Morgunblaðið - 12.02.1989, Side 15

i>M MORGUNBIARID !jUNNimAGUR=)2>, FSRRÚAR. 1989
M 15
aftur, þar geti fyrst og fremst um
áróðursstríð orðið að ræða. Laun
væru 90% hærri nú ef stjórnvöld
hefðu látið kjaraskerðingar eiga sig
síðustu tíu árin og ekkert annað
orðið öðruvísi. Þó það sé auðvitað
ekki raunhæf forsenda sýnir þetta
hve samskiptin við stjómvöld hafa
verið illvíg. „Það er mjög erfitt fyr-
ir verkalýðshreyfinguna að ná bar-
áttustöðu þegar það endurtekur sig
í sífellu að ríkið tekur til baka það
sem samið hefur verið um. Þarna
er á ferðinni ákveðin ógn gagnvart
sjálfum tilverurétti verkalýðshreyf-
ingar og það er grundvallarnauðsyn
að stjórnvöld láti af þessari iðju.
Sjálfur samningsrétturinn er í
hættu, því fólk sér ekki tilgang í
að berjast fyrir samningum sem
strax verða eyðilagðir."
Ásmundur segir miklar líkur til
talsverðs atvinnuleysis á næstu
mánuðum. Dregið hafi úr yfirborg-
unum, yfirvinna hafi styst og um-
svif séu öll minni. Til viðbótar erfið-
leikum í framleiðslugreinunum séu
nú mikil vandamál í þjónustugrein-
unum vegna samdráttar. Það sé
ljóst að erfiðleikamir séu afleiðing
óráðsíu í fjárfestingum, þær hafi í
of litlum mæli tekið mið af fram-
leiðsluþörf fyrirtækjanna og af arð-
seminni. Skipulagi rekstrar hér sé
víða mjög ábótavant og það sé að
verulegu leyti afrakstur lélegrar
efnahagsstjómar. „Launin era ekki
vandamálið, hvað sem hver segir.
Það leysir ekki vandann að lækka
þau, eins og sýnt hefur verið fram
á ótal sinnum. Þvert á móti þarf
að taka til hendinni í atvinnurekstr-
inum og gera hann í stakk búinn
til þess að borga hærri laun. Það
er bókastaflega þannig sem gott
þjóðfélag verður til. Fjármagns-
kostnaður og vannýtt fjárfesting
er stóra vandamálið og þess gætir
strax og veltan minnkar."
Samdráttur sem stjórntæki
Hann segir að kjaraskerðingar-
leiðin hafi gengið sér til húðar og
þeir sem haldi öðru fram afneiti
með öllu að læra af reynslunni.
Hins vegar vilji hann vara við þeirri
sterku tilhneigingu að ganga að því
sem gefnu að þjóðartekjur séu á
niðurleið. „Það er dugnaður og út-
sjónarsemi okkar sjálfra sem ákveð-
ur það hvort þjóðartekjur vaxa eða
minnka. Ef við leggjumst öll á eitt
um að láta hjól atvinnurekstrarins
snúast era allar forsendur til þess
að þjóðartekjur vaxi á þessu ári og
mér finnst nánast óhugnanlegt að
hlusta á ýmsa stjómmálamenn tala
um samdrátt sem stjórntæki. Vegna
ákvörðunar stjómvalda hefur kaup-
máttur rýmað og vinnutími stytst.
Ef nú verður tekið skref til viðbótar
verður efnt til heimatilbúins at-
vinnuleysis. Rýrnandi tekjur segja
nú þegar til sín í rýmandi verslun
og mörg fyrirtæki lifa á því að fólk
hafi peninga til þess að kaupa af
þeim vöra og þjónustu. Atvinnu-
leysi nú væri pólitísk ákvörðun og
kjaraskerðing í kjölfar gengislækk-
unar er eins og að pissa í skóinn
sinn. Eftir stutta stund segir frostið
til sín. Ytri skilyrði eru mjög góð
og það er ekkert sem gerir atvinnu-
leysi óhjákvæmilegt."
