Morgunblaðið - 10.04.1988, Qupperneq 67

MORGUNBLAÐH), SUNNUDAGUR 10. APRÍL 1988

Stefán Guðnason
forstjóri - minning
Fæddur 5. ágúst 1911
Dáinn 3. apríl 1988
Á páskadagskvöld lézt á heimili
sínu Hófgerði 19 Kópavogi Stefán
Guðnason, forstjóri. Og með honum
kvaddi einn af elstu og bestu vinum
mínum. Andlát Stefáns kom mér
ekki á óvart, því fyrir nær áratug
hafði hann orðið fyrir áfalli, sem
reyndist það alvarlegt, að eftir það
bar hann aldrei sitt barr. Það var
hörmulegt að sjá þennan sterka og
athafnasama mann verða örkumla,
án þess að nokkurri lækningu yrði
viðkomið. Það er vafi á þvi, að ég
hefði kosið vini mínum lengra líf en
trega hann engu að síður.
•K}mni okkar Stefáns voru orðin
býsna löng. Hann fluttist til
Reykjavíkur með foreldrum sínum
og systkinum 1928 frá Fáskrúðs-
firði. Og mjög fljótlega eftir að þau
eru flutt hingað hefjast kynni með
okkur. Foreldrar Stefánis voru Val-
gerður Bjömsdóttir, kaupmanns
Stefánssonar í Fögru Eyri i Fá-
skrúðsfirði. Meðal systkina Valgerð-
ar var séra Stefán að Hólmum og
Þórunn, er átti Hall hreppstjóra
Bjamason á Kóreksstöðum, en þau
voru foreldrar Aðalsteins Hallssonar
hins kunna íþróttafrömuðar, sem
iengi starfaði hér í Reykjavík og er
látinn fyrir fáum árum. Faðir Stef-
áns var Guðni Stefánsson bróðurson-
ur Eiríks Bjömssonar bónda að Karl-
skála við Reyðarfjörð. Eiríkur var
orðlagður atorkumaður bæði í bú-
skap og sjávarútgerð. Þessir sterku
austfirsku stofnar stóðu að Stefáni
og hafði hann erft mikið að þeim
dugnaði, sem þessar ættir em orð-
lagðar fyrir. Enginn skyldleiki var
milli okkar Stefáns, svo ég viti, en
fóstra mín Hansína Eiríksdóttir var
dóttir Eiríks bónda á Karlskála og
því náfrænka Guðna föður Stefáns.
Hansína varð síðari kona dr.phil.
Benedikts S. Þórarinssonar, kaup-
manns hér í bæ. En þau vom uppeld-
isforeldrar mínir.
Það var ætlun Stefáns að ganga
hér á menntaskólann og verða stúd-
ent helzt úr stærðfræðideild. Það er
á þessum skólaámm, sem tekst með
okkur vinátta, sem hélst æ síðan.
Stefán var mjög óráðinn á þessum
ámm, en þó ákveðinn í því einu að
skapa sér sinn eigin atvinnuveg og
vera ekki öðmm háður. Þetta var
alla tíð rikasti þátturinn í farí hans.
Hann kynntist snemma Osvaldi
Knudses málarameistara, sem vildi
fá hann til náms í málaraiðn. Það
varð þó aldrei. En Osvald hafði orð-
ið var við hve handlaginn Stefán var
og liðtækur í því að gera við og búa
til laxveiðiflugur. Þá var allur slíkur
veiðiútbúnaður fluttur inn. Var það
svo að áeggjan Osvaldar að Stefán
fer til Englands og kemst að hjá
verksmiðju sem framleiddi og seldi
allt varðandi laxveiðiflugur og annan
útbúnað til laxveiði. Þama er Stefán
síðan starfsmaður um ársbil og lær-
ir þetta handverk, sem hérlendis var
alveg óþekkt. Hins vegar var mark-
aðurinn fyrir hendi, því það fór æ
meir í vöxt að lax væri veiddur að
enskum sið á flugu, en ekki maðk.
Þegar heim kemur setur Stefán á
stofn fyrstu laxflugugerðina, sem
hér hefur verið. Vegnaði Stefáni vel
við þennan atvinnuveg og átti flölda
viðskiptamanna, sem áhuga höfðu á
laxveiðum. En það voru þá eins og
nú yfirleitt góðir menn. í Englands-
för sinni hafði Stefán lfka fengið
tilsögn í því að meðhöndla sérstakar
kaststengur, sem nauðsynlegar
þóttu við laxveiði á stöng með flugu.
