Morgunblaðið - 25.06.1988, Qupperneq 52

52
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 25. JÚNÍ 1988
I ÞIIMGHLÉI
STEFÁN FRIÐBJARNARSON
Bættar samgöngur — byggðaþróun
Góðvegir færa landshluta saman, gera landsmenn að grönnum
Gluggað í ritgerð Valdimars Kristinssonar: „Borg og byggðir
Valdimar Kristinsson, hag-
fræðingur og ritstjóri Fjár-
málatiðinda (sem Seðlabanki
Islands gefur út), hefur sent frá
sér nokkrar athygli- og íhugun-
arverðar ritgerðir um byggða-
þróun og samgöngur í landinu.
Síðasta ritgerð Valdimars,
„Borg og byggðir", birtist í 1.
hefti Fjármálatiðinda 1988 og
hefur einnig verið gefin út í
sérprentun (Isafoldarpent-
smiðja).
Lítillega verður gluggað í
ritgerð Valdimars i þessum
pistli. Ahugamenn um byggða-
mál eru og hvattir til að verða
sér úti um ritgerðina í heild og
gaumgæfa vel.
I
Hver verður mannijöldaþróun
í landinu næstu áratugina? Valdi-
mar Kristinsson kemst að þeirri
niðurstöðu í ritgerð sinni að for-
sendur fyrri áætlana í þessu efni
hafí verulega breytzt. Orðrétt seg-
ir hann:
„Snemma á sjötta áratugnum
var talað um, að landsbúar yrðu
sennilega 360-380 þúsund um
næstu aldamót. Aratug síðar var
spáin komin niður í 310-330 þús-
und. Þarna munar hvorki meira
né minna en 50 þúsund manns
eða sem svarar heilli borg“!
En sagan er ekki fullsögð. Höf-
undur heldur áfram:
„Enn hefur orðið mikil breyt-
ing. Nú er talið, að landsmenn
verði ekki nema um 270 þúsund
um aldamót. Miðað við það hafa
áætlanir því enn rýrnað um 50
þúsund eða sem svarar til annarr-
ar borgar!
Að óbreyttum aðstæðum eru
forsendur því gjörbreyttar, frá því
sem var fyrir aldarfjórðungi, og
gæti svo verið til frambúðar, þvi
sumir hafa á talnalegum forsend-
um getið sér þess til að íslending-
ar verði flestir á árunum 2010-
2020 og nái því aldrei að verða
300 þúsundir.
Þetta er framtíðarsýn, Sem
enginn hafði reiknað með, og ef
hún reynist rétt, þá hafa líkur á
breytingum á byggðaþróun
minnkað verulega. Um fólksfjölda
VALDIMAR KRISTINSSON
BORG OG
BYGGÐIR
Sfrprtntun úr 1. btfii FjJmJlat/linJa 1988
ISAFOLDARPRCNTSMIDJA HF.
Forsíða sérprentunar: „Borg
og byggðir“.
í framtíðinni er þó alltaf erfitt að
spá, og þannig Qölgaði meira á
landinu árið 1987 en mörgundan-
farin ár, einkum vegna flutninga
fólks til landsins, sem getur end-
urspeglað betra atvinnuástand
hér heldur en víða annars staðar."
Þá er skondið og fróðlegt að
lesa þá tilgátu, sem Valdimar
tíundar, „að allir íslendingar, sem
komist hafí til vits og ára í gjör-
vallri Islandssögunni, væru ekki
fleiri en íbúar Kaupmannahafnar
nútímans".
II
Var Island einhvern tíma full-
byggt í þess orðs réttu merkingu?
Valdimar er vantrúaður á það.
Orðrétt segir hann:
„Innan við fimmturígur lands-
ins er byggður í dag og þegar
mest var, voru byggðir ekki miklu
víðlendari. Nær §órir fímmtu
hlutar landsins hafa því aldrei
verið byggðir í venjulegri merk-
ingu þess orðs. .. Hitt er svo
annað mál, að áður fyrr, þegar
engin þorp eða bæir voru í
landinu, þá dreifðist búsetan
miklu jafnar heldur en síðar varð
og nú er.“
Valdimar vitnar til elztu öruggu
heimildar um búsetu í landinu,
manntalsins 1703. Hann segir:
„Einnig þá var íbúum mjög
misskipt eftir byggðarlögum.
