Morgunblaðið - 09.05.1989, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 9. MAÍ 1989
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 9. MAÍ 1989
25
jMtogtmfrlafelfe
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúarritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
HaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 900 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 80 kr. eintakið.
Lag eða ólag
Nú þarf helzt allt að stjórnast
af skoðanakönnunum, verð-
launum, auglýsingum og athygli eða
hávaða sem er í raun sjaldnast meira
virði en vindurinn sem Prédikarinn
talar um. Það sem er nýtt, sérstakt
og endingargott fær sjaldnast verð-
laun og á reyndar einatt mjög undir
högg að sækja eins og listasagan
getur frætt okkur um. Samt er öll
þessi afþreying og samkeppni út um
allar trissur heldur saklaus skemmt-
an og engin ástæða til að láta hana
fara í taugamar á sér; ekki frekar
en íþróttakeppni eða skákmót. Allt
eru þetta með einhveijum hætti
dægrastyttingar sem hafa ofan af
fyrir fólki með ýmsum hætti þótt
enn séu þeir margir sem leggja sig
ekki eftir nema örfáum atriðum í
þessum samkeppnisiðnaði nútímans.
Það væri að æra óstöðugan að henda
reiður á öllu því sem nútímatækni
og flölmiðlun býður upp á. Mest af
þessu gleymist jafnóðum, kannski
sem betur fer.
Hitt er svo annað mál að eðlileg
samkeppni er heilbrigð og getur
hvatt menn til dáða. En mælikvarð-
inn er afstæður, ef ekki er keppt
um ákveðinn árangur í íþróttum.
Þannig getur enginn í raun ákveðið
hvaða verk séu bezt ef um list er
að ræða, svo ólíkur sem smekkur
manna er, og þá vill niðurstaðan oft
verða sú, eins og dæmin sýna, að
hægt er að ná samkomulagi um eitt-
hvert meðalhóf sem nær til flestra
og fellur inn í ákveðna formúlu.
Þannig verður að líta á uppákomur
eins og Evrópusöngvakeppnina.
Tónlistarsagan mun leita annað þeg-
ar hún velur úr því sem lífvænlegast
er í samtímanum.
Eins og vænta má eru starfandi
veðbankar fyrir slíka samkeppni.
Það minnir að sjálfsögðu á veðreið-
ar. En í veðreiðum er ótvírætt hvaða
hestur kemur fyrstur í mark. í
söngvakeppni er ekkert mark, aðeins
mat og meðaltalsniðurstaða fólks
úr ýmsum áttum, en þá fyrst tekur
steininn úr þegar veðmangarar fara
að lýsa því yfir að íslenzk lög hafi
ekki meðbyr vegna þeirrar tungu
sem við tölum. Tíminn ságði frá
þessu um helgina. Okkur getur ekki
vegnað vel í keppninni, hefur blaðið
eftir evrópskum heimildum sínum,
vegna þess hve tunga Snorra er
framandi Evrópubúum og lítt skilj-
anleg, eins og komizt er að orði!
Engu líkara en nú eigi að koma því
inn að þama hafi verið einhver
keppni milli tungumála og íslenzkan,
einhver merkasti arfur germanskra
þjóða, sé keppendum fótakefli! í
hreinskilni sagt, hefur Tíminn eftir
einhveijum heimildamanni sínum
suður í Evrópu, eru íslendingar þetta
neðarlega vegna tungumálsins! Á
sama tíma var bent á að „langflest-
ir spá ísraelska laginu sigri" — og
þá einnig væntanlega vegna tungu-
málsins!! Kannski að þeir eigi eitt-
hvað auðveldara með hebreskuna
þarna suður í Sviss en ástkæra yl-
hýra málið!! Hver veit nema þess
verði krafízt, að íslenzku keppend-
umir komi sér upp nýju tungumáli
svo að þeir geti staðið sig sæmilega
í þessum skemmtiiðnaði, t.a.m.,
„svissnesku" eða „belgísku"! Þó hélt
maður að tónlistin væri það tungu-
mál sem þarna ætti að meta. Og
auðvitað er það svo. íslenzkan kem-
ur þessari Evrópukeppni í raun og
vem ekkert við, þótt það sé góð
regla í samkeppninni að menn eigi
að syngja á móðurtungunni. Islenzka
er ekkert fjarlægari meginlands-
þjóðum Evrópu en hebreska, gríska,
fínnska eða tyrkneska. Við þurfum
ekkert skjól eða afsakanir, allra sízt
vegna tungunnar. Hún er stolt okkar
og athvarf. Þvert á móti skulum við
þakka forsjóninni fyrir tunguna og
hafa af Evrópusöngvakeppninni þá
skemmtun og afþreyingu, sem efni
standa til. Hlutverk okkar í keppn-
inni er einungis það, að minna á að
hér býr lítil eyþjóð sem hefur gaman
af að taka lagið á góðum stundum
en hefur þó einkum lifað af og varð-
veitt arf sinn og sjálfstæði með því
að færa sér það í nyt sem sjómennsk-
an hefur kennt henni, að sæta lagi
— en vara sig á ólaginu.
