Morgunblaðið - 28.02.1988, Blaðsíða 12

12 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. FEBRÚAR 1988
,JSKÓGRÆKT RIKISTNS
ER SANNKALLAÐ
ÖSKABARN ÞJÓÐARINNARU
Viðtal við Herdísi Þorvaldsdóttur leikkonu og formann Lífs og lands
Við Reykvíkingar þekkjum hana flest í sjón: ljóshærða, grannvaxna og kvika á fæti. Hún setur
svip á borgina, að minnsta kosti finnst mér eitthvað vanta ef ég sé henni ekki bregða fyrir
öðru hvoru í miðborginni eða vesturbænum. Landsmenn þekkja hana af röddinni, einhverri
kunnustu útvarpsrödd sem hefur borist inn á hvert heimili í landinu. Hún er gædd fágætum
leiklistarhæfileikum. í áratugi hefur þjóðin fylgst með henni leysa af hendi fjölbreytileg verkefni
á leiksviðinu. Við höfum séð hana túlka flest blæbrigði mannlegrar skaphafnar, gáska, gleði
og dýpstu sorg lífsreyndra kvenna. Hún hefur starfað með Þjóðleikhúsinu frá upphafí og unnið
glæsilega sigra. Ekki svo að skilja að hún hafi ekki einhvem tíma orðið að synda á móti straumn-
um og stikla sína fossa fáliðuð. Hún hefur getið sér verðugan orðstír á leiksviði og skipað sér í
raðir fremstu listamanna hér á landi. En Herdís Þorvaldsdóttir er meira en mikil Iistakona.
Síðustu tvö árin hefur hún verið formaður umhverfissamtakanna Lífs og lands og látið gróður-
vemd og eflingu gróðurlendis til sín taka, eins og glöggt má sjá í sumarbústaðarlandi fjölskyld-
unnar við Elliðavatn, sem er heimur út af fyrir sig.
Herdís í sumarbústaðarlandinu.
Herdís Þorvaldsdóttur í sumar-
bústaðarlandinu.
Það var að færast mikil alvara í
samtalið svo ég notaði tækifærið
og spurði hana hvað hægt væri að
gera til að hefta gróðureyðingu
landsins?
Hún sagði: „Það er margt hægt
að gera, og talsvert hefur áunnist,
en betur má ef duga skal. Við höf-
um hvergi undan eyðingunni. Fyrst
af öllu þarf að friða.“
Hvaða svæði myndirðu vilja friða
ef þú mættir ráða?, spurði ég.
Hún svaraði um hæl: „Ofbeittu
svæðin, sem eru á mörkunum að
verða að örfoka landi. Það er núm-
er eitt, tvö og þijú,“ sagði Herdís
áköf.
Hvemig rennir þú stoðum undir
þessar fullyrðingar? spurði ég.
Hún svaraði: „A meðan einhver
gróður og jarðvegur er eftir, er von
um að landið nái sér þó það taki
langan tíma. Orfoka land er mikil
sorgarsaga og óhemju verk og
kostnaðarsamt að græða það upp
því jarðvegurinn er glataður og
þarf fyrst að byrja á því að bæta
í sumarbústaðarlandinu. Tekið fyrir allmörgum árum.
Allt borgarlandið er að taka algjör-
um stakkaskiptum, það hljóta allir
að sjá sem hafa augun opin,“ sagði
Herdís.
Já, það er fallegur gróður hér
sagði ég grafalvarleg.
Hvemig lítur þú á skógrækt eft-
ir þessa reynslu? spurði ég.
„Af mikilli bjartsýni," sagði hún.
„Þú sérð nú árangurinn hérna þó
við séum engir sérfræðingar í þess-
ari grein, en þeir geta auðvitað náð
miklu betri árangri. Héma er víða
mjög rýr jarðvegur, hraun og rauða-
möl, þetta land er framhald af
Rauðhólunum og nær alveg niður
að Helluvatni. Víða á landinu eru
miklu hagstæðari skilyrði en héma,
það er skjólið sem allt hefur að
segja hvað vöxtinn varðar, svo
skógurinn skýlir sér sjálfur, enda
eru oft í jaðrinum smávaxnari og
kræklóttari hríslur." Hún heldur
áfram. „Ég er viss um að það er
hægt að klæða mikið af landinu
skógi eins og í árdaga, og breyta
þar með loftslaginu til batnaðar, svo
ekki sé talað um yndisaukann."
Eg átti tal við hana í
haust á einum góðviðr-
isdegi í sumarbústaða-
landinu þegar allt var í
blóma eftir hið gró-
skumikla sumar. Bústaðurinn
stendur í miklu skógræktarlandi
sem er hreinasta paradís. „Hugur-
inn lyftist í æðri átt, nú andar guðs
kraftur í duftsins líki“ eins og segir
í kvæðinu. Héma hefur gróðurinn
greinilega fengið að rétta út sínar
hendur og leyst gróðurlitla mela og
moldarbörð af hólmi. Hún labbaði
með mér um svæðið og talaði um
ýmsar tijátegundir eins og gamla
kunningja.
Ekki hefur þú ræktað þetta land
sjálf? Hún brosti og sagði góðlát-
lega:
„Nei, við gerðum það í samein-
ingu hjónin af miklum áhuga. Ég
hef unnið héma mörg dagsverkin
í 30 ár og oft verið dauðþreytt að
kvöldi en ánægjan óblandin. Þetta
er eitthvað skylt því að sjá bömin
sín vaxa og þroskast."
Þú varst gift dr. jur Gunnlaugi
Þórðarsyni, skaut ég inní.