Heildarhyggja
á undanhaldi
Við vílq'um talinu að öðru. Ég
spyr hann hvort verkalýðShreyfing-
in sé það vopn í réttindamálum sem
hún var eða hvort hlutverk hennar
hafí breyst í takt við nýja og breytta
tíma. Ásmundur segir það augljóst
að þjóðfélagið hafí gjörbreyst þó
aðeins sé litið til síðustu 50 ára.
Efnahagur fólks hafí batnað og
neyslustigið sé allt annað. Fólk
þekki ekki atvinnuleysi og fyrir
nútímamann sé erfitt að gera sér í
hugarlund allsleysið og öryggisleys-
ið í réttindamálum sem hinn al-
menni maður mátti búa við:
„Tækniframfarirnar hafa verið drif-
kraftur í þjóðfélagsþróuninni, en
verkalýðshreyfingin hefur verið
mótandi um það hvernig þróunin
hefur gengið. Félagsleg réttindi,
sem era sjálfsögð í dag, kostuðu
mikil átök. Sum hver hafa orðið til
í kjarasamningum og önnur með
lögum, oft á löngum tíma og eftir
mikla baráttu. Félagslegt umhverfi
er allt annað í dag og verkalýðs-
baráttan ber þess merki. Það reyn-
ir á aðra þætti en áður. Hún er
auðveldari vegna þess að ýmis sjálf-
sögð réttindi hafa fengist viður-
kennd, en hún er erfiðari vegna
þess að það er margt sem dregur
fólk í sundur. Verkaskiptingin hefur
og á enn eftir að aukast og verka-
fólk er ekki lengur samstæður hóp-
ur sem vinnur hliðstæð störf, heldur
fjölskrúðug fylking fólks, sem í
krafti verkaskiptingarinnar vinnur
ólík störf, oft í mikilli einangran
hvert frá öðra. Það er því erfiðara
að halda uppi merki samstöðunnar
og reynir öðravísi á hana. Grund-
vallarhugsjónir verkalýðshreyfing-
arinnar era jöfnuður, réttlæti og
öryggi og samtakamættinum hefur
verið beitt í þágu þess fólks sem
býr við minnst öryggi. Sá hugsunar-
háttur er á undanhaldi því miður,“
segir Ásmundur, en bætir við að
það eigi ekki bara við um verkalýðs-
hreyfínguna heldur um þjóðfélagið
allt. Jafnvel velferðarkerfíð getur
ýtt undir einstaklingshyggjuna með
því að leysa fólk undan persónu-
legri ábyrgð. Fólk telji sig ekki
bera ábyrgð gagnvart samfélaginu,
eins og áður var. Enda ber að líta
á þjóðfélagsólgu sjöunda áratugar-
ins í miklu víðara samhengi en yfir-
leitt hafí verið gert. Þar hafi vissu-
lega verið um að ræða sveiflu frá
hægri til vinstri, en ekki síður upp-
reisn einstaklingsins gegn samfé-
laginu. Sá þáttur fullkomnast í svo-
nefndri frjálshyggju nútímans.
V erkalýðshreyfingin
lýðræðisleg
Hann segir að lítil virkni félags-
manna í verkalýðshreyfíngunni
skýrist meðal annars af þessari ein-
staklingshyggju. Fólk haldi sig
heima frekar en að koma á fundi.
Þó verkalýðshreyfíngin sé ekki jafn
illa stödd hvað þetta snertir og
stjórnmálaflokkarnir kalli þetta
vissulega á önnur vinnubrögð í
hreyfingunni. Foiystumenn í verka-
lýðshreyfingunni þurfi í auknum
mæli að fara út til fólksins. Það
hafi verið gert til dæmis með vinnu-
staðafundum, en mikið skorti þó á
að lausnin á þessu vandamáli sé
fundin. Það sé hins vegar mikilvægt
atriði að í verkalýðshreyfíngunni
verði mikilvægar ákvarðanir ekki
teknar nema á almennum félags-
fundi. Þannig séu verkalýðsfélögin
háð beinni þátttöku félagsmanna í
starfínu. Forastan geti ekki tekið
ákvarðanir ein án afskipta félags-
manna, eins og stjórnmálamenn
gera án afskipta kjósenda á
kjörtímabilinu. Verkalýðshreyfing-
in sé í eðli sínu lýðræðisleg og verði
ekki stýrt með valdboði. Til að
mynda sé samningsrétturinn í
höndum hvers verkalýðsfélags og
kjarasamningar verði ekki bindandi
nema félagsfundur hafí samþykkt
þá. Þessu vilji gagnrýnendur verka-
lýðshreyfíngarinnar gjaman
gleyma.
