Morgunblaðið - 09.05.1989, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUE 9. MAÍ 1989
Afinæliskveðja:
Páll Agnar Páls-
son yfírdýralæknir
í dag 9. maí verður Páll Agnaj
Pálsson, yfirdýralæknir, sjötugur. Á
þessum tímamótum vil ég áma hon-
um heilla og þakka ánægjulegt
samstarf.
Páll á að baki langan og gifturík-
an feril við vísindarannsóknir og
embættisstörf. Hann lagði stund á
dýralæknisfræði við Dýralæknahá-
skólann í Kaupmannahöfn á
stríðsárunum og lauk þaðan prófi
1944 og hlaut síðan framhalds-
menntun í Danmörku, Svíþjóð og
Bretlandi í sýkla- og meinafræði
húsdýra.
Á Tilraunastöð Háskólans í
meinafræði að Keldum hefur hann
starfað óslitið í 41 ár, fyrst í fullu
starfi sem sérfræðingur í húsdýra-
sjúkdómum frá 1948 til 1956 en
það ár var hann skipaður yfirdýra-
læknir. Hann starfaði þó áfram í
hlutastarfi á Tilraunastöðinni og
eftir fráfall dr. Bjöms Sigurðssonar
gegndi hann starfi forstöðumanns
á Keldum 1959-1967. Samstarf
okkar Páls hófst árið 1967 þegar
ég tók við starfi forstöðumanns.
Mér var þá vissulega vandi á hönd-
um, ungum og óreyndum að taka
við þessu ábyrgðarstarfi. Skipun í
stöðuna var umdeild, eins og oft
vill verða, og mig skorti að sjálf-
sögðu sérþekkingu á dýrasjúk-
dómum og margvíslegum verkefn-
um, sem Tilraunastöðinni var ætlað
að vinna að. Þá í upphafi og æ síðan
hef ég sótt góð ráð og stuðning til
Páls og það vil ég þakka nú. Sam-
starf okkar hefur alltaf verið náið
og hnökralaust.
Vísindastörf Páls em orðin um-
fangsmeiri og Qölþættari en svo,
■ að þeim verði gerð skil í þessu grein-
arkomi. Af meginviðfangsefnum
hans má nefna karakúlpestimar
svonefndu sem hingað bámst með
innfluttu sauðfé árið 1933, gama-
veiki, votamæði, þurramæði og
visnu auk riðuveiki, sem hefur ver-
ið hér landlæg a.m.k. frá því fyrir
aldamót. í samvinnu við læknana
Bjöm Sigurðsson og Guðmund
Gíslason og Halldór Grímsson efna-
fræðing vann Páll að gmndvallarat-
hugunum á eðli hinna svokölluðu
Afinæiiskveðja:
Áttræður er í dag, þann 9. mái,
dr. med. Friðrik Einarsson fyrrum
yfirlæknir skurðlækningadeildar
Borgarspítalans. Er ekki að efa að
margir hugsi hlýtt til hans á þessum
tímamótum og er honum hér með
óskað hjartanlega til hamingju með
daginn.
Friðrik er bóndasonur austan af
landi sem hélt menntaveginn er lá
um Menntaskólann á Akureyri og
Háskóla íslands en síðan til Dan-
merkur. í Danmörku dvaldist hann
í full átta ár við nám og störf en
kom heim haustið 1945Uviðurkennd-
ur sérfræðingur í handlækningum
og kvensjúkdómum. Síðar urðu
þvagfæraskurðlækningar sérsvið
hans og doktorsritgerð varði hann
við Háskóla íslands 1958 er fjallaði
um upphandleggsbrot. Sést best af
þessu hversu víðtækrar þekkingar
han aflaði sér og var hann þar vart
einhamur. Alla tið hefur hann verið
opinn fyrir hvers kyns nýjungum í
faginu og fylgst vel með.