Þéttbýlast var á Suðurlandsundir-
lendi, við sunnanverðan Faxaflóa,
á vestari helmingi Snæfellsness
og í Eyjafírði og Skagafírði. Einn-
ig bjuggu þá margir í Borgaifyarð-
arhéraði og um miðbik Vestfjarða.
Víðast hvar annars staðar var
byggðin mjög strjál og jafnvel
stijálli en síðar varð, svo sem á
norðausturhomi landsins, þar sem
fjölgaði nokkuð á 19. öld.
I stórum dráttum má segja, að
landshlutamir, sem voru §öl-
mennastir fyrir nær þremur öld-
um, séu það enn í dag. Þetta gild-
ir um suðvesturhluta landsins og
miðbik Norðurlands. En samt er
ólíku saman að jafna, því nú bygg-
ist þéttleiki byggðarinnar á borg
og bæjum, en áður fyrr á nábýli
sveitafólks annars vegar og
þurrabúðarmanna hins vegar.“
III
Ekki er rúm í þessum pistli til
að rekja hugleiðingar Valdimars
um framangreint efni svo sem
vert væri. Hann telur litlar líkur
á því fólk taki sig upp í stórum
stíl og flytji frá höfuðborgarsvæði
til stijálbýlis. „En samt ætti að
vera hægt að dreifa byggðinni
nokkuð með ákveðnum aðgerð-
um.“ Þar vegi góðar samgöngur
þungt.
Valdimar bendir á það að
Reykjavík hafí fyrir löngu tekið
við hlutverki Kaupmannahafnar
sem höfuðstaður íslendinga, „en
er áfram í samkeppni við ýmsar
borgir erlendis varðandi margví-
slega þjónustu við þá. .. í sam-
keppninni um hylli fólks verður
Island að standa sig, og bein
fækkun á þéttbýlissvæðum yrði
landinu því ekki til framdráttar,
enda gengi hún þvert á þenslu í
þjónustugreinum, sem eru eitt
helsta einkenni velmegunarþióð-
félaga.“
Reykjavík gegnir sum sé mikil-
vægu hlutverki í „samkeppni" ís-
lands við umheiminn, m.a. um
framtíðarbúsetu fólks. Svipuðu
hlutverki og sterkir og aðlaðandi
byggðakjamar í einstökum lands-
hlutum í samkeppni þeirra og
stijálbýlis við höfuðborgarsvæðið.
IV
Valdimar leggur áherzlu á, ef
ég skil mál hans rétt, að styrkja
kjarnabyggðir í hvetjum lands-
hluta. Góðar samgöngur, ekki sízt
landsamgöngur, séu lykilatriði að
því marki, til að tengja betur sam-
an einstök atvinnusvæði og lands-
hluta. Gott vegakerfi „færi landið
saman“ þann veg „að íbúar alls
landsins verði nágrannar“.
Með því að færa byggðimar
nær hver annarri — með betri
landsamgöngum — stækki at-
vinnu- og þjónustusvæðin. Þann
veg megi vinna jarðveg fyrir
grósku í atvinnulífí og styrkja
menningar-, félags- og viðskipta-
leg samskipti landsmanna. Þegar
um mjög sérhæfða þjónustu sé
að ræða myndi landið eina heild
sem auðveldara verði að þjóna.
