Morgunblaðið - 10.04.1988, Qupperneq 41

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. APRÍL 1988
41
Við — almenningur — erum að
fá umboðsmann. Og það er um-
boðsmaður Alþingis. Enda Alþingi ■
nú að leggja honum lífsreglurnar.
Hlutverk umboðsmanns er að hafa
í umboði Alþingis eftirlit með
stjómsýslu ríkis og sveitarfélaga
og tryggja rétt borgaranna gagn-
vart stjómvöldum landsins. Skal
hann gæta þess, segir í lögunum,
að jafnræði sé Lheiðri haft í stjóm-
sýslunni og hún fari að öllu leyti
fram í samræmi við lög og aðra
stjómsýsluhætti. Er umboðsmanni
sýnilega ætlað að vera aðhald að
embættismönnum og verja borgar-
ana fyrir starfsmönnum hins opin-
bera af ýmsu tagi, bæði ríkisins
. og sveitarfélaganna.
Án efa góð hugmynd og þörf.
Ríkisstjómir hverfa á braut, nýir
ráðherrar koma í ráðherra stað,
en sérfræðingamir og embættis-
mennimir sitja áfram, sveipaðir
nafnleysi, sem tryggir þeim vald
með vemd gegn ágengri forvitni
samborgara. Án aðhalds, sem sum-
ar þjóðir hafa leyst með því að
láta embættismenn gera opinber-
lega grein fyrir málum fyrir þing-
nefndum. Bera þannig ábyrgð. Hér
á að fara aðra leið, hafa umboðs-
mann til að rétta hlut hins al-
menna borgara í viðskiptum við
valdamenn ef á hann er hallað.
Húrra! En þessi umboðsmaður er
samt ekki umboðsmaður almenn-
ings heldur Alþingis. Það er skýrt
og skorinort. Hver á þá að verja
hinn almenna borgara fyrir.Alþingi
og gæta þess að „jafnræði sé í
heiðri haft“ frá þeim bæ? Er nokk-
urt mál að skella ójafnaðinum í lög
eða breyta lögunum frá í gær í
andstæðu sína í dag? Allt er í heim-
inum hverfult og brigðul lögin
engu síður en hún donna mobile í
óperunni. Ef ekkert er aðhaldið.
Tökum t.d. eitthvað sem mest
áhrif héfur á líf okkar. Byijum á
endanum sem venjulega rekur lest-
ina, þ.e. ellinni. Sífellt fjölgar borg-
urunum í þeim flokki. Margir hafa
haft þá forsjálni að greiða í lífeyris-
sjóð 10% af launum sínum, þar af
4% f formi samninga við vinnuveit-
endur, til að eiga tryggan lífeyri
að lífstarfi loknu. Nú hefur löggjaf-
anum tekist að þurrka þetta út —
með lögum að sjálfsögðu. Snúa
þessu við hjá meðaljónínum, svo
hann getur jafnvel verið verr sett-
ur eftir allar greiðslumar í áratugi
en sá sem engan lífeyrissjóð hafði.
f hugann koma mæðgur, önnur
ekkja manns sem heila starfsævi
greiddi í lífeyrisjóð fyrir þau, hin
greiddi engan lífeyrissjóð. Mánað-
arlegar ellitekjur þeirra eru nokk-
um veginn þær sömu. Báðar fá
greiddan lífeyri, einsog allir við 67
ára aldur frá Tryggingarstofnun,
um 8.700 kr. á mánuði. Sú lífeyris-
lausa fær svo tekjutryggingu upp
á 9.800 krónur og uppbót um
13.700. Ekkert of sæl af því. Upp-
söfnuð lífeyrissjóðseign þeirrar
eldri verður til þess að hún fær
ekki ábótina. Og hún er verr sett
en dóttirin því við að fá úr lífeyris-
sjóði, þótt lítið sé, hefur hún misst
afslátt af síma og af útvarpi og
það sem meira er, hún getur feng-
ið skatt sem hin fær ekki. Með
lögum hefur áunna tryggingin
hennar verið af henni tekin. Allar
greiðslumar í 40 ár gera það eitt
að spara ríkinu að greiða henni
uppbótina. Þessar lágu lífeyris-
greiðslur koma af því að aðeins
hefur verið miðað við föstu launin,
sem vísast eru ekki nema hluti af
tekjunum, þar til nú nýlega að
byijað er að greiða af ölíum tekj-
um. En þá hefur löggjafinn líka
séð við því, því hætt er að miða
við tekjur síðustu fimm ára við
greiðsluna úr lifeyrissjóðinum en
miðað við allan starfstímann. Svo
þeir sem lengst hafa greitt fara
verst út úr því. Ef maður hennar
hefði varað sig og lagt þetta fé
reglulega til góðrar varðveislu,
ætti konan þetta fé nú og þyrfti
ekki að borga af því skatt. Var
reyndar búinn að greiða af launun-
um skatta jafnóðum. Nú er kominn
upp Fijáls lífeyrissjóður sem varð-
veitir slíkt fé til eigin afnota fyrir
eigandann og sem löggjafinn getur
ekki ráðskast með. Margt ungt
fólk rennir til hans hýru auga við
að horfa upp á hvemig fer fyrir
sparifé foreldranna og hve óvarið
það er fyrir ágangi hins opinbera.