Fleira sótti Friðrik til Danmerkur
en menntunina eina því að í desem-
ber 1940, nokkrum mánuðum eftir
að Þjóðveijar hemámu Danmörku,
kvæntist hann danskri konu, Inge-
hæggengu veirusjúkdóma á fyrstu
árum Tilraunastöðvarinnar. Þeim
rannsóknum er enn haldið áfram á
Keldum og reyndar víða um heim,
og margir fleiri hafa þar lagt hönd
á plóg en Páll hefur þar verið virk-
ur allt frá upphafi til þessa dags.
Fyrir þessar rannsóknir og fleiri er
Páll þekktur ineðal vísindamanna
víða um heim. Ég hef oft orðið
þess áþreifanlega var, að Páll nýtur
sérstakrar virðingar og álits meðal
erlendra starfsbræðra og er þeim
eftirminnilegur persónuleiki.
Meðal annarra viðfangsefna Páls
á löngum ferli má nefna rannsókn-
ir á Hvanneyrarveiki í sauðfé,
kregðu í lömbum, tannlosi í sauðfé,
flúoreitrun í búfé af völdum eld-
gosa, fjöruskjögur í lömbum og
margvíslegar athuganir á efna-
skorti, eitrunum og ijölmörgum
smitsjúkdómum í sauðfé, nautgrip-
um, svínum og hænsnum, að
ógleymdum rannsóknum á heila-
og mænusiggi í mönnum. Einnig
hefur hann stjómað framleiðslu
bóluefna við sauðijársjúkdómum á
Keldum. Hann hefur komið við sögu
og oft átt meginþátt í útrýmingu
ýmissa sjúkdóma í húsdýrum og
upprætt marga hvimleiða og hættu-
lega kvilla, sem til landsins hafa
borist. Sem yfirdýralæknir hefur
hann staðið vörð um heilbrigði
íslensks bú§ár og sýnt ýtmstu var-
úð í innflutningi dýra, stundum við
litla hrifningu ýmissa aðila. Við
höfum starfað saman í fisksjúk-
dómanefnd um langt árabil og oft
fengið heldur kaldar kveðjur fyrir.
Vissulega má deila um viðbrögð í
vandasömum málum, en ég þekki
nógu vel til starfa Páls til að geta
fullyrt, að afstaða hans byggist
ávallt á einlægri sannfæringu og
hollustu góðs embættismanns við
þá sem hann á að þjóna, almenning
í landinu.
Ritstörf Páls eru orðin mikil að
vöxtum. Auk flölmargra vísinda-
greina í alþjóðlegum tímaritum,
hefur hann verið óþreytandi að
skrifa fræðslugreinar fyrir bændur,
dýralækna og aðra í innlend tíma-
rit og handbækur. Fyrir vísinda-
borg, sem_ í stríðslok fluttist með
honum til íslands. Hefur þeim orðið
fimm bama auðið og margra bama-
bama.
Ekki fékk þessi vel menntaði
skurðlæknir neina aðstöðu til að
stunda skurðlækningar þegar heim
kom og það var ekki fyrr en 1951
sem hann komst að við Landspítal-
ann. Á árunum 1951—1963 starf-
aði hann við handlækningadeild
Landspítalans, fyrst aðstoðarlæknir
til að byija með en síðan aðstoðar-
yfirlæknir. Þama komu nú í ljós
kostir hans sem skurðlæknis og
naut hann á þessum árum vaxandi
virðingar sem einn af færastu
skurðlæknum landsins. Hann
reyndist einnig hinn mesti fullhugi
utan skurðstofunnar og er hér átt
við hin fjölmörgu frækilegu sjúkra-
flug sem hann tók þátt í bæði innan-
lands og til Grænlands, oft með
vini sínum Bimi heitnum Pálssyni
flugmanni.
Haustið 1963 var dr. Friðrik ráð-
inn yfirlæknir skurðlækningadeild-
ar Borgarspítalans. Enn var að vísu
langt í það að spítalinn opnaði en
hér gafst tækifæri til að hafa hönd
í bagga með öllum undirbúningi,
störf hefur hann verið sæmdur
nafnbót heiðursdoktors við Dýra-
læknaháskólana í Kaupmannahöfn
og Osló og læknadeild Háskóla ís-
lands auk annarra viðurkenninga.
