Morgunblaðið - 10.04.1988, Qupperneq 43

MORGUNBlÁðÍÐ,' sÚNNÍJDAGUR 10. APRÍL 1988
12
■- ----------------
hugsum einfaldlega öðruvísi og
setjum vináttu og virðingu ofar,“
sagði hann. Sjálfur sagðist hann
búa í góðu hjónabandi og þau hjón
ættu þijár litlar stelpur og sambúð-
in ánægjulegri með hveiju ári. Eig-
inkonur í Bangladesh þurfa heldur
ekki að óttast framhjáhald bónda
síns og þaðan af síður að hann taki
sér aðra konu, þótt það sé leyfilegt
samkvæmt trúnni. Hið síðamefnda
er vitanlega af peningaástæðum,
en trúnaður við flölskylduna og
konuna skipar afar þýðingarmikinn
sess í þeirra huga. Að bregðast
konu sinni og fjölskyldu er mesta
smán sem gæti yfírgengið nokkum
mann. Þessi sterka ábyrgðartilfínn-
ing þeirra mótar lífsviðhorfið í
flestu.
En ég er sem sagt enn í Cox’s
Bazar og eigraði um skeljamarkað-
inn lengi dags. Þar eru fímmtíu eða
sextíu litlar búðir sem allar selja
Lestin leit eðlilega út, en var alltaf að bila.
Við hannyrðir.
sjálfsagt verið uppspretta auðs ein-
hvers bresks plantekrubónda á
ámm áður.
Um morguninn hafði ég farið
með ungum og nýgiftum bangla-
deskum hjónum, Moustafa og Ma-
yli Kamal, og Shahed Ali, bílstjóra
frá Upal, út eftir ströndinni til
Himchari-fjallasalarins. Maður fet-
ar upp einstigi og eftir góða göngu
blásum við mæðinni og horfum út
á sjóinn. í tijánum fyrir ofan okkur
sveifluðu glaðsinna apar sér, dádýr
í eltingarleik og þegar ofar kemur
í hæðimar má oft sjá fíla og villi-
naut. Enn ofar em svo bústaðir
frumbyggjanna sem sjaldan koma
til byggða og lítið er fylgst með.
Á eyjunum þremur úti fyrir
ströndinni er mannlaus byggð en á
St. Martins-eyju búa nokkur þúsund
manns. Khan hótelstjóri sagði mér
frá því að fyrir nokkram vikum
hefðu tveir félagar verið á ferð,
Kanadamaður og Japandi. Svo
hurfu þeir skyndilega og hann var
orðinn stóráhyggjufullur og ætlaði
að fara að leita til lögreglunnar,
þegar þeir skutu upp kollinum. I
sjöunda himni. Þeir höfðu farið út
á kóraleyjuna og orðið svo hug-
fangnir af fegurð undirdjúpanna og
góðvild fólksins að þeir ákváðu að
setjast þar að um stund. Þeir fengu
gistingu í lögreglustöðinni og eyjar-
skeggjar bám í þá mat eins og
þeir gátu torgað. Nú höfðu þeir
bmgðið sér til Dhaka að framlengja
vegabréfsáritunina sína og síðan
ætluðu þeir aftur út í eyju.
Áður en ég kom til Cox’s Bazar
hafði ég tylit niður tá í Chittagong.
Þangað er um 6 tíma lestarferð frá
höfuðborginni. íbúatala er um 1,5
milljónir og Chittagong er mesta
hafnarborg landsins og dregur dám
af því. I bæklingum segir að
Chittagong sé blómlegur uppgangs-
staður, á bangladeskan mælikvarða
að vísu. En altént held ég að það
sé rétt að atvinnuleysi sé ekki jafn
mikið þar og landsmeðaltalið, sem
gripi úr skeljum sem hvergi fínnast
Qölbreyttari. Þetta vom hreinustu
listaverk gerð af ótrúlegu hug-
myndaflugi. Ég fór ekki alveg á
mis við menninguna og slæddist
kvöld eitt inn á málverkasýningu
hjá ungum manni sem heitir Siraj.