Yfirvinnuokið
„Það er alveg klárt mál að við
horfðum fram á við þegar við sett-
um nýja húsnæðislánakerfið og
staðgreiðslukerfí skatta á oddinn
1986. Það að greiða skatta samtím-
is af tekjum en ekki eftir á er eitt
skrefið til að létta yfirvinnuoki af
fólki. Gamla skattakerfið var hluti
skýringarinnar á löngum vinnutíma
hérlendis, sem oft var hvorki verka-
fólki né atvinnurekendum hag-
kvæmur. Næsta skref er að hækka
launin þanhig að fólk hafi efni á
að vinna styttri vinnutíma. 1986
var staðan þannig að ungt fólk réði
ekki lengut Við að kaupa sér hús-
næði og það var nauðsynlegt að
dreifa afborgunum yfir lengri tíma.
Það var ráðist í breytingar á hús-
næðiskerfínu fyrir framkvæði
verkalýðshreyfingarinnar. Þó hús-
næðiskerfið sé gallað var breytingin
tvímælalaust til bóta. Þannig er
áætlað að lífeyrissjóðimir veiji á
þessu ári tvöfalt meira fé að raun-
virði til skuldabréfakaupa af Hús-
næðisstofnun en árið 1985. Sem
betur fer vill verkalýðshreyfingin
og ætlar sér að eiga þátt í því að
móta framtíðina og það þjóðfélag
sem við byggjum. Verkalýðsbarátta
snýst ekki bara um kaupið í dag
og á morgun. Kröfurnar til þjóð-
félagsins fara vaxandi og það á
mörgum sviðum, sem engum duttu
í hug fyrir fáum áram. Við höfum
gert margt, en ekki nóg á ýmsum
lykilsviðum. Þar má'til dæmis nefna
stefnumótun í atvinnumálum. Það
blasir við að samningar um kaup
og kjör nýtast ekki nema atvinna
sé fyrir hendi. Atvinnuöryggið
skiptir miklu máli og verkalýðs-
hreyfíngin þarf að koma með miklu
ákveðnari hætti inn í atvinnuþróun-
ina, einkum út á landi, þar sem
atvinnulífíð hefur orðið einhæfara
án þess að nokkuð hafí verið gert
til þess að efla fjölbreytnina.“
Aðspurður segist hann ekki líta
svo á að öld sérfræðinganna sé
rannin upp í verkalýðshreyfingunni
og bendir á að sá stóri hópur fólks
sem komi að kjarasamningum
hveiju sinni samanstandi ekki af
sérfræðingum. Flestir forsvars-
menn verkalýðsfélaga hafi bak-
grann sem almennir félagar í við-
komandi verkalýðsfélagi. Að sjálf-
sögðu þurfí verkalýðshreyfingin að
notast við sérfræðinga hvað ýmis
atriði varðar, en enn sem fyrr sé
það almenn dómgreind og heilbrigð
skynsemi sem mestu máli skipta
þar eins og annars staðar.