Þó að Páll hafi verð mikilvirkur
við embættisstörf og vísindastörf
er hann vel að sér í sögu og bók-
menntum og smekkmaður á fagrar
listir. Engin þekki ég, sem betur
kann að umgangast höfðingja jafnt
sem almenning. Hann hefur yndi
af góðum hestum og þá fáu daga,
sem hann hefur tekið sér frí frá
því ég kynntist honum, notaði hann
oftast til ferðalaga á hestum um
öræfí landsins í hópi góðra félaga.
Kona Páls er Kirsten Henriksen,
dýralæknir, en þau munu hafa
kynnst á námsáranum í Kaup-
mannahöfn. Kirsten er einstök
myndar- og sómakona. Heimsókn á
heimili þeirra hjóna verða hveijum
manni ógleymanleg vegna höfð-
ingsskapar þeirra og þess einstæða
andrúmslofts gestrisni og hlýju,
sem þau skapa.
Ég áma Páli og fjölskyldu hans
allra heilla og vonast til þess, að
við samstarfsmenn á Keldum meg-
um njóta starfskrafta hans og holl-
ráða meðan honum endist þrek.
Guðmundur Pétursson
Það mun hafa verið á miðjum
sólmánuði fyrir liðlega 30 áram að
undirritaður hélt norður á Kjöl, þar
sem til stóð að vera við fjárvörzlu
um sumarið. Er í Þjófadali kom var
veður eins og það getur fegurst
verið, sólskin og stafa logn. Var
þar þá fyrir hópur fólks með hesta
innréttingum, verkfæra- og tækja-
kaupum, ráðningu starfsfólks og
fleira. Til alls var vandað, allt skyldi
vera sem best. En opnunin dróst
og líklega hefur það verið lang-
þráður dagur sem loks rann upp
þann 24. september 1968 er fyrsti
uppskurðurinn var gerður.
Þegar undirritaður kom til starfa
við spítalann á miðju ári 1970 var
allt í fullum gangi. Ellefu hundrað
uppskurðir höfðu verið gerðir árið
áður og nú stefndi í fleiri. Undirrit-
uðum þótti mikið til yfirlæknisins
koma. Morgunfundir skyldu byija,
ekki á mínútunni átta heldur á sek-
úndunni og var eins gott að stilla
klukkur saman. Þá vora tilsvör
hans oft skemmtileg og hnyttin eins
sína í áningarstað. Þóttist ég þar
þekkja Pál yfirdýralækni, en hann
hafði það fyrir sið sumar eftir sum-
ar að fara með konu sinni og vinum
í hestaferðalag og að ég hygg oft-
ast inn á hálendið. Var þá ekki
verið með bíl í eftirdragi, heldur
búið upp á hestana að gömlum sið.
Var þessi hópur, að hans eigin sögn,
samstilltur og naut þessara ferða-
laga í ríkum mæli.
Það var ekki fyrr en mörgum
áram síðar, að ég kynntist Páli, var
það á fundum Dýralæknafélagsins.
Enginn málskrafsmaður er Páll, en
allra manna fljótastur að átta sig
á flóknum málum og greina kjarn-
ann frá hisminu. Þess vegna vega
orð hans þungt, enda málflutningur
allur sannfærandi. Auk vanda-
samra embættisstarfa hefur Páll
stundað merk vísindastörf og skrif-
að fyölda greina í innlend og erlend
vísindarit. Fyrir það hefur hann
fengið margvíslega viðurkenningu.
Hefur hann verið sæmdur heiðurs-
doktorsnafnbót við tvo þekkta há-
skóla á Norðurlöndum; við Kaup-
mannahafnarháskóla og við háskól-
ann í Ósló. Ennfremur má minna á
Ásu Wright-verðlaunin, sem mikill
heiður þykir að hlotnast. Þegar á
hefur legið hefur Páll verið kallaður
til að veita Tilraunastöð háskólans
á Keldum forystu og munu þau
verða orðin æði mörg árin sem
hann hefur staðið þar við stjóm-
völinn.
