Morgunblaðið - 08.05.1988, Blaðsíða 58

58
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. MAÍ 1988
Flótti
Blakes
BREZKIR FRIÐARSINNAR SMYGLUÐU EINUM
HÆTTULEGASTA NJÓSNARA RÚSSA ÚR LANDI
NÝLEGA kom landráðamað urinn George
Blake, sem sveik tugi brezkra
leyniþjónustumanna og flúði til Moskvu fyrir
22 árum, fram í sovézka sjónvarpinu. Þar
með fór hann að dæmi félaga síns, Kims
Philby, sem sovézkir sjónvarpsáhorfendur
hafa nokkrum sinnum séð bregða fyrir á
skjánum á síðustu mánuðum, en hann talaði
lýtalausa rússnesku ólíkt honum. Blake lýsti
því hvernig kommúnistar í brezku fangelsi
og utan múra þess hefðu hjálpað honum að
flýja, falið hann í London og smyglað honum
til Austur-Berlínar, en minntist af
skiljanlegum ástæðum ekki á nýjar
upplýsingar um flóttann, sem nýlega hafa
komið fram.
„HEILAÞVEGINN"?:
Blake við komuna frá Kóreu
(1953)
Fáir útsendarar
sovézku leynilög-
reglunnar á Vest-
urlöndum hafa
valdið eins miklu
tjóni og Blake og
þegar hann var
kynntur í sovézka
sjónvarpinu var tekið fram að hann
væri „heiðursfélagi í KGB og hefði
verið sæmdur Lenín-orðunni og
Rauða gunnfánanum". Lengi var
talið að KGB hefði skipulagt flótta
hans, en það var síðan dregið í efa.
Nú má heita víst að hann hafí not-
ið aðstoðar tveggja viðvaninga úr
röðum brezkra kjamorkuandstæð-
inga auk fyrrverandi klefafélaga
úr fangelsinu, sem sagðist seinna
hafa skipulagt flóttann. Fleiri and-
stæðingar kjamorkuvopna virðast
hafa komið við sögu, þeirra á með-
al fræg leikkona, Vanessa
Redgrave.
Eftir árs dvöl í Berlín fór Blake
til Moskvu og þar mun hann hafa
haldið áfram að starfa fyrir KGB
og fengið ýmis forréttindi eins og
Philby. Hann kvæntist rússneskri
konu, Idu, og þau eiga einn son,
Mischa. „Ég hef lifað furðugóðu
lífí og átt meira láni að fagna en
ég þorði að vona,“ sagði Blake í
sovézka sjónvarpinu. Hann sagðist
hafa átt erfítt með að aðlagast lífínu
í Rússlandi, en kvaðst aldrei láta
sig dreyma um að fara aftur til
Lundúna. „En stundum langar mig
til að sjá íbúð móður minnar í Rott-
erdam," sagði hann.
„Heilaþveginn"?
Blake, sem er 65 ára, sköllóttur
og skeggjaður, fæddist í Hollandi.
Faðir hans hét Behar og var eg-
ypzkur gyðingur með spænskt og
tyrkneskt blóð í æðum, en bar
brezkt vegabréf. Behar virðist hafa
starfað fyrir brezku leyniþjón-
ustuna um skeið. Móðir Blakes var
hollenzk og þegar faðir hans lézt
1936 var hann sendur til Kaíró, þar
sem hann bjó hjá frænda sínum,
Henri Curiel, einum af stofnendum
egypzka kommúnistaflokksins.
Þegar heimsstyrjöldin brauzt út
var Blake í heimsókn hjá móður
sinni í Hollandi. Hann gekk í hol-
lenzku andspyrnuhreyfínguna, en
flúði til Englands og gekk í brezka
sjóherinn. Hann varð túlkur í aðal-
stöðvum yfírherstjómar Banda-
manna (SHAEF) og virðist hafa
gengið í brezku leyniþjónustuna,
SIS, áður en hann var sendur til
Hamborgar, þar sem hann starfaði
fyrir leyniþjónustu flotans eftir
striðið.
Árið 1947 sótti Blake námskeið
í rússnesku og fleiri tungumálum í
Cambridge. Síðan gekk hann í
brezku utanríkisþjónustuna og var
skipaður ræðismaður í Seoul
skömmu áður en Kóreustríðið hófst.
Hermenn kommúnista tóku hann
til fanga og höfðu hann í haldi í
þrjú ár. Margir töldu að hann hefði
verið „heilaþveginn", en aðrir álíta
að Rússar hafi ráðið hann í sína
þjónustu í Cambridge og enn aðrir
að hann hafí gerzt kommúnisti á
stríðsárunum. Sjálfur sagði hann í
sovézka sjónvarpinu á dögunum að
hann hefði orðið kommúnisti þegar
hann las rit Marx og Leníns ungur
að árum og það kemur heim við
aðrar heimildir (hann ætlaði upp-
haflega að verða kaþólskur prestur,
en fékk í staðinn trú á kommún-
isma).