Þessi forsjálni reyndist Stefáni líka
vel, þvi fljótlega eignaðist hann hóp
nemenda. Það voru yfirieitt fullorðn-
ir menn, sem höfðu áhuga á útivist-
inni, sem fylgir laxveiðum. Þrátt
fyrir góða afkomu af þessari iðn
fannst Stefáni hún ekki vera nægi-
legur grundvöllur til lífsafkomu.
Það verða líka þáttaskil í lífi Stef-
áns, því hann kvæntis Önnu Þórar-
insdóttur, Kristjánssonar, fyrrv.
hafnarstjóra. Þau giftast 12. júlí
1941. Þá var ísland hemumið og
komin hermannabraggahverfi víða
um land. Meðal annars var mikill
fjöldi hermanna búandi nálægt
Reylgum f Mosfellssveit. Þá dettur
Stefáni það í hug að reynandi væri
að stofna kvikmyndahús fyrir her-
menn að Reykjum. Hann ræddiþetta
mál við Bjama Ásgeirsson, alþingis-
maður á Reylgum. Og niðurstaðan
var sú að hann fékk heimild til þess
að reisa þar kvikmyndahús sem
hlaut nafnið Reykjabíó. Þessi rekstur
gekk ágætlega, því Stefán sparaði
sig ekki. Hafði þó tvo sýningarmenn
á sínum snærum og var annar gam-
ali kunningi okkar, Gunnar Þorvarð-
arson, prentara Þorvarðssonar. Það
gekk þó á ýmsu að vera búandi á
Reykjum með konu og böm. Stefán
fiytur með fjölskylduna frá Reykj-
um, en heldur áfram kvikmynda-
hússrekstrinum í tvö ár. Þá selur
hann Reykjabfó og snýr sér að þeim
málum.sem hann hafði ævinlega efst
í huga, útgerðinni. Með athafnasemi
sinni hafði Stefán afiað sér trausts
ýmissa málsmetandi manna og kom
það nú í góðar þarfir. Fiskimála-
stjóm hafði ákveðið að veita fé til
einhvers er vildi kynna sér fiskniður-
suðu. Sótti Stefán um styrk til árs-
dvalar í Maine-fyiki í Bandaríkjun-
um. Og hann fékk styrkinn. í Banda-
ríkjunum dvelur svo Stefán næsta
ár og kynnir sér allt varðandi fisk-
niðursuðu hjá þekktri verksmiðju á
því sviði. Þegar heim kemur ræðst
hann strax í að stofna niðursuðu-
verksmiðjuna Mötu í Kópavogi, sem
reyndist góður rekstur, sem fékk
gott orð fyrir vöruvöndun og ýmsar
nýjungar í pökkun, sem áður voru
óþekktar hér. Mata niðursuðuverk-
smiðjuna rak Stefán einn í um 5 ár.
Verksmiðjurekstur var þá sem nú
flárfrekur, því sífeilt þurfti að auka
vélakost. Ýmsir buðu Stefáni fjár-
framlög til þess að um leið að fá
hlutdeild í fyrirtækinu. Stefán var
jafnan tregur til, því hann grunaði
hvað það gæti kostað. Á endanum
lét hann þó undan og tók við auknu
hlutafé og lét um leið hluta af valdi
sínu um stefnu framleiðslumál. Þessi
undanlátssemi varð þó til þess að
hann seldi eignarhlut sinn í Mötu
og sneri sér að nýju fiskiðnfyrirtæki.
Eftir sölu Mötu stofnsetur hann
fiskverkunarstöð í Súðarvogi 1, sem
hann rekur af miklum dugnaði f
mörg ár. Hafði Stefán þá oft margt
fólk í vinnu og umsvif voru talsverð.
Og oft var baríst um hráefnið til
þess að hafa næg verkefni til þess
að vinna úr og halda með því fólk-
inu, sem var orðið fastalið fiskvinnsl-
unnar. Til þess að tryggja sér nægi-
legt hráefni ræðst Stefán í það að
kaupa bát svo sú hlið væri tryggð.
Þessi bátsútgerð gekk ekki sem
skyldi og átti fiskiðjan að Súðavogi
1 í fjárhagsörðugleikum um skeið,
eins og flestar aðrar fískiðjur, sem
unnu þó f hag helsta atvinnuvegs
þjóðarinnar. Það kom að því að Stef-
án hyggur á breytingar og tekur þá
ákvörðun að selja fiskvinnsluna að
Súðavogi 1 og allar eigur sínar þar.
Af þessu verður og hann flyzt f
Kópavog, þar sem hann ætlar að
koma á fót nýjum iðnaði á vegum
fiskvinnslu. Hann kaupir Hófgerði
19 og hefst handa um stækkun og
breytingar á húsinu. En þá brást
heilsan. Stefán var sívinnandi alla
tíð og hvikaði aldrei frá þeim ásetn-
ingi, sem hann hafði sett sér í upp-
hafi að standa ætíð á eigin fótum
öðrum óháður og þetta tókst honum.