En þá er það — með lögum —
skyldað til að vera í ákveðnum
lífeyrissjóðum og greiða þar af
tekjum sínum.
Raunarollu lífeyrisþegans er
raunar ekki lokið. Hann er vísast
íbúðareigandi líka. Færum okkur
ofurlítið niður aldursstigann. Þeg-
ar sá miðaldra baslaði við að fá
sér íbúð, gat hann ekki fengið
opinbert lán fyrir nema tveggja
herbergja íbúð. Færi hún yfír um
70 fm, urðu að vera fleiri en tveir.
Nú vill hann stækka við sig. En
þá hefur löggjafinn aldeilis komið
aftan að honum. Hann er búinn
að hirða lánamöguleikana úr
lífeyrissjóðnum hans með því að
neyða sjóðinn til að láta allt til-
tækt fé í húsnæðiskerfið. En þar
getur hann heldur ekki fengið lán
af því hann á íbúð fyrir, fyrr en
allir samstarfsmenn hans sem
yngstir eru og styttst hafa greitt
í lífeyrissjóðinn hafa fengið sitt í
forgangi. Og þeim er ekki gert að
kaupa litla íbúð eins og hann, held-
ur fá lán f 3-4 herbe’rgja íbúð. Þar
með hefur löggjafinn líka minnkað
möguleika hans á að geta selt litlu
íbúðina sína, sem lögum sam-
kvæmt varð af þessari stærð. Með
lögum hafa lánamöguleikar hans
vegna lífeyrissjóðsins sem sagt
horfíð. Sfðan er því svo snilldarlega
fyrir komið — með lögum — að
ríkissjóður ætlar að greiða svo nið-
ur lánin þeirra yngstu að um alda-
mót verður ríkið komið f botn-
lausar skuldir, sem þeir og afkom-
endur þeirra fá í hausinn sem
skattborgarar. Öllu er þessu svo
skipað með lögum.
Hvemig á nú löghlýðið fólk að
hegða sér? Og hver er réttur þess
gagnvart þeim sem lögin setja? Á
hveiju á fólk von? Tökum annan
þátt sem flesta snertir nú til dags.
Bílinn. Ekki alls fyrir löngu voru
tollar skyndilega lækkaðir á bílum.
Þar með lækkaðir í verði allir eldri
bílar fólks. Jafnframt leyfður
óheftur innflutningur á gömlum
bílum. Vitanlega tóku bílamir að
streyma inn í landið. Menn urðu
standandi hissa á að fleiri bílar
krefðust rýmri vega og umferðar-
- úrlausna. Og fjölguðu slysum.
Bílainnflutningur enn að aukast,
nú frá áramótum fluttir inn 5000 _
bílar. Þegar svo einstaklingurinn
sem nýtti tollalækkunina er búinn
að fá sér bílinn, er honum gert ^
ókleift að eiga hann — með lögum.
Settur á hann bifreiðaskattur og
tiyggingafgjöldin hækka svo að
mánaðartekjumar duga varla til,
fyrir utan hækkaða skatta með
bensíninu. Vesalings borgarinn
veit aldrei hvaðan á sig stendur
veðrið. Hvenær fær hann umboðs-
mann til vamar gegn nærsýnum
alþingismönnum, sem sjá eðli
kjörtfmabila samkvæmt ekki
lengra en nefið nær. Gætum við
ekki fengið fastan umboðsmann,
til vamar gegn löggjafanum líka,
fyrst forsetar Alþingis og allir
stjómmálaflokkar þar em sam-
mála um að þörf sé á slíkum manni
almenningi til vamar?