Hann er nokkuð þekktur og hefur
nýlega fengið styrk til að geta
stundað list sína. Myndimar hans
vom gerðar í sterkum litum, mikið
í rauðu og svörtu, og mótív sótt í
almenna lífsbaráttu Bangladesha.
Ég uppgötva það núna, þegar ég
skrifa þetta, að ég sé sumar þeirra
fyrir mér, einkum af mæðmm með
böm.
Cox’s Bazar dregur nafn sitt af
breskum kapteini sem Bretar sendu
hingað til að hann skipulegði bú-
setu innflytjenda frá Búrma og
mættu andúð heimamanna, vegna
þess að aðkomufólkið var búddatrú-
ar. Þetta var árið 1798, en nokkmm
áratugum áður höfðu Bretar tekið
við stjóm á svæðinu.
íbúar f Cox’s Bazar em líka
blandaðri í útliti en víðast annars
staðar. Af nokkuð augljósum
ástæðum. í þorpinu Ramu skammt
frá Cox’s Bazar em mikil og glæsi-
leg hof með fögmm Búddalíkneskj-
um sem vom flutt hingað frá
Burma. Fólkið í Ramu talar ekki
bengölsku og samneyti við aðrá era
með minnsta móti.
Við gerðum krók á leið okkar frá
Rami og fómm um stóra gúmmí-
plantekm. Trébollar við stoftiinn
taka á móti mjólkinni sem sígur úr
við þroskuð og „uppkomin" tré, má
búast við að skálin fyllist á fáeinum
dögum. Svo er mjólkin hrærð eftir
ákveðnum lögmálum og látin í mót
þar sem hún þomar og byijar að
koma á hana gúmmísvipur. Það er
svo fullkomnað með ‘því að þurrka
hana í sérstökum hitaklefum. Ekki
var beint ilmurinn þar. Þessi plant-
ekra er með þeim stærri í landinu
og er í eigu stjómarinnar, en hefur
Dádýrin á hlaupum.
Fólk hér og hvar í Bangladesh.
er um 20% og eykur enn á geigvæn-
legan vanda í landinu.
Á brautarstöðinni var lítill strák-
ur búinn að grípa töskuna mfna
áður en ég vissi af og vill vinna sér
inn nokkrar tökur með því að bera
hana á hótel Shaikat, sem er
steinsnar frá stöðinni. Þama hafði
ég svítu hótelsins til umráða en
verðið var viðráðanlegt, um sex
hundmð krónur og 25% afsláttur.
Það vom blóm f vasa á klósettinu
og kakkalakkar fóm á kreik sfðar
um kvöldið. Dýnan í rúminu var
hörð og ég svaf þama eins og guðs-
engill. Ég ákvað að borða á hótelinu
fyrsta kvöldið, eftir rannsóknarleið-
angur um nágrennið og smáprútt-
skemmtun á markaðnum, þegar ég
var að kaupa tisjörtin fyrir ömmu-
strákana. Borðsalurinn var stór og
veglegur og matseðillinn upp á
margar blaðsíður. En það bætti úr
skák og auðveldaði mér valið að
það var bara einn réttur til í einu.
Skemmtilegt var að fara um
hafnarsvæðið og á fískmarkaðinn
ut að Pahartali-vatni og ég paufað-
ist þar upp á hæstu útsýnishæðina
og horfði yfír Khamapouli-fljótið
sem Chittagong stendur við og skip-
in og bátamir eins og mý á mykju-
skán við mynni fljótsins. En sá stað-
ur sem mér fannst snjallastur
þama, var vatnið sem kennt er við
súltan nokkum, Bayazid Bostami,
og ég veit satt að segja ekki nán-
ari deili á. í vatninu því synda um
risaskjaldbökur og fólk kemur
þangað og gefur þeim brauðmola
rétt eins og við fömm og gefum
öndunum. Þessar skjaldbökur em í
dulargervi. Sagan segir að fyrir
1100 áram hafí þær verið illir and-
ar, sem höfðust við þama og vora
óstýrilátir og hin mestu hrekkj-
usvín. Þá kom þar heilagur maður
og sá að við svo búið mátti ekki
standa. Hann lagði svo á og mælti
að þeir breyttust í skjaldbökur og
síðan er hlutskipti þeirra að svamla
f vatninu til eilífðamóns. Dýrin
koma aldrei upp úr vatninu, enda
mun dýrlingurinn hafa bannað það,
en þau synda þyngslalega að bakk-
anum og þiggja græðgislega brauð-
molana.