Stefán vinur minn hafði margt á
sinni hörpu. Eins og ég sagði í upp-
hafi var hann mjög óráðinn um
skeið. Ég hefði vel getað hugsað
mér þennan vin minn sem listmál-
ara, myndskera eða teiknara. Hann
hafði alla tíð mikinn áhuga á list
og bar það sjálfur við um skeið.
Meðal annars lærði hann teiknun
og skrautskrift hjá einum af eldri
nemendum Stefáns Eiríkssonar.
Hann var einnig einn vetur í læri
hjá Marteini Guðmundssyni mynd-
skera, sem var reyndar vinur hans
alla tíð, en hann lézt 1952. Margar
skopteikningar eru til eftir Stefán
og prýða nú veggi heimilis Önnu
konu hans. En flöriegú og lifandi
athafnalffi verður ekki með reisn lif-
að nema við hlið manns standi traust
kona. held ég að mér sé óhætt að
fullyrða að betri konu gat Stefán
ekki fengið, en þá sem hann giftist,
Önnu Þórarinsdóttur.
Þau Anna og Stefán eignuðust 5
böm og eru þau þessi: Þórarinn f.
25. júlí 1941, verkfræðingur og lekt-
or við Norges tekniska hoyskola f
Þrándheimi, Guðni f. 9. júní 1947
félagsráðgjafí og leiðbeinandi f
áfengismálum. Hann starfar að
mestu f Svíþjóð. Tryggvi Bjöm
skurðlæknir f Vesterás f Svíþjóð,
Valgerður f. 8. september 1953,
kennari við heymleysingjaskólann
og táknmálstúlkur og yngst er
Astríður f. 10. febr, 1961. Nýlega
lokið læknisnámi.
Stefán átti tvær systur og er önn-
ur látin fyrir nokkrum árum, en
Lára yngst systkina er búsett hér í
bæ. Lára á einn son, Valgarð, sem
búsettur er í Bandaríkjunum og
vinnur það á vegum Orkustofíiunar
hjá Sameinuðu þjóðunum.
■ Bamaböm Stefáns og Önnu eru
átta. Allt mannvænlegt fólk, eins
og þau eiga kyn til.
Áð lokum votta ég og fjölskylda
mín Önnu innilega samúð okkar allra
og óskum henni alls hins bezta í
framtíðinni. Minning Stefáns lifír,
þótt hann hafí kvatt á undan.
Kristján B. G. Jónsson
Sfðasta stóra verkefíii Stefáns
Guðnasonar var að byggja hús und-
ir fískverkun í Örfírisey. Þar sagðist
hann í gamni ætla að hafa saltfísk-
verkun á jarðhæð og aðstöðu fyrir
Iistamenn á næstu hæð fyrir ofan.
Hann hugðist reka fískverkunina af
myndarskap og síðan ætlaði hann
stöku sinnum að ganga á milli lista-
mannanna á efri hæðinni, sétjast hjá
þeim og spjalla um bókmenntir og
listir á líðandi stundu.
Þessi hugmynd lýsir Stefáni vel.
Hann var listrænn athafnamaður. Á
ævi sinni starfaði hann meðal ann-
ars sem bíóstjóri, var bókaútgef-
andi, rak niðursuðuverksmiðju, salt-
fískverkun, útgerð og frystihús.
Hann var góður teiknari, teiknaði
til dæmis á yngri árum skopmyndir
í Alþýðublaðið. Þá var Stefán alla
tíð mikill bókmenntaáhugamaður og
var sílesandi eftir þvi sem tími gafst.
Síðustu árin, eftir að heilsan leyfði
honum ekki lengur lestur, var það
hans aðaliðja að sitja og hlusta á
hljóðbækur.
Ég kom inn á heimili Stefáns sem
sautján ára mannsefni elstu dóttur
hans. Við Valgerður dvöldumst
fyrstu árin á heimili þeirra Önnu
með Stefán son okkar. Þeir nafnar
urðu samrýndir og þegar Stefán
yngri var orðinn fjögurra ára og
fluttur á Hjónagarða stúdenta með
okkur foreldrum sfnum tók afí hans
það að sér að sækja hann á leikskól-
ann og vera með hann hluta úr degi.
Stefán eldri var þá að reisa fískverk-
unarhúsið í Örfirisey.
Þeir Stefánamir byrjuðu gjaman
er þeir hittust á því að fara út á
Hótel Loftleiðir þar sem þeir burst-
uðu skóna sína í sjálfvirkri fægivél.
Þá fengu þeir sér kannski kaffi á
Borginni og síðan fóru þeir út í eyju.