Spor í rétta
átt
ó að margt sé misjafnt í sjón-
varpi er einstaka sinnum hægt
að gleðjast yfir ákvörðunum því
viðvíkjandi. Sérstök ástæða er til að
fagna því að útvarpsráð samþykkti
á 3.000. fundi sínum 27. apríl sl.
að talsetja allt efni sem ætlað er
yngri börnum en 10 ára, þannig að
þau geti notið tungu sinnar, þó að
efnið sé af erlendum toga. Útvarps-
ráð telur nauðsynlegt að auka hlut
innlendrar framleiðslu í barnaefni
Sjónvarpsins og hefur ákveðið að
næsta vetur verði gert sérstakt átak
í því skyni að setja íslenzkt tal við
allt barnaefni. Á liðnum vetri var
um 85% þessa efnis talsett. Ekkert
er eins sterkt í baráttunni fyrir
verndun íslenzkrar tungu og ákvarð-
anir sem þessar. Ef æskan nærist á
íslenzkri tungu í sjónvarpi getum
við andað léttar. Þá er hættan minni
en ella. Sjónvarpsmenn sjá auðvitað
í hendi sér að ekkert er þeim eins
öflugt vopn í samkeppni við erlendar
sjónvarpsstöðvar og það efni sem
unnið er hér heima annarsvegar og
hinsvegar það efni erlent sem aðlag-
að er íslenzkum aðstæðum. Islenzkir
sjónvarpsáhorfendur vilja horfa á
íslenzkt efni. Þeir taka það fram
yfir efni á erlendum tungum. Það
hafa skoðanakannanir margoft sýnt.
Ef íslenzkir sjónvarpsmenn gera sér
grein fyrir þessu er ástæða til að
ætla að þeim takist að halda sjó í
því úfna fjölmiðlaróti sem verður æ
skeinuhættara fámennum þjóðum.
Fólk vill einfaldlega horfa á efni sem
það skilur. Slíkt efni á greiðari að-
gang að almenningi en aðrar uppá-
komur í sjónvarpi. Menn ættu að
hafa þetta í huga, þegar þeir ákveða
fjárframlög til sjónvarpsefnis, hvort
sem það er í sönglagakeppni eða
eitthvað annað.
Þörf á hugarfersbreytíngu
hjá stjómendum fyrirtækja
— sagði Jón Sigurðsson, viðskiptaráðherra á ársfiindi Seðlabankans
Hér fer á eftir hluti ræðu þeirr-
ar, sem Jón Sigurðsson, viðskipta-
ráðherra, flutti á ársfundi Seðla-
banka íslands í síðustu viku.
Það dylst engum að umtalsverðir
brestir eru í skipulagi íslenska
bankakerfísins. Bankastofnanir hér
á landi eru of margar og of smáar.
Jafnframt er samkeppni þeirra á
milli of lítil. Fyrir vikið er kostnaður
af bankaþjónustu of hár. Þetta eru
ekki ný tíðindi. Það eru tuttugu ár
síðan menn gerðu sér grein fyrir
þessu og öll þessi ár hefur verið
rætt um nauðsyn samruna banka-
stofnana. Fái ég einhveiju um það
ráðið munu ekki líða önnur tuttugu
ár án þess að nokkuð gerist í þessu
efni. Eins og kunnugt er hafa að
undanförnu staðið yfír viðræður milli
hlutafélagsbanka um samruna. Ég
er vongóður um að þær viðræður
skili árangri og út úr þeim komi
meðal annars myndarlegur alhliða
banki með þátttöku Útvegsbankans.