Í Chittagong er einnig höllin sem
Ziaur Rahman var myrtur f 1981
og ég minntist á í fyrstu greininni.
Ziaur var einn helsti baráttumaður
fyrir sjálfstæði landsins og stjómaði
frelsishermönnum Mukti Bahini.
Meðan stríðið geisaði sat Mujibur
Rahmann, hinn helsti leiðtoginn,
lengst af í fangelsi í Vestur-Pakist-
an. Hann varð síðan fyrsti forsætis-
ráðherrann og svo forseti, en herinn
gerði hann höfðinu styttri nokkmm
ámm seinna. Eftir átök var ákveðið
að Ziaur tæki við. Um hann lék enn
ljómi frelsisstríðsins og enn óx hann
í áliti er hann aflétti herlögum,
stofnaði Þjóðarflokk Bangladesh og
efndi til þingkosninga. Flokkur
hans fékk 2/3 hluta atkvæða. Nú
hafa menn á orði að þessar þing-
kosningar hafí verið þær einu al-
vöm kosningar þessi 17 ár frá því
landið varð sjálfstætt. Flest benti
til að lýðræði og friður virtist loks
á leiðinni eftir erfíð ár og að flestra
dómi var Ziaur farsæll stjómandi
og klókur. Á stjómarárum hans
komst stöðugleiki á, eftiahags-
ástandið stórbatnaði. Hann sneri
sér í auknum mæli til Vesturlanda
og ríkra olíulanda og fékk þar mik-
inn stuðnings. Framleiðni jókst og
svo virtist sem Bangladesh myndi
rétta úr kútnum og væri að verða
alvömríki á vettvangi þjóðanna.
En yfírmönnum hersins þótti Zia-
ur vanrækja sig. Eftir öllum sólar-
merkjum að dæma virðist hann
háfa hugsað sér að losna algerlega
við áhrif hersins á stjóm landsins.
Þetta sætti herinn sig ekki við og
gerði sér lítið fyrir og myrti hann.
Enginn var sjálfskipaður eftirmaður
og eftir nokkuð óvissustand gerði
núverandi forseti, Hossain Ershad,
byltingu og hefur nú haldið völdum
í fímm ár.
Forsetinn virðist með eindæmum
illa þokkaður. Menn segja, að hann
hafi kannski viljað vel í upphafí.
En það sé ekki að spyija að sæt-
leika valdsins.
Stöðnun, eymd og áhugaleysi um
framfarir, skrifræði og skipulags-
leysi setur svip sinn á margt í
landinu. Það hrekkur ekki til þótt
Ershad yrki baráttuljóð handa þjóð
sinni öðra hveiju. Hún virðist hafa
á honum andúð, sem verður varla
upprætt fyrr en herinn gengur
næst berserksgang. En þá er líka
spumingin hvort ekki hefst valda-
barátta þeirra tveggja kvenna sem
nú leiða sjtómarandstöðubandalög-
in, Khalida Zia, ekkju Ziaurs, og
Hasinu Wajid, dóttur Mujiburs
Rahjman.
Það gerir mann dapran í huga
að skynja þetta andrúmsloft. í
þessu landi, þar sem verkefnin hlað-
ast upp og ættu að vera dugmiklum
og nýtum stjómanda stórkostlega
verðugt viðfangsefni.
Auðvitað gat ég lítið gert í þvf.
Svo að ég fór aftur til Dhaka, glöð
yfir þessari ferð suður á bóginn,
með pantaða fljótaferð til Khulna.
En áður þurfti ég að framlengja
vegabréfsáritunina mína. Og það
væri efni í annað vers. -