Morgunblaðið - 29.05.1988, Blaðsíða 32

4
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. MAÍ 1988
AF INNLENDUM
VETTVANGI
eftir ÁRNA JOHNSEN
Hvítasunnusamtök-
in í ríkissti óminni
Það hefur ekki faríð á milli mála að ríkisstjómin ríðaði til falls
síðustu daga fyrír hvítasunnu vegna innbyrðis átaka um aðgerðir i
efnahagsmálum í kjölfar gengislækkunarinnar um hvítasunnuna.
En Þorsteinn Pálsson forsætisráðherra setti á örlagastundu sólar-
hrings tímamörk á það viðfangsefni að ná samstöðu um brýnustu
aðgerðir, ella værí grundvöllurinn fyrír stjómarsamstarfinu brost-
inn. Flestum viðmælendum mínum ber saman um að veikasti hlekk-
ur stjómarinnar í sambandi við þróim mála í rikisstjómarsamstarf-
inu sé einleikur Steingríms Hermannssonar utanríkisráðherra og
yfirlýsingar hans. Margir i forystusveit framsóknarmanna viður-
kenna að Steingrímur hafi gert Þorsteini Pálssyni harla erfitt fyrir
alveg frá upphafi stjómarsamstarfsins, en á hinn bóginn sagði einn
helsti forystumaður Framsóknarflokksins að Þorsteinn Pálsson for-
sætisráðherra yrði að vera viðbúinn slíku. Tortryggni hafi ríkt milli
Þorsteins og Steingríms, auk þess sem Steingrími og fleirí framsókn-
armönnum hafi þótt eðlilegt að Steingrímur leiddi stjórnina vegna
vinsælda hans og kosningaósigurs Sjálfstæðisflokksins. Steingrímur
tók með engri sérstakrí ánægju við embætti sínu í núverandi ríkis-
stjórn og lýsir það sér ef til viU best í þvi að hann hefur veríð með
annan fótinn í stjóm en hinn utan stjómar.
atriðum voru sérstaklega tvö atriði
sem sjálfstæðismönnum þóttu verst,
tillagan um afnám lánskjaravfsi-
tölunnar með afturvirkum hætti án
hliðarráðstafana og algjört bann við
hækkunum á opinberri þjónustu.
Forsætisráðherra nefndi sem dæmi
um þessa tillögu að miðað við núver-
andi verðbólgu rynnu sjö milljarðar
út úr húsnæðislánasjóðum og þar
sem 80% þeirrar veltu er á Stór-
Reykjavíkursvæðinu hefur verið
bent á að með þessu móti væri ver-
ið að stórauka fjármagn á höfuð-
borgarsvæðinu á kostnað lands-
byggðarinnar. Sumir viðmælendur
höfðu á orði að þessi tillaga væri
sú svæsnasta um árabii gegn lands-
byggðinni, 6 milljarða austur í mesta
þéttbýlið á landinu, og með fram-
Óvænt ágreiningsmál
Því er haldið fram af mörgum
viðmælendum sem gerst þekkja inn-
viði ríkisstjómarinnar að tveir fram-
sóknarráðherranna séu í samstarfi
í ríkisstjóminni, þeir Halldór Ás-
grímsson og Guðmundur Bjamason,
en Steingrímur Hermannsson hafí
öðmm þræði verið í stjómarandstöðu
og hafí reyndar aldrei talað máli
þessarar ríkisstjómar og veiji aldrei
þau atriði sem samstaða er um, en
leggi sig hins vegar fram um að
koma óvænt með ágreiningsmál þeg-
ar sæmilegur friður hefur skapast í
kringum stjómarsamstarfíð. Tillög-
umar tuttugu og tvær, sem kallaðar
hafa verið kosningaplagg, eru nefnd-
ar sem dæmi.en þær vom lagðar
slíkri stöðu þegar heiður þjóðarinnar
er í veði út á við og séð til þess að
hann gæti farið f slíka heimsókn
fyrir hönd þjóðarinnar. Bæði Jón
Baldvin og Steingrímur studdu opin-
berlega ákvörðun Þorsteins að fara
ekki, en margir segja að í rauninni
hafí Þorsteinn Pálsson neyðst til
þess að hætta við Bandaríkjaheim-
sóknina, því fyrrihluta þess dags sem
Þorsteinn ákvað að falla frá ferðinni
komu Alþýðuflokksmenn með skil-
yrði um að uppstokkun í ríkisfjár-
málum yrði afgreidd með efnahags-
aðgerðunum. Uppstilling Steingríms
á tuttugu og tveggja atriða listanum
þykir að nokkm leyti minna á það
vinnulag framsóknarmanna sem þeir
sýndu þegar Geir Hallgrímsson þá-
verandi forsætisráðherra fór til
Kanada á sínum tíma og Ólafur Jó-
hannesson þáverandi viðskiptaráð-
herra kallaði í skyndi til blaða-
mannafundar strax og Geir var far-
inn og tilkynnti að nauðsynlegt væri
að fella gengið, án þess að hafa tal-
að um það í ríkisstjóminni.
Vildu biðstöðu í gengis-
f ellingarákvör ðun
Eftir svarta miðvikudaginn var
gengið fryst og á fimmtudeginum
vildi forsætisráðherra fella það um
10-12% og láta opna gjaldeyrisdeild-
imar á föstudeginum, en bæði fram-
sóknarmenn og kratar vildu bíða. Á
Frá umræðufundi um efnahagsaðgerðir á AJþingi, utanríkisráðherra og forsætisráðherra. Morgunblaðið/Sverrir
Eftir niðurstöðuna í sfðustu og
hörðustu rimmunni í ríkis-
stjóminni virðist hins vegar sem
rofað hafi til. Steingrímur er betri
en enginn að hafa með sér í pólitíska
brimgarðinum, þvi hann hefur mikið
flot og síðustu dagar benda til að
möguleikar séu á nýjum anda og
meiri samvinnu innan ríkisstjómar-
innar, sérstaklega varðandi samstarf
Þorsteins og Steingríms. Þeir náðu
mjög góðu samstarfi í síðustu ríkis-
stjóm, síðan dró í sundur, en átök
síðustu vikna virðast hafa fært þá
nær hvom öðrum aftur.