Þar stýrði sá eldri framkvæmdum
með þann yngri sér við hlið en gaf
sér samt tíma til þess stöku sinnum
að kveikja á gastæki sem notað var
við bygginguna og setja logann á
hæsta styrk fyrir þann yngri. Hann
kallaði þetta að sýna honum „gamla
rauð“.
Þá kunni afinn að útskýra nátt-
úrulögmálin þannig fyrir dóttursyni
sínum að hann skildi. Þegar flara
var við Örfirisey var nautið búið að
drekka allan sjóinn. Aftur á móti
stafaði flóð af því að nautið var
nýbúið að pissa. Eitt sinn kom sá
stutti óvenju rogginn heim. Ástæðan
var brátt ljós. Afi hafði gefíð honum
sjóinn fyrir framan húsið í Örfirisey.
Stendur sú gjöf enn fyrir sínu.
Stefán kom mér, er ég hitti hann
fyrst, fyrir sjónir sem maður harður
af sér er færi sínar eigin leiðir. Sú
skoðun mín staðfestist. Stefán lét
sér, held ég, alltaf í léttu rúmi liggja
hvaða álit aðrir hefðu á því sem
hann tók sér fyrir hendur. Hann gat
siglt á móti stormi ef svo bar undir.
Er ég kynntist Stefáni betur komstt
ég að því til viðbótar að hann var
bæði góður maður og afburða sagna-
maður.
Síðasta sumarið sem Stefán hafði
fulla heilsu vann hann við að byggja
við húsið sitt í Hófgerði þar sem
hann bjó til dauðadags. Það varð
úr að ég réðst f vinnu til hans þetta
sumar sem byggingarverkamaður.
Við unnum saman og milli okkar
mynduðust vináttutengsl og ákveð-
inn húmor eins og gjaman milli
tveggja góðra vinnufélaga.. Svo
dæmi sé tekið ræddum við iðulega,
um verkalýðsmál í kaffitímanum*
Ég var fulltrúi verkalýðsfélagsins
og fann ýmislegt að aðbúnaði og
mat. Hann þybbaðist við að breyta
nokkru eins og sannur atvinnurek-
andi. Kaffitímanum lauk oftast með
því að við spruttum á fætur með
orðum eins og: „Jæja, það er best
að stinga þakinu við.“ Svo fórum
við upp á þak og vorum allan daginn
að bisa við að festa nokkrar plötur.
Margar þær sögur sem Stefán
sagði mér þetta sumar hafa orðið
mér gott veganesti. Hann sagðist til
dæmis hafa farið til gamals manns
er hann var sjálfur ungnr og óráðinn
og ráðfært sig við hann um hvað
hann ætti að gera í lífinu. Gamli
maðurinn hafði svarað: „Gerðu bara
eitthvað." oft hefur mér nýst þessi
saga vel. Það er stundum betri lausn
að hefjast handa og framkvæma en
kafna í vangaveltum. Stefán fylgdi
þessu ráði dyggilega sjálfur. Allt lífið
bjó hann til vinnu fyrir sjálfan sig
og aðra með athafnasemi sinni og
frjóum hugmyndum.
Stefán Guðnason var stór maður
og höfðingi í lund. Ekkert af þvi sem
hann tók sér fyrir hendur var smátt
í sniðum. Hann kunni einnig þá list
að auðga hversdagsleikann. Eg tel
. mig heppinn að hafa kynnst honum.
Sigurður G. Valgeirsson
LEGSTEINAR
MOSAIK H.F.
Hamarshöfða 4 — Sími 681960
Legstelnar
Framleidum allar stærðir og gerðir af legsteinum.
Veitum fúslega upplýsingar og ráðgjof
_______um gerð og val legsteina,_
!S S.HELGASON HF
ISTEINSMIÐJA
■ r--- '
SKEMMUVEGI 48 SÍMl 76677
GARÐSKÁLAR
ALLTURALI
GRÓÐURHÚS
GARÐSKÁLAR úr einangruðum ál-
prófílum. Smíðaðir eftir máli. Inn-
brennt lakk. Algjörlega viðhaldsfrítt.
Hægt að hafa þá í 2 mismunandi litum
t.d. hvíta að innan en brúna að utan.
Tvö: eða þrefaldar rennihurðir.
GRÓÐURHÚS í miklu úrvali. 45 stærð-
ir frá 6,8-33,6 fm með 4,2 mm hertu
gleri sem fest er með gúmmíþétting-
um. Hamrað gler í þaki sem endur-
kastar sólarljósinu svo plöntur skrælnii
síður.
AL VERMIREITIR MEÐ RENNIHLERUM
FRÁ 3,0-5,8 m.
Lindarflöt 43, Garðabæ, sími 91-43737.