Blake starfaði í 12 ár í Lundún-
um, Berlín og Beirút og viður-
kenndi síðar að hann hefði afhent
Rússum öll mikilvæg skjöl, sem
hann komst yfír. Mestum skaða
olli hann þegar hann ljóstraði upp
um njósnahring Breta í Austur-
Berlín og sýndi Rússum göng, sem
SIS og CLA notuðu til að fylgjast
með fjarskiptum milli Austur-
Berlínar og Moskvu.
Grunur féll á Blake vegna upp-
lýsinga frá pólskum leyniþjónustu-
manni, sem hafði gengið CLA á
hönd, þegar Blake var við nám í
arabísku í Beirút. Blake játaði sig
sekan í leynilegum réttarhöldum í
Old Bailey 1961 og hlaut 42 ára
fangelsi — „eitt ár fyrir hvem leyni-
þjónustumann sem hann sveik" —
og þyngstu refsingu samkvæmt
þágildandi lögum.
írsk hjálparhella
Þegar Blake flúði úr fangelsinu
Wormwood Scrubs í Lundúnum
fímm og háifu ári síðar, 22. októ-
ber 1966, efuðust fáir um að KGB
hefði skipulagt flóttann. Hins vegar
staðhæfði drykkfelldur, írskur smá-
glæpamaður, Sean Alphonsus Bo-
urke, sem hafði verið klefafélagi
Blakes í fangelsinu, í bók (The
Springing of George Blake) 1970
að hann og Blake hefðu skipulagt
flóttann. Hann lýsti því nákvæm-
lega hvemig Blake hefði komizt út
um glugga, sem jámrimlar vom
fyrir, farið upp á þak og skriðið
eftir því, látið sig síga niður í reipi
og notað kaðalstiga til að klöngrast
yfír sex metra háan fangelsismúr.
Bourke beið hans fyrir utan og ók
honum í Humber Hawk-bifreið til
öruggs felustaðar.
Bourke neitaði því að hann hefði
viljað græða á flótta Blakes og
kvaðst hafa hjálpað honum til að
klekkja á yfírvöldum. Hann gaf
enga skýringu á þvi hvers vegna
Blake sneri sér til hans. Hann
kvaðst hafa orðið að fá 700 pund
að láni til að kaupa bifreið til flótt-
ans og standa undir öðrum kostn-
aði. Hvorki kona Blakes né systir
gátu lánað honum svo mikið fé og
hann kvaðst því hafa leitað til vina
sinna, sem hann kallaði Michael og
Önnu Reynolds og Pat Porter. Hann
sagði að þau væru af ensk-írskum
ættum, en ekki félagar í írska lýð-
veldishemum (IRA) eða kommún-
istar.
Þetta vinafólk Bourkes var ekki
efnað, en því tókst að fá lánuð 700
pund. Bourke sagði að hann hefði
falið Blake í nokkrum íbúðum í
London og Reynolds-hjónin hefðu
síðan smyglað honum til Austur-
Berlínar í hjólhýsi. Leynihólf var í
gólfí bílsins og Blake faldi sig þar.
Seinna varð Bourke sér úti um fals-
að vegabréf og fór til Moskvu að
hitta Blake, en þeim sinnaðist. Bo-
urke taldi líf sitt í hættu og kvaðst
hafa leitað ásjár hjá brezka sendi-
ráðinu. Tveimur árum eftir flóttann
sneri hann aftur til írlands, fullviss
um að hann yrði ekki framseldur
til Bretlands, og hann reyndist hafa
á réttu að standa.
Tilbúningur?
Gagnrýnendur tóku lítið mark á
bók Bourkes. Sérfræðingurinn
Philip Knightley lýsir þeim efa-
semdum, sem hún vakti, í bók sinni
The Second Oldest Profession
(1986) og telur að saga hans hafí
verið soðin saman í pólitískum til-
gangi. Sú staðhæfíng Bourkes að
hann hafí samþykkt að bjarga
Blake til að klekkja á yfírvöldum
GEORGE BLAKE:
smyglað til Austur-Þýzkalands.
sé hlægileg. Sagan um hjálp vina
hans sé ekki síður fáránleg. Björgun
Blakes hafí sennilega kostað 10.000
pund, en ekki 700 pund, og vinir
Bourkes hafí ekki getað útvegað
svo háa upphæð. Bourke segist
hafa farið til Moskvu til að bíða þar
átekta unz ró kæmist á eftir flótta
Blakes, en auðveldara hefði verið
fyrir hann að fara til írlands.
