Morgunblaðið - 29.05.1988, Blaðsíða 46

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. MAÍ 1988
, 46
Þorbjörg Danfelsdóttir
Eins og fram hefur komið í
Qölmiðlum að undanfömu og
minnt hefur verið á með ýmsum
hætti, stendur nú yfir samnorr-
ænt tækniár. Af því tilefni hafa
ýmsar tækni- og þjónustustofn-
anir landsins boðið almenningi
að kynnast starfsemi sinni og
rekstri.
Á bænadegi þjóðkirlgunnar
þann 8. þ.m. mæltist biskup ís-
lands til þess að söfnuðir landsins
„sameinuðust í trú og bæn um,
að mönnum auðnaðist að nota
nútímatækni og vísindi mannkyns
og öllu lífi til vemdar, réttlætis
og farsældar".
Mér þykir afstaða kirkjunnar
til nútíma tækniþróunar ákaflega
áhugavert umhugsunarefni og
það hvernig kristin trú og kristin
siðfræði eiga samleið með síauk-
inni tæknivæðingu á öllum svið-
um. Hugmyndin um að taka þetta
efhi til íhugunar á „Drottins degi“
vaknaði við messu í Laugames-
Kristin trúarviðhorf
gagnvart nútíma tækni
því að spyija okkun Á hvem
hátt vi|jum við notfæra okkur
tæknina og hvaða möguleika
hennar viljum við láta ónýtta?
Hvenær er tæknin til góðs og
hvenær tekur hún að leiða til
mótsagnar og spennu innan sam-
félagsins eða árekstra milli
manns og náttúm?
Tæknin sem slík þarf ekki að
hafa skaðlegar afleiðingar, það
er fýrst og fremst um spumingar
um hagnýtingu að ræða og það
er ætíð pólitísk ákvörðun, sem
við tökum sjálf þátt í að móta,
er ræður úrslitum um það hvem-
ig tækninni er beitt. — Þar er
ekki um neina sjálfvirkni að ræða.
Við getum tekið einfalt dæmi.
Innan hins ótæknivædda bænda-
samfélags, sem var við lýði hér
á landi allt fram á fyrsta áratug
þessarar aldar, tók það í raun
allan þann tíma, sem ekki var
nauðsynlegur til hvíldar, að full-
nægja fmmþörfum, það er að sjá
sér og sínum farborða. Svo er
tækninni fyrir að þakka, að þess-
um málum er allt öðm vísu farið
á okkar dögum. Síaukin vélvæð-
tækninnar og að maðurinn geti
haft áhrif á þróun tækninnar í
framtíðinni. Það felst í raun í
þeim gmnnskilningi sem ég
nefndi áðan, að tæknin sé tæki
til að ná ákveðnum markmiðum
og þau markmið setur maðurinn
sér sjálfur. Þau em ekki skömmt-
uð utanfrá, óháð vilja mannsins.
Þar stöndum við frammi fyrir
sjálfsákvörðunarrétti mannsins
og ábyrgð hans gagnvart sjálfum
sér, Guði og þeim lífheimi, sem
við emm hluti af.
Ef ég hverf nú til ofur ein-
faldrar spumingar, burtséð
frá Ole Thyssen og hans böl-
sýnu rökfærslu, og segi sem
svo: Ef Guð er aimáttugur og
algóður, er þá möguleiki að
maðurinn með sinu hugviti,
sem hlýtur að vera takmark-
aðra en Guðs, geti ónýtt sköp-
unarverk Guðs og tekið þannig
fram fyrir hendur hans?
Verðum við ekki að líta svo á,
að kjamorkusprengjan hafí fært
okkur heim sanninn um það, að
möguleikar mannsins á þessu
sviði séu ótæmandi? Kjamorku-
kirkju, föstudagskvöldið 13. maí.
Það var við svokallaða klassíska
messu á vegum áhugafólks um
kyrrðardaga, þar sem sr. Hjalti
Hugason prédikaði. í upphafi
prédikunar sinnar minnti hann á
yfírskrift bænadagsins og vitnaði
jafnframt til greinar eftir dansk-
an heimspeking og rithöfúnd, Ole
Thyssen. Greinin nefnist Heimur
tækninnar og birtist í tímaritinu
Vár lösen 1/88. í henni segir
m.a. að til viðbótar hinum nátt-
úrulega heimi, hinum fíókna en
vel skipulagða heimi, sem Grikkir
nefndu Kosmos, hafí maðurinn
gert nýjan heim sem sé náttú-
runni ekki eiginlegur, hann hafí
ummyndað náttúruna og fellt
hana í skorður sem lúti ekki nátt-
úrulegum lögmálum. Þennan
heim kallar Thyssen Tæknikosm-
08.