„Já,“ sagði hún, „Gunnlaugur er
hugmyndaríkur og framtakssamur
í gróðurmálum. Hann kom oft upp-
eftir með stór tré á kranabíl, sem
var bjargað frá því að deyja, liggj-
andi á hliðinni einhvers staðar þar
sem framkvæmdir voru í gangi. Á
þessum ámm var verið að undirbúa
byggð í Kringlumýrinni og Háaleit-
inu og allt upp grafíð. Þama höfðu
víða risið kartöflugarðai' og fólk
stundum sett niður nokkrar hríslur
við skúrana sína. Engum datt í hug
á þessum tíma að hægt væri að
flytja gömul tré, en þau lifðu flest
öll og hjálpuðu mikið til að skýla
minni plöntunum sem vom að vaxa
upp. Galdurinn við stóm trén var
að setja þunga steina ofan á ræt-
umar til þess að þau hreyfðust
ekki í vindinum og slitu rætumar
sem vora að festa sig í jarðvegin-
um. Á þessum hektara okkar héma
við vatnið var ekki svo mikið sem
mnni, allt upp étið af fé og hross-
um, á milli vom smá móabörð með
melum og moldarflögum. Borgar-
landið var ekki friðað og búið var
á Elliðavatni, svo það var lítill frið-
ur fyrstu árin. Það var sama hvað
landið var rammlega girt, alltaf
tókst einhveijum skepnum að troða
sér inn eða þær fóm af ísilögðu
vatninu upp í landið á vetmm þeg-
ar þeim var hleypt út. Fjölskyldan
var oft eyðilögð þegar eyðileggingin
blasti við. Nú emm við í friðlandi
borgarinnar enda allt að gróa upp
í kringum okkur, eins og þú sérð.
það, áður en nokkuð getur gróið.
Ég skal segja þér, að nýlega las
ég að það tekur náttúmna allt að
7000 ár að mynda 20 cm gróður-
moldarlag. Hugsaðu þér! Okkur
rennur kalt vatn milli skinns og
hömnds að hugsa til þess að þetta
mikla sköpunarverk er hægt að
eyðileggja á stuttum tíma með
skammsýni og fávisku."
Ekki ertu að segja mér að þú
viljir útrýma fé og hrossum og
senda syni dalanna í útlegð? spurði
ég, eins og flón.
Hún sló á lær sér og skellihló,
og við báðar, en hún sagði: „Engum
dettur slíkt í hug,“ og bætti við
„auðvitað eigum við að framleiða
til okkar þarfa, en ekki mikið meira,
eins og nú. Það kostar okkur millj-
ónatugi í útflutningsbótum, niður-
greiðslum, geymslukostnaði, slátr-
un og flutningskostnaði áður en
stór hluti fer á haugana með enn
meiri kostnaði! Er eitthvert vit í
þessari happa- og glappastefnu?
Það þarf að skipuleggja þennan
landbúnað okkar. Landið hrópar á
vægð! Á meðan er offramleiðslan
að sliga þjóðarbúið. Stór hluti
bænda þyrfti að eiga kost á því að
snúa sér að öðmm verkefnum, til
dæmis að rækta landið, fá kaup
fyrir. Getur ekki verið að margir
bændur sem núna rækta fé til slátr-
unar, hefðu jafn mikla og meiri
lífsafkomu af því að fegra og græða
landið ef þeir bæm jafn mikið úr
býtum.
Nú þarf að taka tillit til þjóð-
félagslegra þátta, greip ég fram í.
Hún svaraði: „Eg held, að það
myndi margborga sig fyrir okkur
öll að létta á þessu allt of þunga
kerfi sem landbúnaðurinn er kom-
inn í. Á hitasvæðunum mætti víða
koma upp heilsuhælum og fá hing-
að þreytta eða gigtveika útlend-
inga, lina þrautir þeirra og gera
þeim gagn um leið og sjálfum okk-
ur.“
Já, þú heldur það, Herdís mín,
að þeir séu svona áfjáðir að koma
hingað núna, spurði ég, og varð nú
hugsað til matarskattsins, en fann
að þessi athugasemd myndi ekki
falla í kramið.
Hún hélt ótrauð áfram. „Engin
mengun myndi fylgja slíkri starf-
semi, en gjaldeyrir og ánægja af
mannlegum samskiptum. Við emm
allt of vanabundin og nærsýn. Opn-
um augun og sjáum hlýju og feg-
urð í gróðri og vinsamlegum sam-
skiptum."
Klukkan var að ganga fíögur og
þáð var byijað að kólna ískyggilega
og mér var orðið kalt. Það væri
laglegt eða hitt þó heldur að fá
lungnabólgu hugsaði ég. Og var
farin að óska að mér yrði boðið upp
á heitt kaffí. Þá sneri Herdís sér
að mér, eins og af einskærri tilvilj-
un, og sagði: „Nú fáum við okkur
tesopa og eitthvað með því.“ Ég
drekk aldrei te hvíslaði ég lágum
rómi. „Þú drekkur ekki te, skelfing-
ar vandræði," sagði hún vonsvikin,
„nú ég helli upp á könnuna og svo
máttu til með að borða eitthvað,
bam,“ sagði hún og leit á mig.
Þegar við gengum í áttina að
bústaðnum, spurði ég hana hvemig
hún héldi að þetta svæði hefði litið
út á landnámsöld.
Hún sagði: „Héma vom melamir
skógi vaxnir."
Hvaðan hefur þú það? spurði ég.
Hún svaraði: „I fomsögum stend-
i
i
I
(