fyrir.
Sem dæmi um öryggisbúnaðinn
má nefna tæki, sem nemur og geym-
ir innrauða mynd af nethimnu augans
og vegna þess, að lfkléga hafa engir
tveir menn sams konar nethimnu-
mynstur, þarf viðkomandi aðeins að
kíkja í gegnum lítið gat og þá opnast
fyrir honum allar gáttir. Verktakar
fyrir herinn og ýmsar stjómarstofn-
anir eru ekki síst hrifnar af þessu
tæki enda hafa menn þar á bæ held-
ur illan bifur á óviðkomandi fólki.
Nú þegar tölvumar hafa tekið öll
völd á skrifstofunum hafa menn að
sjálfsögðu áhyggjur af, að einhverj-
um takist að „bijótast inn“ í þær og
verða sér úti um þá vitneskju, sem í
þeim er að fínna. Lögreglan ogörygg-
issérfræðingar segja, að ógerlegt sé
að meta hve mikið sé um slík „inn-
brot“ en telja, að aðeins sé skýrt frá
litlum hiuta þeirra.
Starfsmaður Laura Ashley-fyrir-
tækisins skýrði frá því á síðasta ári,
að fyrirtækið hefði varið 250.000
punda til að veija teikningar tísku-
hönnuða sinna en samt ekki getað
komið í veg fyrir, að teikningum fyr:
ir eina milljón punda væri stolið. í
könnun, sem gerð var fyrir tveimur
áram meðal 200 breskra fyrirtælq'a,
kom í ljós, að áttunda hvert hafði
einkalögreglumann í þjónustu sinni.
Haft er eftir starfsmanni einnar
öiyggisþjónustunnar, að eftirspumin
eftir öiyggisbúnaði hafi tífaldast í
Bretlandi á einum áratug og lang-
mest á síðustu tveimur áram. Taldi
hann, að í hveijum mánuði kæmu
upp 200 mál þar sem eitt fyrirtækið
væri að njósna um annað og annar
öryggisbúnaðarsali taldi, að vikusal-
an í hlerunartækjum væru 2.000
stykki.
Tæki til að hlera síma eru orðin
svo næm, að þau greina líka samtöl,
sem eiga sér stað í herberginu þótt
Sýður uppúr við skóla í Boston.
skálmöld!
Með skotvopn í
skólatöskunni
m
Isíðasta mánuði gerðist það í
Ferrers-skólanum í Nort-
hamptonskíri á Englandi, að 16
ára gamall drengur skaut á
kennara með haglabyssu og
særði illa. Þótti atburðurinn
mjög alvarlegur og vakti mikla
athygli en þó er hann aðeins
smámunir í samanburði við of-
beldið í bandariskum skólum. í
eina tíð var ekki óalgengt, að
nemendur þar gerðu upp sakirn-
ar sín í milli í slagsmálum eða
jafnvel að þeir létu blika á
hnifsblað, en nú verður það æ
algengara, að átökunum ljúki
með skothvelli og blóðtaumi úr
dánu barni.
Unglingar, 'sem vilja komast yfír
óskráðar byssur, þurfa yfírleitt ekki
að leita langt. í New York er hægt
að kaupa marghleypu úti á götu
fyrir aðeins 15 dollara, um 560 ísl.
kr., og eiturlyfjasalar á unglings-
aldri leigja sér oft byssu fyrir kvöld-
ið. í Kalifomíu er byssu að fínna á
38% allra heimila.
Samkvæmt upplýsingum frá
bandaríska dómsmálaráðuneytinu
urðu til jafnaðar 27.000 unglingar
á aldrinum 12—15 fyrir byssukúlu
á áranum 1985—86 en höfðu að
meðaltali verið 16.500 á ári næstu
þijú ár á undan. Embættismenn
leggja þó áherslu á, að þessar tölur
séu langt frá hinu rétta.
Það er ekki síst í skólunum sjálf-
um, sem ofbeldið á sér stað. Það
þykir fínt að bera á sér byssu og
þegar vopnaburðurinn eykst fjölgar
líka þeim börnum, sem þora ekki
annað en að fá sér eina til að geta
varist.
