Morgunblaðið - 11.12.1988, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 11. DESEMBER 1988
D 15
Hereróar sem voru teknir til fanga eftir uppreisnina (1905): Innfæddum fækkaði um helming á nokkrum
árum.
mundi nota orð úr hollenzku í röngu
samhengi. Hann klæddi sig eins og
Búi, keypti sér þýzk skotvopn og
sagði vinum sínum í Höfðaborg að
hann þyrfti að vinna við kortagerð.
Ironside hafði bækistöð í landa-
mærabænum Upington og ferðaðist
milli felustaða úflaganna í auðn-
inni. Læknirinn í Upington var
tengiliður hans við yfirboðara hans
í Höfðaborg. Ironside óttaðist mest
að upp um hann kæmist vegna
þess að hann hafði unnið með lög-
reglumönnum úr plássinu í stríðinu.
En þeir könnuðust ekkert við þenn-
an skeggjaða farandsala, sem talaði
taal eins og Hollendingur.
Það tók Ironside sex mánuði að
ljúka verkinu. Þrír af hveijum fjór-
um útlögum gáfust upp — hinir
voru of forhertir. Ironside hafði
lítinn áhuga á að fara aftur til
Suður-Afríku og gældi við þá hug-
mynd að halda áfram kaup-
mennsku, enda gaf hún mikið í
aðra hönd, eða leggja fyrir sig
námagröft og kaupa síðan bújörð.
En hans beið annað starf.
Hottintottar í vígahug-
Haustið 1903 gerði einn af ætt-
flokkum Hottintotta, Bondelzwarts,
uppreisn í suðausturhorni þýzku
nýlendunnar í Suðvestur-Afríku.
Ástæðan var sú að þýzk yfírvöld
höfðu skipað blökkumönnum að
skrá byssur sínar og þeir töldu rétti-
lega að næst ætti að afvopna þá.
Uppreisnarmennirnir voru aðeins
500 talsins, en áttu góða hesta og
voru vopnaðir rifflum. Þjóðveijar
höfðu aðeins 1.000 hermenn í allri
nýlendunni, sem var erfið yfirferð-
ar.
Ironside lagði til við yfirboðara
sína að hann gengi í þjónustu þýzka
hersins og hugmyndin var sam-
þykkt. Brezka leyniþjónustan fékk
einstakt tækifæri: Hún hafði reynd-
an mann á staðnum, sem gat lagt
faglegt mat á frammistöðu Þjóð-
veija í nýlendustríði, fylgzt með því
hvernig þýzkir iiðsforingjar og
menn þeirra stæðu sig og aflað
staðfræðilegra upplýsinga um lítt
kunnan afkima Áfríku'
Þegar Ironside hafpi keypt fjóra
vagna og 64 uxa réðu tveir aðstoð-
armenn hans af Basútóætt áreiðan-
lega ökumenn til starfa. Gert De
Wet, frændi Búahershöfðingjans
Christiaans De Wets, varð .hans
hægri hönd. Þýzkur Oberleutnant
flýtti sér að ráða Ironside til sex
mánaða í Rietfontein, rétt innan við
brezku landamærin, enda var engan
annan „Búa“ að fá til þeirra starfa.
Þýzki landstjórinn, Theodor
Leutwein ofursti, fórtil námabæjar-
ins Keetsmanshoop til að stjórna
aðgerðum 200 manna setuliðs þar
gegn stríðsmönnum Bondelzvarts.
Þegar 110 manna liðsauki var á
leiðinni úr norðri í lok desember
gerðu 8.000 Hereróar nyrzt í ný-
lendunni uppreisn og myrtu þýzka
landnema og fjölskyldur þeirra.
Uppreisn Hereróa
Leutwein flýtti sér að semja
vopnahlé við Hottintotta og ein-
beitti sér að uppreisn Hereróa. Við
tók stríð, sem stóð í fjögur ár og
19.000 þýzkir hermenn tóku þátt í
að lokum. Um 2.500 Þjóðveijar
féllu, særðust eða létust úr sjúk-
dómum. Afrískum íbúum nýlend-
unnar fækkaði um helming.