Það er álit flestra að augljóslega
hafí hallað undan fæti fyrir ríkis-
stjóminni undanfamar vikur áður
en ákveðið var að lausn efnahags-
mála lægi fyrir í vikunni eftir hvíta-
sunnu. En þá fer það saman síðustu
daga þingsins að stjómarandstaðan
tönnlast á gengisfellingu sömu daga
og ýmsir aðilar í atvinnulífínu senda
frá sér kröfur um lækkun krónunn-
ar. Þessi óábyrga afstaða hafi svo
leitt af sér svarta miðvikudaginn
þegar íjórðungur gjaldeyrisforða
landsins flaut út úr bankakerfinu.
Til varnar lægstu laununum
Formaður Sjálfstæðisflokksins
vildi þá ákveða 10-12% gengislækk-
un strax og hrinda fram aðgerðum
til þess að koma í veg fyrir víxlhækk-
anir kaupgjalds og verðlags og veija
lægstu launin, en Þorsteinn Pálsson
lagði höfuðáherslu á það í barát-
tunni um rauðu strikin að kaup-
máttur þeirra lægst launuðu yrði
varinn og að gripið yrði til aðgerða
svo flaraði undan lánskjaravísi-
tölunni. Alþýðuflokkur og Fram-
sóknarflokkur lögðu þá fram plögg
sem forsætisráðherra gagnrýndi
harðlega og kallaði kosningaplögg,
því þar væri ijallað um almenn mál,
en ekki fyrst og fremst þann vanda
sem að steðjaði og leysa varð strax.
Þorsteinn Pálsson hélt því fram að
þessi brýnu mál væri hægt að leysa
og afgreiða á tveimur dögum í al-
vöru ríkisstjóm, en „kosningaplögg"
hinna ríkisstjómarflokkanna hleyptu
öllu í bál og brand. Aftur þéttist
netið og meðal annars vom allir
flokksformennimir þrír sammála því
að taka yrði á rauðu strikunum, en
sú samstaða stóð ekki lengi því Jón
Baldvin Hannibalsson og Jón Sig-
urðsson fengu ekki þann stuðning
sem þeir höfðu vænst í þingflokki
Alþýðuflokksins og þingflokkurinn
dró í raun vígtennumar úr ráðherr-
um sínum. Þegar þingflokkur Al-
þýðuflokksins hafði tekið fram fyrir
hendumar á ráðherrum sínum og
hafnað tillögum sem þeir höfðu lagt
fram var staðan ekki björguleg.
Jóhanna Sigurðardóttir tók Htinn
þátt í þessum umræðum þar sem
hún skiptir sér af fáu nema sfnum
málum.
6 milljarða austur í
þéttbýlið og árás
á dreifbýlið
f „kosningaplaggstillögum“
Steingríms með tuttugu og tveimur
kvæmd hennar hefði viðskiptahall-
inn aukist í kjölfar meiri eyðslu með
meiri peningum og þá hefði þurft
að fjármagna húsnæðislánakerfíð
með erlendum lánum.
Hin tillagan, sem menn hafa tekið
óstinnt upp er bann við hækkunum
hins opinbera. Það hefði þýtt að
orkustofnanir hefðu orðið að taka
erlend lán til þess að fjármagna mun
á útsöluverði og raunverulegu kostn-
aðarverði og til dæmis hefði Ríkisút-
varpið farið allt að því um koll lj'ár-
hagslega. Útvarpsstjóri segir að það
sé gjörsamlega útilokað að Ríkisút-
varpið geti búið við slíkt, því það
myndi hafa hinar hrikalegustu af-
leiðingar fyrir stofnunina.
fram nokkrum klukkustundum eftir
að Þorsteinn Pálsson ákvað að fara
ekki daginn eftir í opinbera heim-
sókn til Bandaríkjaforseta. Margir
telja að framsóknarmenn hafi ætlað
að opinbera tillögumar þegar Þor-
steinn væri farinn úr landi og gera
honum þannig grikk með því að
segja að nú væru þeir tilbúnir með
tillögur í erfíðri stöðu en forsætisráð-
herra víðs fjarri á örlagastundu.
Nokkrir hafa einmitt nefnt fyrir-
hugaða heimsókn forsætisráðherra
til Bandaríkjanna sem dæmi um
óeðlilegt samstarf innan ríkisstjóm-
arinnar, því að í öllum venjulegum
ríkisstjómum hefðu allir ráðherrar
stutt við bakið á forsætisráðherra í
föstudeginum komu svo umræddu
kosningaplöggin fram, en Alþýðu-
flokksmenn vildu enn bíða með
gengisákvörðun. Og þegar Þorsteinn
Pálsson lagði áherslu á það á föstu-
deginum að Seðlabankinn kæmi með
tillögur um nýja gengisskráningu á
laugardag þá kvörtuðu bæði fram-
sóknarmenn og kratar yfír því og
sögðu að það þyrfti meiri tíma til
þess að skoða málin.
Ástæður ágreinings
Margar ástæður eru nefndar sem
skýringar á afstöðu Steingríms Her-
mannssonar. Hann hafí orðið að lúta
í lægra haldi fyrir Þorsteini í mörg-
um málum. Þorsteinn hafí ráðið því