Morgunblaðið - 18.12.1988, Blaðsíða 16

KOMINN AFTUR
eftir Elínu- Pálmadóttur
og tekist að finna og bjarga
eftirlátnum verkurn hans og
heimildum um hann og
tryggja varðveislu þessa
rnikla efiiis á íslandi. En
Haraldur er einmitt núna að
ganga frá upp undir 3000
númera ritskrá yfir þessar
heimildir, bréf, sérrit og
bækur séra Jóns á ýmsum
tungumálum, til birtingar í
Arbók Landsbókasafiisins.
Haraldur er samt ekki
hættur að safiia heimildum
um sr. Jón Sveinsson og í
sumar komst hann í
Frakklandi í skjalasafii
jesúítareglunnar í Paris, þar
sem hann í skjölum frá
1870-78 fór m.a. yfir
dagbækur menntaskólans í
Amiens. i Frakklandi árin sem
Nonni, og síðan líka bróðir
hans Manni, voru í þessum
skóla og fium myndir af
drengjunum sem hér birtast
í fyrsta sinni. Segja má að
þar taki við líf drengsins eftir
að sleppir Nonnabókinni, sem
nú er komin aftur út.
Bóldn
umallan
heim
ókin Nonni, sem
séra Jón Sveins-
son samdi fyrst á
dönsku og síðan
í heilu lagi á
þýsku í Hollandi
1912-13, hefst á
orðunum: „Ekk-
ert hefur komið mér eins á óvart á
ævi minni og það, sem fyrir mig
kom síðasta júlí 1870.“ Þá átti hann
heima á Akureyri og tíðindin voru
þau að franskur aðalsmaður í borg-
inni Avignon í Frakklandi hafði
boðið tveimur íslenskum drengjum
til sín og ætlaði að kosta þá til
náms. Það var kostaboð fyrir dreng
fátækrar ekkju og mikið ævintýri,
sem þama er að hefjast í lífi Nonna
á dönsku skútunni Valdemar til
Kaupmannahafnar, og viðdvöl
fyrsta árið þar, meðan hann bíður
eftir að stríðinu milli Frakka og
Þjóðveija 1970-71 ljúki. Ýmislegt
skemmtilegt gerist á þessari leið
frásögn séra Jóns varð svo
vinsæl að hún hefur kom-
ið út í um30 löndum og
í sumum aftur og aftur
fram á þennan dag. Nonni
var líka fyreta bókin umNonna,
sem Ársæll Ámason gaf út af bók-
um Jóns Sveinssonar. Vann þýð-
Séra Jón Sveinsson og
þýðandi bóka hans
á íslensku Freysteinn
Gunnarsson.
Nonni er svo sannarlega enn
lifandi í vitund þjóðarinnar,
118 árum eftir að drengurinn
lagði 12 ára gamall af stað
frá íslandi út í hinn stóra
heim og 44 árum eftir andlát
aldraða prestsins séra Jóns
Sveinssonar. Frásögn hans
af upp vextinum heima og
brottförinni í bókinni Nonni,
sem hann skrifaði síðar á
ævinni og öll þessi ár hefúr
verið lesin í tugum þjóðlanda,
er komin út nú fyrir jólin í
fjórðu útgáfu hjá Almenna
bókafélaginu. Þrjátíu ár eru
síðan Nonnabókin var gefin
út hér síðast og var löngu
uppurin, en nú gefst
íslenskum börnum og
fúllorðnum aftur tækifæri til
að lesa þessa vinsælu og
sígildu frásögn séra Jóns
sjálfs á rómaðri íslensku
Freysteins Gunnarssonar,
áður eða um leið og Nonni
og bróðir hans Manni birtast
á skerminum í nútíma
frásögn og ........
kvikmyndabúningi um jólin í
sex þátta þýskri
sjónvarpsmynd undir stjórn
Agústs Guðmundssonar. Og
áður en höfúndurinn sr. Jón
Sveinsson verður í sjónvarpi
kynntur í heimildarmynd,
sem Islensk
hreyfimyndastofnun er að
vinna og sýnd verður í
marsmánuði. Raunar eru
ekki aðeins íslendingar enn
eru sólgnir í þessar
skemmtilegu frásagnir af
ævintýrum íslenska
drengsins Nonna á síðustu
öld. Bækur hans eru alltaf
endurútgefiiar og lesnar í
Þýskalandi og víðar. Nonni
er nýkomin út enn einu sinni
hjá Herder-útgáfúnni, og
Þjóðveijar ætla að frumsýna
sjónvarpsþættina sína um
jólin og hafa gefið út sína
kvikmyndasögu af Nonna og
Manna á bók og tónlistina úr
myndinni á plötu. Svo
vinsælar eru bækumar enn,
að grundvöllur var til þess
að setja nýlega upp
Nonnasýningu í Hannover,
j sem á svo að fara víðar um
Þýskaland og voru lánaðar
þangað myndir úr Bóka- og
skjalasafiii Nonna hér.