Aukin áhersla á arðsemissjónar-
mið í rekstri banka sem meðal ann-
ars má rekja til þeirra breytinga sem
orðið hafa á fjármagnsmarkaðnum á
undanfömum árum knýja á um
aukna hagkvæmni í bankarekstri.
Fækkun og stækkun banka er ein
leið að því marki. Fari hins vegar
svo að sameiningarviðræður einka-
bankanna skili ekki árangri verða
stjórnvöld að ná fram skipulagsum-
bótum í bankakerfinu í gegnum eign-
arhald ríkisins á stærstum hluta þess.
Fækkun banka sem er nauðsynleg
frá hagkvæmnissjónarmiði stuðlar
auðvitað ekki í sjálfri sér að aukinni
samkeppni — þvert á móti gæti virst
sem fækkun banka drægi úr sam-
keppni. Ég tel hins vegar að full-
nægjandi samkeppni í íslensku
bankakerfi verði ekki tryggð nema
með því að opna það fyrir Jiátttöku
erlendra fjármálastofnana. I því ljósi
er fækkun bankanna forsenda auk-
innar samkeppni því hún stuðlar að
bættri samkeppnishæfni íslenskra
banka gagnvart erlendum bönkum.
Annað atriði sem stuðlað gæti að
bættri samkeppnishæfni íslenska
bankakerfísins felst í því að breyta
ríkisbönkunum í hlutafélagsbanka
sem þó væru að minnsta kosti fyrst
um sinn að öllu leyti í eigu ríkisins.
Tilgangur þessarar breytingar væri
að gera þessum bönkum kleift að
styrkja eiginfjárstöðu sína með sölu
hlutabréfa. Jafnframt er ástæða til
að kanna hvort ekki er æskilegt og
tímabært að breyta rekstrarformi
sparisjóðanna jafnvel í hlutafélög.
Lækkun raunvaxta
Áður en ég held lengra langar
mig að víkja örfáum orðum að þróun
vaxta að undanförnu. Ég tel einsýnt
að langþráð lækkun raunvaxta sé
nú hafin. Raunvextir á fjármagns-
markaðnum utan bankakerfisins eru
nú 1—2% lægri en þeir voru síðastlið-
ið haust og 3—4% lægri en þeir fóru
hæst í fyrra, raunvextir af verð-
tryggðum lánum í bönkum og spari-
sjóðum hafa að undanfömu lækkað
um 14—1% og um nálægt 2% frá því
þeir urðu hæstir í fyrrasumar. Tekist
hefur samkomulag um kaup lífeyris-
sjóðanna á ríkisskuldabréfum og
skuldabréfum Byggingarsjóðanna
með lægri raunvöxtum en áður eða
á bilinu 5—6% og stefnt er að sam-
bærilegri lækkun á raunvöxtum spa-
riskírteina ríkissjóðs á næstunni. Ég
legg áherslu á að þessa lækkun raun-
vaxta má fyrst og fremst rekja til
batnandi jafnvægis á fjármagns-
markaði en skýrasti votturinn um
það er rúm lausafjárstaða bankanna
á fyrstu mánuðum ársins. Ég tel
góðar líkur á að framhald geti orðið
á þessari þróun og raunvextir eigi
enn eftir að lækka á næstunni.
Frumvarp félagsmálaráðherra um
húsbréfakerfi felur í sér nýskipan á
fjármögnun húsnæðislána sem ef að
lögum verður stuðlar að betra jafn-
vægi á lánamarkaði og lækkun
vaxta. Samþykkt þess er því ekki
aðeins félagslegt réttlætismál heldur
einnig efnahagslegt skynsemdarmál.
Það er hins vegar mikilvægt að
menn átti sig á því að því eru tak-
mörk sett hversu lágir raunvextir
geta orðið sé litið til langs tíma.
Raunvextir á heimsmarkaði setja
okkur þessi neðri mörk svo háðir sem
íslendingar eru alþjóðalánamarkaði.