Páll er mikill áhugamaður um
hestamennsku og hrossarækt, og
hefur lagt þeim málum lið. Hann
hefur meðal annars setið í stjóm
Landssambands hestamannafélaga
og var áram saman fulltrúi Fáks á
þingum þess.
Þegar ég kom af Kili um haustið
hafði Páll samband við mig og
spurði hvort ég hefði tíma til að
fara út á land áður en skólinn byij-
aði til að fylgjast með slátran og
skoða kjöt. Varð úr að ég fór.
Gæti ég trúað, að það hafi ekki
verið í eina skiptið, sem tvísýnt var
um þekkingu þess sem Páll var að
setja í hin ýmsu störf. Hins vegar
er víst að þarna öðlaðist maður
dýrmæta reynslu.
Hugmyndin með þessum fáu
línum er að flytja Páli, konu hans
Kirsten og fjölskyldu allri, árnaðar-
óskir í tilefni þessara tímamóta á
ævi hans.
Gunnl. Skúlason
í dag, þriðjudaginn 9. maí 1989,
er Páll Agnar Pálsson yfirdýra-
og margirþekkja. Aðgerðarlýsingar
gátu verið býsna sérstæðar, saman-
ber æxlið í blöðranni sem var á
stærð við grænjaxl í 9. viku sum-
ars. Hér miðaði doktorinn augsýni-
lega við beijasprettu á Austurlandi
í brekkunum upp af Hafranesi,
æskuheimilinu við Reyðarfjörð.
Á fyrstu áranum eftir að Borg-
arspítalinn opnaði hygg ég að dr.
Friðrik hafi verið á hátindi starfs-
ferils síns. Fráneygur haukur á
snös, vakinn og sofinn í að koma
spítalanum og deild sinn áfram og
vildi veg hvora tveggja sem mest-
an. Honum varð einnig mikið
ágengt. Uppskurðum fyölgaði og
urðu fjölbreyttari, biðlistar styttust
og nýjar sérgreinar komu inn. Hér
ber sérstaklega að nefna heila-
skurðlækningamar en áður en þær
hófust við Borgarspítalann þurftu
a.m.k. sextíu sjúklingar að fara
utan árlega í þessar aðgerðir.
Dr. Friðrik var dósent í_ hand-
læknisfræði við Háskóla íslands
1959—1976 og stundakennari í
nokkur ár þar á undan. Hann hefur
því kennt fjölmörgum þeirra lækna
sem nú starfa í landinu, þar á með-
al undirrituðum, og gerði það vel.
Heiðursfélagi er hann bæði í Skurð-
læknafélagi íslands og Skurð-
læknasamtökum Norðurlanda.
í júní 1977 lét Friðrik af yfír-
læknisstarfi við skurðlækninga-
deildina. Fjögur síðustu árin notaði
hann sumarleyfi sín til að leysa af
lækna á ýmsum stöðum á Græn-
landi. Haustið 1977 tók hann að
sér yfiramsjón með nýrri sjúkra-
og endurhæfingadeild fyrir aldraða
í Hafnarbúðum sem rekin var á
Friðrik Einarsson
fV. yfírlæknir
læknir, sjötugur. Ekki verður annað
sagt en að hann beri þennan aldur
vel bæði með reisn og virðuleik,
þrátt fyrir harða baráttu við
lífshættulegan sjúkdóm síðustu
misserin og þótt mikið hafi á hann
reynt í annasömu og viðkvæmum
starfí. Maður er óvenjulega vel
gerður til líkama og sálar. Hann
ar afkastamaður og yfirburða
fræðimaður á sviði dýrasjúkdóma
og þekking hans í þeim efnum er
viðurkennd og metin víða um lönd.