Um nýútkomna útgáfú
Nonnabókarinnar sér
Haraldur Hannesson, sem
manna mest veit um séra Jón
Sveinsson, ævi hans og
ritstörf. Kynntist honum
sjálfúm á skólaárum sínum í
Þýskalandi, hefúr allt frá
1946 farið ótal ferðir utan
andinn Freysteinn Gunnarsson
hana sumarið 1922 og „íslensk
æska tók frásögnum Nonna af
slíkum áhuga og fögnuði að með
fádæmum má kalla. Fáar eða engar
bækur hafa átt öðrum eins vinsæld-
um að fagna,“ skrifar Haraldur
Hannesson í ítarlegri grein um séra
Jón Sveinsson í lok þessarar útgáfu.
Hörkuleg umskipti
í grein sinni segir Haraldur m.a.
um brottför Nonna að heiman:
„Þetta einstæða boð kom fyrir milli-
göngu Baudoins, franska prestsins
í Landakoti í Reykjavík, sem um
þessar mundir dvaldist hjá Einari
Ásmundssyni, síðar alþingismanni,
í Nesi. Hafði Einar bent á Nonna,
en sonur hans Gunnar, faðir Jó-
hannesar biskups í Landakoti, var
farinn til Danmerkur nokkru áður
á vegum hins örláta velgerðar-
manns. Upphaflega hafði verið í
ráði að senda Þórhall Bjamarson,
síðar biskup. Var faðir hans þess
fysandi, en móðir hans mátti ekki
til þess hugsa. Varð því Nonni fyr-
ir valinu, og niðurstaða málsins
varð sú að 12 ára drengurinn var
slitinn upp með rótum frá bemsku-
stöðvum, móður sinni og systkinum
og öllu því honum var kærast og
sendur út í víða veröld, umkomu-
laus og snauður upp á náð og mis-
kunn ókunnugra manna kominn.
Vafasamt er hvort séra Jón Sveins- |
son hafi nokkum tíma komist að
fullu yfir þessa þungbæru reynslu.
Að minnsta kosti varð honum oft
hugsað til ástvina sinna og æskuára
heima á Islandi, og sár tregi kemur
víða fram í bókum hans og ekki
síður þegar hann hélt fyrirlestra
um ættjörð sína og menningu henn-
ar“. Hann segir einnig: „Sjálfur
kveður séra Jón sálarlíf sitt hafa
staðnað við hin hörkulegu um-
skipti. Hann gat ekki samlagast
nýju umhverfi og því síður tekið
frekari þroska við hinar nýju að-
stæður. „Þannig mótaðist ég að
nýju,“ segir séra Jón í ritgerðinni
um andlegu æfingamar með ungl-
ingum í Stella Matuina, „en varð-
veitti jafnframt sálarlíf 12 til 13
ára unglings".
Séra Jón Sveinsson komst aldrei
yfír þessa lífsreynslu að fara þann-
ig frá móður sinni. En ekki var um
annað að ræða, eins og Haraldur
bendir á þegar við ræðum um þetta.
Þama var fátæk ekkja, búi hennar
var tvístrað og allt selt. Hvað hefði
orðið um Jón Sveinsson ef hann
hefði ekki komist úr þessu um-
hverfi og átt kost á menntun? Með
slíka frásagnargáfu hefði hann get-
að orðið annar Jón Trausti eða Sig-
urbjöm Sveinsson. Líklega hefði átt
fyrir honum að liggja að alast upp
hjá vandalausum, eins og systkini
hans, sem við þekkjum úr Nonna-
bókunum. Bogga sem var elst fór
í fóstur til frú Johnsen á Húsavík
og síðan til Kaupmannahafnar 1881
og dó þar árið eftir. Frissi (Friðrik)
bróðir hans fór með Ólafi í Espi-
hóli vestur um haf, og fór Sigríður
móðir hans á eftir honum til Kanada
eftir að Nonni og Manni vom horfn-
ir af landi brott. Manni, sem var
fiórum árum yngri en Nonni, hafði
farið milli staða í hálfgerÝu reiði-
leysi, en kom 1873 á eftir honum
til sama skóla í Amiens í Frakk-
landi. Nonna hafði langað mikið til
og beðið um að fá hann til sín.
Hans skólaganga í Frakklandi varð
sú sama og Nonna. Manni fór líka
til Loewen (Louvain) frá Amiens,
en dó þar úr berklum 1885. Og
harmaði Jón mjög fráfall hans. Frá
þessum skólaárum þeirra Nonna og
Manna fékk Haraldur í sumar
gleggri mynd og alveg nýjan kafla
í sögu séra Jónp Sveinssonar. En
fyrr hafði ekki verið hægt að fá
aðgang að þessum gögnum. Hann
komst þama m.a. í æfisögu de For-
esta þess sem bauð að kosta
íslensku drengina til náms, dag-
bækur skólans og dagskrá nemenda
í þessum heimavistarskóla o. fl. Er
það mikið safn heimilda í 10 bók-
um, sem Haraldur er að ganga frá
til varðveislu í Bóka- og skjalasafni
Nonna.