Þessi tilvitnun sr. Hjalta varð
til þess að mér kom í hug að
kynna mér þessa grein Ole Thyss-
en nánar og síðan að fá sr. Hjalta
til að ræða við mig um hana og
heyra hans sjónarmið á sambandi
kristinnar trúar og tækninnar
sem við búum við í dag.
Hann tók fúslega undir bóh
mfna og báðum fannst okkur
þetta spennandi — og mér næst-
Ufn óviðráðanlegt umræðuefní.
Ég býrjaði því á að spyija sr.
Hjalta spumingar sem ég veit að
margur leikmaður veltir fyrir sér.
Er tæknin farin að ráða yfir
ntanninum, eða hefur maður-
inn ennþá stjóm á tækniþróun-
Ínni?
Maðurinn er vissulega kominn
á krossgötur hvað tækniþróun
varðar. Hann stendur frammi fyr-
Íí* þróun sem ekki er hægt að sjá
fyrir hvert muni leiða og hann
verður að giíma við siðfræðilegar
spumingar sem hann hefúr aldrei
áður apurt. Hér á ég við spuming-
ar um hagnýtinguna og afleiðing-
ar tækninnar. Þegar áhrifa tækn-
innar er tekið að gæta úti í geimn-
um og inn í innstu kjama lífsins,
er hún vissulega komin á hættu-
Dr. Hjalti Hugason
legt stig. Það má þó ekki fyr-
dæma tæknina og það ber að
varast að líta á hana sem af hinu
illa eins og maður verður oft var
við. Þvert á móti ber að Ifta á
hana sem tækl til að ná ákveðnum
markmiðum. Ót frá guðfræðileg-
um fbrsendum má Ifta á tæknina
sem viðleitni mannsíns til að
breyta eftir boði skaparans um
að gera sér jörðina undirgeftia,
eins og lesa má í 1. Mósebók.
Við ættum kannske að
staldra við og íhuga aðeins
hvað hugtakið tækni felur í sér.
Oft hættir mönnum til að út-
skýra hugtakið tækni allt of
þröngt, þannig að það nái aðeins
yfír vélræna hluti, en það er
hægt að skýra hugtakið á miklu
víðtækari hátt og láta það ná
yfír alla viðleitni okkar til að gera
okkur þennan heim byggilegan.
Ole Thyssen heidur þvf fram
að ekkert svið mannlegs lífs
sé ósnortið af tækninni. Hann
nefnir 4 meginsvið, sem hvert
um sig feli í sér ákveðna þætti
mannlffsins og samanlagt nái
þau yfir allt er snertir mann-
iegt Iff og enginn komist hjá
að verða fyrir áhrifum hennar,
annaðhvort til þroska eða
tjóns. Hann segir líka að drif-
kraftur lffsins búi ekki lengur
f náttúrunni, heldur f tækninni
og hún sé jafnvel orðin ógnun
við mannlegt Iffsform, eða
mennskuna sjálfa.
Þrátt fyrir að tæknikosmos sé
manngerður heimur, þ.e. tilbúin
af manninum, er hann ekki tilbú-
inn eftir ákveðnu skipulagi eða
fyrirfram mótuðum hugmyndum,
heldur hefur hann orðið til vegna
samverkandi þróunar á ýmsum
sviðum í tfmans rás. Þess vegna
líkjast lögmál tækniheimsins um
margt lögmálum náttúrunnar
sem maðurinn getur ekki breytt,
heldur verður að beygja sig und-
ir. Maðurinn getur því ekki stjóm-
að tækninni einhliða, heldur gerir
tæknin kröfur til mannsins, skap-
ar hjá honum ákveðnar þarfir og
stýrir honum f mjog ríkum mæli,
bæði sem einstaklingi og félags-
veru. Þrátt fyrir þessa sjálfvirkni
tækniheimsins og herraveldi
tækninnar yfír manninum, þá er
það alveg Ijóst að maðurinn hefur
einstöku hlutverki að gegna f
tækniheimihum og það er efnmitt
þar 8em kristin siðfræði kemur
inn í myndina. Erindi hennar á
þessu sviði eins og öllum öðrum
sviðum er að kalla manninn til
ábyrgðar. Við komumst aldrei hjá
ing og sjálfvirkni létta mönnum
störfin og spara tíma. Við stönd-
um síðan frammi fyrir spuming-
unni: Hvemig viljum við nota
þann tíma, sem á þennan hátt
hefur skapast? Notum við hann
til að vinna meira, auka fram-
leiðsluna og skapa okkur auknar
tekjur eða notum við tímann til
að vera með bömunum okkar,
menntast, njóta lista eða um-
gangast náttúmna? Ef við látum
tæknina, hagvöxtinn og þensluna
ráða ferðinni, hljótum við að velja
fyrrnefnda möguleikann. Við eig-
um þó einnig hinn kostinn, sem
án efa fullnægir mun fleiri mann-
legum þörfum, en skilar hins veg-
ar ekki hámarks arði. Það er á
þennan hátt, sem tæknin býður
upp á ýmsa áður óþekkta kosti
og gefur manninum kost á að
ráða ferðinni.