Þeim spaka rithöfundi Litla
prinsins St. Exupery varð að orði
í ráðaleysi sínu, „ Ef einstaklingn-
um leyfist ekki að kúga fjöldann,
þá á fyöldinn heldur ekkert með
að kúga einstaklinginn." En við
verðum víst bara að gera að okkar
orð Piets Heins í „Hinni sönnu
vöm“ á íslensku Helga Hálfdanar-
sonar:
Vöm, það er sú vissa,
að vöra er úrelt skissa.
SKRIFSTOFA NORRÆNU
RÁÐHERRANEFNDARINNAR
óskar eftir að ráða
DEILDARSTJÓRA og TÚLK/ÞÝÐANDA
DEILDARSTJÓRI
STAÐAN FELURISÉR:
stjórnun flórðu sérdeildar skrif-
stofunnar (fagavdeling 4). Deild
þessi samhæfir og skipuleggur
samvinnu ríkisstjórna Norður-
landa á sviði iðnframleiðslu,
efnahags- og peningamála, hús-
næðis- og byggðamála auk við-
skipta og þróunarhjálpar.
Deildarstjórinn mun eiga sam-
vinnu við stjórnvöld í viðkom-
andi ríkjum og aðrar þær stofnan-
ir sem hafa framkvæmd norrænn-
ar samvinnu með höndum. Þá
mun hann og koma fram sem
málsvari skrifstofunnar á fundum
ráðherranefndarinnar óski fram-
kvæmdastjórinneftirþví.
KRAFISTER:
Viðeigandi menntunarogstarfs-
reynslu og víðtækrar reynslu af
stjómunarstörfum innan einka-
eða ríkisgeirans.
TÚLKUR/ÞÝÐANDI
Viókomandi mun starfa við upp-
lýsingadeild skrifstofu ráðherra-
nefndarinnar, sem hefur með
höndum miðlun upplýsinga og
útgáfustarfsemi á vegum skrif-
stofunnar.
Viðkomandi mun starfa að þýð-
ingum á opinberum skjölum úr
dönsku, norsku eða sænsku á
finnskuogöfugt. Honumereinn-
ig ætlað að starfa sem túlkur á
fundum og ráðstefnum. Honum
kunna og að verða falin fleiri
verkefni á vegum skrifstofunnar.
KRAFISTER:
Viðeigandi menntunarogstarfs-
reynslu og starfsreynslu á þeim
sviðum sem hér hafa verið nefnd.
Báðar þessar stöður krefjast þess
að viðkomandi starfsmenn séu
liprir í samstarfi en geti jafnframt
starfað sjálfstætt.
Æskilegt erað umsækjendur
þekki til norrænnar samvinnu.
í boði eru góð laun og starfsað-
staða öll er hin ákjósanlegasta.
Stöðum þessum fylgja ferðalög
innan Noróurlanda.
Ráðning er til fjögurra ára. Ríkis-
starfsmenn eiga rétt á leyfi frá
núverandi störfum. Skrifstofa
ráðherranefndarinnarerí (ýaup-
mannahöfn og munu starfsmenn
hennaraðstoða við að útvega
húsnæði.
Á vettvangi norrænnar samvinnu
er lögð áhersla á jafnrétti kynj-
anna ogeru því konur jafnt sem
karlar hvattar til að sækja um
stöðurþessar."
NÁNARIUPPLÝSINGAR:
um stöðu deildarstjóra veitir
Seppo Suokko deildarstjóri.
Rauni Pellikkka ráðunautur veit-
ir upplýsingar um stöðu þýð-
anda/túlks.
Þau Harald Lossius, ráðunautur
og Leena Lumes ritari (administr-
ationsekretær) veita upplýsingar
um kaup og kjör. Síminn í Kaup-
mannahöfner: 1-11 4711.
Umsóknarfresturrennur út 2.
maí 1988.
Skriflegar umsóknir skal senda:
NORDISK MINISTERRÁD
Store Strandstræde 18,
DK-1255 Köbenhavn K
Danmark.