Með staðfestu sinni, fyrirhyggju og
þekkingu hefur hann stýrt á farsæl-
an hátt vörnum gegn innflutningi
dýrasjúkdóma til landsins og bar-
áttu gegn sjúkdómum og kvillum í
búfé hér á landi. Hann hefur ævin-
lega borið velferð dýranna fyrir
bijósti og ekki síður hugsað um hag
heildarinnar, bænda og búijáreig-
enda en hag sinn og starfsbræðra
sinna. Neytendur landbúnaðarvara
hér á landi mega þakka Páli Agn-
ari fyrirhyuggju hans. Hann hefur
oft og einatt staðið eins og klettur
gegn mikilli ásókn í notkun lyfja
og íblöndun efna í fóður dýra, sem
sjálfsagt hefur þótt erlendis, en
reynst varasamt og stundum skað-
legt heilsu manna þegar frá hefur
liðið.
Ég hefi átt því láni að fagna að
vera samastarfsmaður Páls Agnars
í aldarfjórðung og hef því kynnst
honum allnáðið. Það tímabil hefur
verið lærdómsríkt og gefandi fyrir
mig að öllu leyti. Kona Páls Agn-
ars, Kirsten Henriksen er öndvegis-
kona og höfðingi. Hún er dýralækn-
ir eins og hann ^og hefur allan
tímann staðið við hlið hans, styrkt
hann í einu og öllu og unnið með
honum nauðsynleg störf við yfir-
dýralæknisembættið án sérstakra
launa frá hinu opinbera.
Sökum aðstæðna get ég ekki að
sinni haft þessi orð annað en af-
mæliskjveðju á þessum degi og
heillaósk til hjónanna á Sóleyjar-
götu 7. Ég vona að við megum njóta
hollráða Páls Agnars og reynslu
þeirra beggja í mörg ókomin ár.
Sigurður Sigurðsson
Páll kom frá útlöndum eftir starf
og nám árið 1948. í þessari af-
mæliskveðju ætla ég að lýsa í fáum
orðum hvemig aðkoman var og
hvemig starfið á Keldum þróaðist
fyrsta_ áratugin sem Páll starfaði
þar. Á þeim tíma sem liðið hefur
síðan hefur ekki mátt slaka á
klónni. Allt hefur þetta verið stans-
laus barátta við sjúkdómana til
vegum skurðlækningadeildarinnar
og gegndi því í nokkur ár. Þetta
starf var allt öðra vísi en þau sem
hann hafði haft fram að þessu en
hann gegndi því með stakri prýði
enda áhugasamur um málefni aldr-
aðra og þá þegar virkur félagi í
samtökum þeirra.
Enn langar mig til að nefna eitt
áhugamál dr. Friðriks, sem ekki
kemur þó læknisfræðinni beinlínis
við, en það er garðræktin og einkum
tijáræktin. Ekki veit ég hvort hon-
um er þetta í blóð borið eða hvort
hér koma til áhrif hinnar góðu konu
hans, sem á sínum tíma yfirgaf
land grænna skóga og fylgdi honum
hingað upp á skerið. En garðar
þeirra bæði í Hamrahlíðinni og
Hvassaleitinu vöktu sérstaka at-
hygli vegna fegurðar og grósku.
Og nú þegar þau hafa ekki lengur
lóð við heimili sitt hafa þau keypt
sér landskika uppi í Mosfellssveit
og stunda þar tijárækt.
Já, kæri Friðrik, þú er áttræður
í dag en lætur lítt deigan síga. Mér
er sagt að þú sért mikilvirkur í fé-
lagi velunnara Borgarspítalans og
varst þar í stjórn síðast þegar ég
frétti. Og ekki ertu flugþreyttari
en svo að þú kemur nær vikulega
upp á spítala til að spyija frétta
og fylgjast með, ætíð aufúsugestur.
Ég óska þér enn einu sinni til ham-
ingju með daginn og nú fyrir hönd
skurðlækningadeildarinnar og
starfsfólks á skurðstofugangi sem
man þig og virðir.
Lifðu heill.
Gunnar Gunnlaugsson.
Friðrik og kona hans Ingeborg
era erlendis um þessar mundir.