Þú ert bjartsýnni en t.d. Ole
Thyssen og ég, og vilt meina
að maðurinn sé ennþá herra
yfir tækninni en ekki öfugt?
Það strfðir móti allri kristinni
sköpunarþrá og mannskilningi að
telja manninn ofUrseldan tækn-
inni og halda, að tæknin sé orðin
herra mannsins. Þá væri til-
gangslaust að kalla manninn til
ábyrgðar, framtíðih væri á á eng-
an hátt í hondum hans. Það fínnst
mér bera vott um bölsýni. Ég lít
svo á að víxlverkun sé raunveru-
lega til staðar milli mannsins og
sprengja gerir okkur ekki aðeins
kleift að útrýma mannkyninu,
heldur að gera alla mennska til-
veru á þessari jörð óhugsandi um
alla framtíð. Ef við lítum svo á,
að Guð komi til með að grípa inn
í tæknivæðinguna á einhvem
hátt og segi: „Hingað og ekki
lengra," er ég hræddur um, að
við höfum brotið broddinn af
þeirri ábyrgð, sem felst í því að
vera maður. Þessi afstaða gæti
líka haft skaðvænleg áhrif á hug-
myndir okkar um Guð. Það væri
þá væntanlega hann sem væri
orsök alls, bæði ills og góðs. Ef
hann kæmi hinu illa ekki beinlín-
is til vegar, léti hann í það
minnsta vera að stöðva það og á
þvf er aðeins stigsmunur. Ef við
lítum svo á, að Guð setti tækni-
væðingunni skorður held ég að
við hugsuðum okkur bæði Guð
og manninn einhvern veginn allt
öðru vísi, en við mætum þeim í
frásögum Biblíunnar.
Ég er bjartsýnn á líf mannsins
í tækniheiminum og vil leggja
áherslu á að við búum yfír mögu-
teikum sem engin kynslóð hefur
getað látið sig dreyma um. Við
höfum moguleika á að nota tækn-
ina okkur og afkohiendum okkar
til góðs. Til að svo megi verða,
verður hver einstaklingur að horf-
ast í augu við að þurfa að taka
ábyrga afstöðu, að gæta þess að
notfæra sér ekíri tæknina öðrum
til tjóns eða á þann hátt að það
leiði til árekstra við umhverfið.
Það er þó ekki nóg að taka per-
sónulega ákvörðun. Við verðum
líka að leggja okkar af mörkum
til að ábyrgar pólitískar ákvarð-
anir verði teknar.
Forsenda þess að tæknin leiði
okkur ekki í ógöngur er sú að
við upplifum okkur ekki sem
áhrifalaus peð á taflborði, heldur
sem sjálfstæða einstaklinga með
sjálfstæða ábyrgð frammi fyrir
Guði og sköpunarverki hans. Ef
við gerum það ekki erum við kom-
in inn á hættulega bráut, þá, að
tæknin hafi raunverulega völdin.
Biblíulestur vikunnar
29. Þrenningarhátíð — trfnitatis. Jóh. 15.12—17.
30. I. Þess. 4.13—18. Endurkoma Drottins.
31.1. Þess. 5,1—11. Áminnið hver annan og uppbyggið hver annan.
JÚNl
1. I. Þess. 5,12-28. Trúr er sá, sem yður kallar, hann mun koma
þessu til leiðar.
2. II. Þess. 1,1—12. Drottinn Jesús opinberast af himni og mun
dæma lifendur og dauða.
3. II. Þess. 2,1-12. Áður en dagur Jesú kemur, verður fráhvarf og
Antikristurinn mun birtast.
4. II. Þess. 2,13—3,5. Standið stöðugir í postullegri trú.
\r