Knightley telur langtrúlegast að
KGB hafí skipulagt flóttann og
fengið IRA til að vinna hluta verks-
ins. Bourke hafi verið ráðinn til
starfa vegna þess að hann þekkti
Blake og stutt var í að hann fengi
að vera utan fangelsisins á daginn,
þótt hann yrði að halda áfram að
sofa þar á nóttunni. Rússar hafí
fært Bourke til Moskvu með Blake
af ótta við að hann leysti frá skjóð-
unni, þegar Blake væri farinn.
Bourke sagði að hann hefði sam-
ið bók sína í Moskvu, en Rússar
hefðu Iagt hald á handritið þegar
hann hefði reynt að smygla því úr
landi. Þegar hann hefði fengið
handritið aftur í hendur 1969 hefði
hann komizt að því að Rússar hefðu
numið brott ýmsa kafla og gert
aðrar breytingar. Knightley trúir
þessu ekki. Rússar hafí vitað að
Bourke gæti endursamið þá kafla,
sem þeir höfðu ritskoðað, og virt
að vettugi þær breytingar, sem
þeir höfðu gert. Hann telur að Bo-
urke hafí samið mestalla bókina á
Irlandi og gert sinn hlut meiri en
efni stóðu til svo að hún seldist
betur.
Ástæðuna til þess að sovézka
leynilögreglan hafí bjargað Blake
telur Knightley vera þá að hann
hafí verið einn fremsti leyniþjón-
ustuforingi Rússa og hún hafí viljað
sýna að hún hugsaði vel um starfs-
menn sína. KGB hafi þagað um
hlutverk sitt, þar sem á þessum
tíma hafí verið tiltölulega friðsam-
legt í heiminum og ekki hafí verið
talið ráðlegt að vekja athygli á því
að samstarf hefði verið haft við
IRA.
Huldumennirnir
Þrátt fyrir upplýsingar Bourkes
gerði brezka lögreglan ekkert í
málinu. Hann var talinn óáreiðan-
legar og þeir aðstoðarmenn, sem
hann tilgreindi, fundust ekki. Nöfn-
in „Reynolds" og „Porter“ voru tal-
in tilbúningur.
Hins vegar reyndi brezka stjómin
nokkrum sinnum að fá dómstóla í
Dyflinni til að samþykkja að Bourke
yrði framseldur, svo að hægt yrði
að dæma hann fyrir hlutdeild hans
í flótta Blakes, en án árangurs.
Hann settist að í Kilky í County
Clare, bjó þar í hjólhýsi, sem hann
fékk lánað, og kvaðst vera fátæk-
ur, en eiga alltaf nóg af viskí. Hann
fannst látinn í rúmi sínu 26. janúar
1982 og banamein hans virðist hafa
verið áfengiseitrun, þótt það sé
ekki víst. Hann var aðeins 47 ára
gamall.
Áður en Bourke lézt sagði hann
írskum þingmanni, Jim Kemmy,
sem var góður vinur hans, að hann
hefði notið stuðnings „varaliðs bar-
áttumanna" úr svokallaðri „Hundr-
að manna nefnd", þegar hann hjálp-
aði Blake að flýja. Þau samtök voru
undir forystu heimspekingsins
Bertrands Russells lávarðar, sem
hafði klofíð þau árið 1960 út úr
hreyfíngu kjamorkuandstæðinga í
Bretlandi, CND (Campaign for
Nuclear Disarmament), til að skipu-
leggja „víðtæk, friðsamleg og sið-
ferðileg mótmæli“ gegn kjamorku-
vopnum. I bók Bourkes kom hvergi
fram að „Reynolds" og „Porter"
hefðu verið viðriðnir þessi samtök.
í fyrrahaust endurtók H. Mont-
gomery Hyde, fv. starfsmaður MI6,
sögu Bourkes um „Reynolds" og
„Porter" í bók sinni George Blake
Superspy og bætti því við að þeir
hefðu verið félagar í Hundrað
manna nefndinni, tekið þátt í að
skipuleggja óhlýðniaðgerðir við
bækistöð brezka og bandaríska
flughersins í Wethersfíeld í Essex
í desember 1961 og setið I fangelsi
1961-1963. Kann sagði að Reyn-
olds og Porter hefðu verið þátttak-
endur í miklu víðtækara samsæri
áhrifamanna í CND og Hundrað
manna nefndinni um að bjarga
Blake. Hann gat hins vegar ekki
skýrt frá því hvaða menn þetta
væm í raun og vem og notaði því
dulnefni Bourkes á þeim.
Kjarnorkuandstæðingar
Aftur á móti taldi blaðið Sunday
Times sig geta fullyrt á gmndvelli
upplýsinga Hydes að „Reynolds"
og „ Porter“ væm Michael Randle,