Ironside varð undirmaður von
Estorffs majórs, sem kom með liðs-
auka frá Þýzkalandi og tók við
stjórninni á svæðinu fyrir norðan
og vestan höfuðstaðinn Windhoek.
Estorff yfirheyrði Ironside í þaula
á þýzku og spurði hvort hann hefði
herskólamenntun. Ironside þóttist
ekki skilja orð í þýzku og kvaðst
hafa verið 12 ára þegar hann fór
frá Hollandi. Því hefði hann ekki
getað gengið í herskóla í Hollandi
og engir herskólar væru til í hol-
lenzku nýlendunum.
Vegna reynslu sinnar var Iron-
side falið að hafa eftirlit með mið-
stöð flutningavagna Þjóðveija og
hann heyrði því beint undir von
Estorff. Hann þurfti sífellt að gæta
þess að fela þýzkukunnáttu sína og
reiðast ekki, þótt hann væri skamm-
aður og illa væri farið með þá Búa,
seni voru undir hans stjórn. „Hon-
um líkaði ekki að vera kallaður
bölvaður Búadurgur, þar sem hann
var það ekki,“ sagði hann síðar.
Eitt sinn gat hann ekki stillt sig
þegar þýzkur liðsforingi misþyrmdi
tveimur blökkumönnum og skamm-
aði hann á þýzku. Þjóðveijinn varð
klumsa og von Estorff rak hann.
Áður hafði Ironside komizt í enn
meiri hættu þegar hann ræddi við
þáverandi yfirmann sinn. Þá sá
hann allt í einu að bolabítur hans
var með látúnsplötu um hálsinn og
að á hana var letrað nafn hans og
foringjastaða. Þetta vakti ýmsar
spurningar, en Ironside kvaðst hafa
stolið hundinum af brezkum liðs-
foringja, sem héti Ironside. Það var
látið gott heita og hann flýtti sér
að fjarlægja plötuna án þess að
nokkur sæi.
Stríðshetja
Ironside hagnaðist vel á ævintýr-
"m sínum í Suðvestur-Afríku og
gat lifað áhyggjulausu lífi þegar
hann þjónaði í Kgl. riddara-stór-
skotaliðinu á Indlandi. Hann braut-
skráðist frá herráðsforingjaskóla
1913 og hækkaði jafnt og þétt í
tign í fyrri heimsstyijöldinni, þegar
Þijátíu og níu þrep og Greenmantle
komu út. í apríl 1918 var hann
orðinn ofursti og sljórnaði skóla
fyrir vélbyssuskyttur í Frakklandi.
Þegar Þjóðverjár brutust í gegnum
víglínu Fimmta hersins ráku hann
og nemendur hans þá á flótta með
300 Vickers-vélbyssum og lokuðu
raufinni. John Buchan studdist við
lýsingar á þessu afreki þegar hamj
lét Richard Hannay stöðva þýzku
sóknina í Mr. Standfast.
Eftir stríðið var Ironside yfirmað-
ur sundurleits hers rússneskra,
brezkra og franskra hermanna, sem
vörðu íshafshöfnina Arkangelsk
gegn bolsévíkum. Þegar Banda-
menn urðu frá að hverfa var hann
skipaður hershöfðingi með tvær
stjörnur, sá yngsti í brezka hernum.
Því næst var hann formaður her-
málanefndar, sem var send til
Horthys flotaforingja, ríkisstjóra
Ungveijalands. Verkefnið var að
hafa eftirlit með heimflutningi rúm-
enska hernámsliðsins og ákveða ný
landamæri Ungveijalands. Hann
talaði að sjálfsögðu ungversku reip-
rennandi — jafnvel og rússnesku.
Seinna sama ár, 1920, skaut
honum upp í Tyrklandi. Þar stjóm-
aði hann sameiginlegu liði Breta
og Grikkja, sem tók þátt í skiptingu
Tyrkjaveldis. Þetta var enn eitt
hálfpólitíska starfið, sem hann tók
að sér og hefði vel átt heima í
Greenmantle.
Nokkrum mánuðum síðar varð
Ironside yfirmaður Norður-Persíu-
hers brezkra hermanna og persn-
- . .... ..iTt, .. ..... *. ... , -
RESTAURANT
S í M I 1 7 7 5 9