Oft vanþakklátt starf
Hann segir að það sé ekki hægt
að gefa neina forskrift um það
.hversu lengi menn eigi að gegna
starfí eins og embætti forseta ASÍ,
en það sé flestum tilfellum óskyn-
samlegt að menn séu í slíkum emb-
ættum mjög lengi. „Sá sem er í
þessu starfi verður að helga sig því
og leggja allt sem hann á af mörk-
um. Það kemur niður á persónuleg-
um samskiptum við fólk, sérstak-
lega við fjölskylduna og kostar á
vissan hátt hörkulegt uppgjör hjá
sérhveijum sem ákveður að taka
sér þetta starf fyrir hendur. Þetta
er erfítt og oft vanþakklátt starf
og gerir tilkall til ómælds vinnu-
tíma. Á móti kemur að það er
lífrænt og að það er raunveraleg
aðstaða til að fylgja málum eftir á
allt annan hátt en í flestum öðram
störfum. Ég er búinn að gegna
þessu starfí í átta ár og verð i því
fjögur ár til viðbótar. Ég átti erfítt
með að gera þetta upp við mig, en
tók ákvörðunina vitandi um hvað
ég verð að leggja af mörkum."
GENGIVIKUNNAR BREYTINGAR Á GENGI
6- -7
V/H ***lnnra Frá síðustu 31.12.88
STAÐGREIÐSLA margf. virði Kaup Sala skrán.
Eimskip 7,78 3,44 3,73 3,92 2,0% 4,53%
Flugleiðir 95.80 2,51 2,82 2,94 0,0% 4,26%
Hampiðjan 10,35 1,90 1,49 1,57 0,00% 3,29%
Iðnaðarbanki 7,45 1,47 1,60 1,69 0,00% 0,00%
Verslunarbanki 12,18 1,32 1,48 1,54 0,0% 1,32%
UMBOÐSSALA*
Almennar Tryggingar neg. 1,08 1,20 1,26 0,00% -2,33%
Alþýðubankinn hf. 4,21 1,21 1,05 1,16 0,00% 1,75%
Isl. útvarpsfélagið 18,96 1,44 1,95 2,05 0,00% 0,00%
Oliufélagið hf. 17,34 5,04 2,79 2,93 0,00% 0,00%
Samvinnubanki hf. 7,25 1,33 0,92 1,02 0,00% 2,56%
Skagstrendingur hf. 3,19 4,85 1,90 2,00 0,00% 1,59%
Toilvörugeymslan 14,84 1,20 1,22 1,28 0,00% 0,00%
Útgerðarfélag Akureyringa 3,43 1,45 1,30 1,37 0,00% 0,00%
. Hlutabréfasjóðurinn hf. 0,00 0,00 0,00 1,51 0,00% - 3,21%
TILBOÐ**
Tryggingamiðstöðin 3,38 1,29 1,32 1,35 0,00% 0,00%
íslenskur Markaður hf. 131,91 7,79 8,80 9,00 0,00% 0,00%
Skeljungur hf. 42,33 10,19 5,49 5,60 0,00% 0,00%
* Hlutabréf tekin i umboðssölu. Uppgefið gengi er síðasta sölugengi. Engar hindranir með viðskipti bréfanna skv. sam-
þykktum félaganna.
** Siðasta skráða sölugengi hlutabréfa sem seld eru skv. tilboðsgerð. Takmörk eru sett með viðskipti bréfanna skv. sam-
þykktum félaganna.
*** Innra virði = Heildareigið fé pr 1 kr. í hlutafé sbr. ársreikning. Ekki er tekið tiliit til framtiðartekna.
V/H er núverandi virði skv. sölutilboði hlutabréfanna deilt með nettó hagnaði ársins.
FJÁRFESTINGARFÉIAGIÐ
UERÐBRÉFAMARKAÐUR
Hafnarstræti 7 101 Reykjavík S (91) 28566,
Kringlunni 103 Reykjavík S(91) 689700
Ráðhústorgi 3 600 Akureyri S (96) 25000
Tilboð óskast í hlutabréf
eftirtalinna fyrirtækja:
Fiskimjöl og lýsi hf., Snartak hf.,
Iceland Seafood Corporation Inc., Isl. útvarpsfélagið hf.,
Tryggingarmiðstöðin hf., Skeljungur hf.,
Lýsisfélag Vestm.eyja hf., Borgarvirki hf., Jöklar hf.
Áskilinn réttur til að taka hvaða
tilboði sem er eða hafna öllum.
Askriftarsíminn er 83033