Orðrétt segir hann:
„Bæði ættu aukin samskipti að
efla aðalkjarna hvers landshluta,
en á það hefur mjög skort, og
einnig ættu þau að geta stuðlað
að því, að tveir eða fleiri minni
bæir gætu sameiginlega myndað
eins konar kjama, ef þeir eru
ekki ýkja langt hver frá öðr-
um. . . “
Góðvegagerðin vegur því þungt
í kenningu Valdimars. Hann segir
enn:_
„Á langleiðum er mikilvægast-
ur vegurinn milli Suðurlands og
Norðurlands, þá hringvegurinn
allur og vegur út á Snæfellsnes
og síðan hringvegur um Vest-
firði. Talað hefur verið um jarð-
göng til að auðvelda umferð og
stytta leiðir. Annars staðar má
stytta leiðir með görðum og brúm
yfír fírði. Gæti það átt við á Aust-
urlandi, í Barðastrandarsýslu og
víðar. Þá mætti stytta norðurleið-
ina um 14 km með því að endur-
leggja Reykjabraut, sem liggur
framhjá Húnavöllum og Auðk-
úlu... “ Valdimar íjallar einng
um hálendisvegi til að tengja
(færa) enn betur saman fjórðunga
landsins. í stuttu máii: Gott vega-
kerfi er ein meginforsenda
framtíðaijafnvægis í byggð lands-
ins og gróandi þjóðlífs.
Hér hefur aðeins verið drepið
á fátt eitt í ritgerð Valdimars.
Ætlunin var heldur ekki að gera
henni tæmandi skil. Aðeins að
vekja athygli lesenda Morgun-
blaðsins (ekki sízt sveitarstjórnar-
manna og forystumanna lands-
hlutasamtaka) á faglegri umfjöll-
un mikilvægs máls, er alla lands-
menn varðar. En niðurlagsorð rit-
gerðarinnar eru:
„Nú hittist svo vel á, að megin-
þorri þjóðarinnar er samstíga um
samgöngubæturnar. Að vísu er
deilt um einstöku dýr sérverkefni
og stundum um röð framkvæmda,
en að öðru leyti er meiri sam-
hugur um þessi sjónarmið heldur
en flest önnur stórmál. Um leið
og landið heldur stærð sinni í flat-
armáli, fer það æ minnkandi í
ferðatíma. Verði það ekki byggð-
unum til bjargar, þá er fátt til
ráða.“
ibúar eftir staösetningu og byggöarstigi
Strjálbýli
1930 1940 1950 1960
Skipting íbúa landsins eftir byggðasvæðum: a) höfuðborgar-
svæði, b) Akureyri, c) annað þéttbýli, d) stijálbýli. Skýringarmynd-
in fylgir ritgerð Valdimars Kristinssonar.
Ný gufubaðstofa opnuð
við Vesturbæjarlaug
NÝ gufubaðstofa við Vesturbæ-
jarlaugina var opnuð í gær,
föstudag. Áætlaður heildar-
Sigurður en
ekki Magnús
í frásögn Morgunblaðsins af
komu Leonard Cohen til íslands,
þar sem hann sagði m.a., að Ijóð-
list og tónlist væru honum eins
og kjöt og fiskur, misritaðist að
Magnús Magnússon væri höfund-
ur bókarinnar Northern Sphinx,
sem Cohen bar á sér. Höfundur
bókarinnar er Sigurður A Magn-
ússon, en reyndar skrifaði Magn-
ús formála að bókinni. Morgun-
blaðið biðst velvirðingar á þess-
um mistökum.
kostnaður, er um 11,5 milljónir
króna.
Baðstofan er 130 fermetrar að
stærð með sturtum og hvíldarher-
bergi fyrir bæði kynin. Að undan-
gengnu útboð var samið við lægst-
bjóðanda, Þorstein Óla Hannesson
húsasmíðameistara og hafa fram-
kvæmdir staðið yfir frá því í des-
ember 1987. Jes Einar Þorsteinsson
arkitekt, hannaði stofuna ásamt
Verkfræðistofu Sigurðar Thorodds-
en hf., sem sá um burðarþol, Raf-
teiknistofu Ólafs Gíslasonar, sem
sá um raflagnir og Lagnatækni,
sem sá um lagnir.
Baðstofan verður opin virka daga
frá kl. 10 til 20, á laugardögum frá
kl. 8 til 17 og á sunnudögum frá
kl. 9 til 17. Vesturbæjarlaugin er
opin alla virka daga frá kl. 7 til
20:30, laugardaga frá kl. 7:30 til
17:30 og sunnudaga frá kl. 8 til
17:30.
Morgunblaðið/Bjami
Ómar Einarsson framkvæmdastjóri Iþrótta- og tómstundaráðs og Óli Jón Hertevig byggingastjóri, líta
yfir nýju gufubaðstofuna.