Dómari nokkur í Baltimore-borg
hafði svo miklar áhyggjur af þeim
fjölda unglinga undir lögaldri, sem
höfðu verið kærðir fyrir vopnaburð,
að hann lét kanna málið meðal nem-
enda í skólum borgarinnar. Af 390
grannskólabömum, sem spurð
vora, þekktu 64% einhvem, sem bar
á sér byssu; 60% þekktu einhvem,
sem hafði orðið fyrir skoti, verið
hótað með byssu og rændur í skól-
anum og nærri helmingur drengj-
anna viðurkenndi að hafa borið
byssu að minnsta kosti einu sinni.
Þeir, sem reyna að beijast gegn
þeirri vaxandi vá, sem fylgir skóla-
göngu bandarískra bama, skella
fyrst og fremst skuldinni á sjálft
DYRAVERND
Vænkast hagur
górillunnar
Til skamms tíma fór górillum í
Virangafjöllum í Mið-Afríku
sífellt fækkandi, en ráðstafanir,
sem gerðar vora gegn veiðiþjófn-
aði, virðast nú hafa borið árangur
ekki sé verið að tala í símann. Njósn-
arinn getur því verið í annarri heim-
sálfu, hringt beint í hlerunartækið
og hlustað á það, sem sagt er.
I sumum verslunum, til dæmis í
Gagnnjósnabúðinni í London, er boðið
upp á mjög spennandi og hugvitsam-
leg njósnatæki. Þar á meðal eru penn-
ar og silfurkveikjarar með senditæki
og myndbands- eða upptökutæki,
sem falin eru í bókum, klukkum eða
slökkvitækjum. Fyrir 250.000 pund
er hægt að fá bíl eins og þann, sem
keisarinn sálugi af íran átti, en hann
var búinn sjónvarpsvélum og hljóð-
greinum og unnt að sjá út úr honum
í myrkri þótt bílljósin væra slökkt.
Njósnarar nú á dögum hafa sem
sagt úr ýmsu að velja en sagnfræð-
ingar segja, að iðnaðarnjósnir séu
ekki beinlínis nýjar af nálinni. Benda
þeir í því efni á Justinianus keisara
í Róm en hann sendi menn til Kína
dulbúna sem munka til að komast
að leyndarmálinu um silkiframleiðsl-
una.
Jafnvel öryggissérfræðingamir
viðurkenna, að ekkert kerfi sé óbrigð-
ult. Sölustjóri í evrópsku fyrirtæki,
sem framleiðir öryggisbúnað fyrir
fjarskipti, sagði til dæmis, að þjófar
hefðu brotist inn í gagnnjósnaversl-
unina þeirra í París og komist undan
óséðir.
JUDITH MATLOFF
og er dýranum farið að fjölga á
nýjan leik.
Þessar sjaldgæfu fjallagórillur
hafast við á eldfjallasvæði skammt
frá landamæram Rwanda, Uganda
og Zaire, og nýjustu talningar sýna
að þar era að minnsta kosti 279
dýr. Ef til vill era þau þó nær þrem-
ur hundraðum en það hefur ekki
fengist staðfest svo að óyggjandi
geti talist. Fyrri talningar höfðu
leitt í ljós að dýranum hafði fækkað
frá 261—290 á árabilinu 1971—
1973 til 242—266 átta áram síðar.
Sérfræðingamir Amy Vedder,
sem starfar hjá alþjóðlegum dýra-
vemdunarsamtökum og Conrad
Aveling, er starfar að vemdun gór-
illustofnsins í Zaire, höfðu umsjón
með síðustu talningu dýranna. Þau
segja að ungum dýram í stofninum
hafí Ijölgað úr 40% upp í 48% frá
1981.
Dýravemdunarmenn telja, að
fjölgunina megi einkum þakka
átakinu, sem gert hefur verið í
Rwanda frá 1979. Sérþjálfaðir
verðir hafa verið látnir gæta þjóð-
garðsins í Rwanda, en hann er um
42 fermflur og þar dvelst mikill
meirihluti þessa górillustofns.
Verðimir hafa farartæki, sendi-
tæki og viðleguútbúnað og dveljast
sex daga í senn í myrkviðinum í
leit að veiðiþjófum og gildram. Svo
virðist sem þeir hafí haft erindi sem
erfíði því að veiðiþjófnaður sýnist
ekki hafa átt sér stað frá árinu
1983, enda þótt górillumar lendi
enn í ólöglegum gildram sem settar