Morgunblaðið - 27.11.1988, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 27. NÓVEMBER 1988
C 15
yfirvöld bera hann út. Áður hafði
hann farið til Póllands og rætt við
andófsmenn, sem kenndu honum
að gefa út neðanjarðarrit.
Þegar ungverska kosningalög-
gjöfin var færð í fijálsara horf 1985
reyndi hann að bjóða sig fram til
þings utanflokka, „til þess eins að
sýna að úrslitum kosninganna er
hagrætt ólöglega að tjaldabaki,"
eins og hann komst að orði þegar
Kaufman ræddi við hann. „Erind-
rekar stjórnarinnar komu í veg fyr-
ir framboð mitt með því að mæta
á fund, þar sem tilnefningin átti
að fara fram, og koma í veg fyrir
að ungt fólk fengi aðgang og styddi
útnefningu mína.“
Síðan var Rajk gert ókleift að
starfa sem arkitekt. Honum var ýtt
Kadar: flokkurinn krafðist fóma.
vildi skilja gerðir hans og gera mér
grein fyrir persónulegri ábyrgð
hans og vissi að þá yrði ég ekki
aðeins að tala við fólk, sem dáði
hann, heldur fólk, sem hann lét
pynta þegar hann var innanríkis-
ráðherra."
Laszlo Rajk eldri var fæddur í
Transylvaníu og gekk kommúnist-
um ungur á hönd. Hann vakti fyrst
athygli sem skeleggur stúdentaleið-
togi, barðist síðan gegn Franco á
Spáni, særðist og starfaði í neðan-
jarðarhreyfingunni í stríðinu unz
nazistar tóku hann til fanga.
„Hetja“
„Þegar ég mæti í boð og kynni
mig bregst ekki að ég hitti fólk, sem
segist hafa þekkt föður minn og
dáð hanh,“ sagði Rajk yngri. „Hann
verður alltaf hetja í augum þess ...
Hetjur eru ekki lengur á hvetju
strái, en allir eru sammála um að
hann hafí verið hetja, fórnarlamb,
píslarvottur ... sonur byltingarinn-
ar.“
Sonurinn viðurkennir að hann
hafi einnig haft háleitar hugmyndir
um föður sinn í mörg ár vegna
áhrifa móður sinnar, sem lézt 1986.
En þegar hann fór að draga alræð-
ishyggju kommúnista í efa fylltist
hann efasemdum um þjóðsöguna
um föður sinn og einsetti sér að
komast að því hvers vegna hann
játaði á sig fáránlegar sakargiftir,
m.a. þess efnis að hann hefði unnið
með nazistum og svikið félaga sína
í borgarastríðinu á Spáni.
TILBOÐ ÓSKAST
í Chevrolet P/U S-10 Extra-Cab 4x4, árgerð ’84, Hino vörubif-
reið KI-1645, árgerð ’82, ásamt öðrum bifreiðum er verða
sýndar að Grensásvegi 9, þriðjudaginn 29. nóvember kl.
12-15.
SALA VARNARLIÐSEIGNA
Slansky (lengst t.v.) og vinir í
Prag 1947 (Malenkov, P.F. Judin
Kominform-ritstjóri og Gottwald):
vinslitin við Tito voru dýrkeypt.
til hliðar og fengið það verkefni að
sjá um tækniteiknun og hann var
aldrei látinn í friði. Að lokum sagði
hann upp. Nú tekur hann þátt í
starfi andófsmanna í Búdapest og
starfar stundum sem lausráðinn
sviðsteiknari við gerð kvikmynda.
Guðfaðirinn
Hann viðurkennir að nafn hans
hafi bjargað honum frá harkalegri
meðferð, a.m.k. þar til Janos Kad-
ar, sem var leiðtogi ungverskra
kommúnista í 30 ár, var neyddur
til að segja af sér í vor. Síðan virð-
ist ástandið hafa skánað.
Kadar var nánasti vinur föður
hans og margir telja að hann hafi
átt mikinn þátt í því að fá Rajk
eldra til að játa á sig lognar sakir
í þágu flokksins. Síðan varð Kadar
innanríkisráðherra í stað Rajks.
Kadar hélt Rajk yngra undir skírn,
en hafði aldrei samband við „guð-
son“ sinn. Hins vegar mun hann
oft hafa sagt við nána samstarfs-
menn: „Réttarhöld gegn Laszlo
Rajk hafa einu sinni farið fram í
Ungveijalandi og það mun ekki
koma fyrir aftur."
Rajk yngri er fúsari að ræða um
föður sinn en Slansky yngri. Fyrir
tveimur árum kom hann fram í
brezkum sjónvarpsþætti og talaði
við fólk, sem hafði þekkt föður
hans. „Mig hafði lengi langað til
að gera þetta,“ sagði hann. „Eg
vildi kynnast föður mínum, en frem-
ur í sögulegu eða pólitísku ljósi en
sálrænu," sagði hann. „Ég vildi vita
hvers vegna hugrakkur maður, sem
hafði þolað pyntingar nazista, ját-
aði á sig fáránlegar sakir og kall-
aði það hvítt, sem var svart. Ég
„Mér var þetta alltaf hulin ráð-
gáta,“ sagði Rajk yngri. „Sumir
sögðu að hann hefði fallizt á að
koma fram í hlutvfer.ki þorpara, þar
sem það hefði orðið að samkomu-
lagi og honum hefði verið sagt að
hann yrði ekki tekinn af lífi og fengi
að búa í afskekktum hluta Sov-
étríkjanna ásamt konu sinni og
barni. Aðrir sögðu að hann hefði
einfaldlega gefízt upp eftir líkam-
legar og sálrænar pyntingar.
Móðir mín taldi að sumt fólk
gæti ekki sagt „nei“, að faðir minn
hefði verið í þeim hópi og að hann
hefði samþykkt að játa þegar hann
var beðinn um það. Þannig var
þessu farið með söguhetjuna í
Myrkur um miðjan dag. Líf sögu-
hetjunnar hafði haft þann tilgang
að hún skipaði sér skör lægra en
flokknum og hún sætti sig við það
hlutverk á dauðastundinni.“
Raunar eru sterkar líkur á því
að Rajk hafi verið beðinn að fórna
lífi sínu fyrir flokkinn og vinur hans
Kadar hafi farið fram á það við
hann. Rajk yngra skilst að Kadar
hafi heimsótt föður hans í fangelsið
til að gera honum grein fyrir því
að flokkurinn væri í hættu vegna
ágreiningsins um Tito. Sonurinn
þykist vita að um leið hafi honum
verið heitið því að hann yrði sendur
í útlegð til Krím, þar sem hann
gæti lifað rólegu lífi. Þetta boð
kunni að hafa verið sett fram í
góðri trú og valdamenn í Moskvu
kunni að hafa afturkallað það.
Samkvæmt upplýsingum, sem
komu fram þegar Rajk eldri hlaut
uppreisn æru 1956, hljóðritaði
kommúnistaleiðtoginn Matyas Rak-
osi samtal vinanna í fangelsinu.
Rakosi mun hafa notað þessa hljóð-
ritun til að kúga Kadar til hlýðni.
Rajk yngri segir að áður en móðir
hans lézt hafi hún ætlað í mál til
að fá þessar hljóðritanir afhentar.
Sjá ncestu síðu
TOP FÖT
FRÁ
# KARNABÆR
Barnadeild,
Austurstræti 22, sími 22925.