Lækkun raunvaxta mun auðvitað
létta greiðslubyrði skuldara. Ein sér
mun hún hins vegar hvorki leysa
fyrirtæki né fjölskyldur undan oki
mikils fjármagnskostnaðar enda
stafar hann ekki síður og jafnvel enn
frekar af mikilli skuldsetningu en
háum raunvöxtum.
Aukin eiginQármögnun og
efling hlutabréfamarkaðar
Hér verður vandinn ekki ein-
göngu leystur með raunvaxtalækk-
un heldur fyrst og fremst með auk-
inni eiginfjármögnun. Aðgerðir at
opinberri hálfu, eins og til dæmis
samræming skattalegrar meðferðar
eigna og eignatekna sem nú er
unnið að, geta gegnt hérmikilvægu
hlutverki. Þó virðist sem ekki sé
síður þörf á hugarfarsbreytingu hjá
stjómendum íslenskra fyrirtækja.
Ég nefni sem dæmi að ekkert fyrir-
tæki hefur enn notfært sér heimild-
ir sem gefnar vom út á síðasta ári
til skráningar hlutabréfa sinna á
Verðbréfaþingi íslands. Hér þarf
að verða breyting á. Aukin eigin-
fjármögnun hlýtur í framtíðinni að
byggjast á því að íslensk fyrirtæki
afli sér fjár með útboði hlutabréfa.
Við framkvæmd laganna um verð-
bréfaviðskipti og verðbréfasjóði
mun ég láta vinna að setningu nýrra
reglna sem einfalda og örva við-
skipti með hlutabréf.
Aðlögnn að breyttum
viðskiptaháttum í Evrópu
Heimild til erlendra ijármála-
stofnana til þátttöku í íslenska
bankakerfínu annaðhvort með
eignaraðild að innlendum hlutafé-
lagsbönkum eða með starfrækslu
útibúa hér á landi sem ég drap á
áðan væri róttækt skref í aðlögun
íslenska Qármagnsmarkaðarins að
þeim breytingum á viðskiptaháttum
í Evrópu sem kenndar em við ártal-
ið 1992. Hvemig til tekst með þessa
aðlögun mun hafa mikil áhrif á
þróun efnahagsmála hér á landi og
ráða miklu um lífskjör þjóðarinnar
í framtíðinni.
Ýmsum gæti virst sem naumur
tími væri til stefnu. Þijú ár em
vissulega ekki langur tími en á
þeim tíma er þó hægt að koma
mörgu í verk. Ég minni á að þegar
við komum hér saman fyrir ári bar
hvorki Evrópu né ártalið 1992 sér-
staklega á góma. Nú er hins vegar
vart um annað talað. Þetta þýðir
ekki endilega að við séum mjög
skammt á veg komin með að laga
okkur að þeim breytingum sem
fylgja innri markaði Evrópubanda-
lagsins og að við þurfum þess vegna
að leggja ofurkapp á breytingar í
aðlögunarátt. Til dæmis tel ég að
líta megi á þá þróun sem orðið
hefur í íslenskum fjármagnsmark-
aði undanfarin ár sem samfelldan
og í raun nauðsynlegan aðdraganda
að auknum viðskiptum íslendinga
við aðrar þjóðir með fjármagn og
fjármálaþjónustu. Því má með
nokkrum sanni halda því fram að
aðlögun okkar að sameiginlegum
innri markaði Evrópubandalagsins
hafi í raun hafist í lok áttunda ára-
tugarins en ekki í fyrra. Það er því
umgjörð eða orðfæri umræðunnar
fremur en inntak hennar sem hefur
breyst. Ég efast ekki um nauðsyn
þess að stefna í fijálsræðisátt hvað
varðar íjármagnsviðskipti milli ís-
lands og annarra landa. Ég tel hins
vegar nauðsynlegt að fara að með
gát í því efni. Þess vegna legg ég
áherslu á að ekki hafi orðið nein
stökkbreyting á aðstæðum í fyrra.
Sem dæmi um markvisst aðlög-
unarskref sem þegar hefur verið
stigið vil ég nefna almenna heimild
til að taka vörukauplán erlendis
vegna innflutnings til allt að þriggja
mánaða sem ég gaf út í ársbyijun.
Ég ráðgeri nú frekari rýmkun heim-
ilda til innflytjenda til að notfæra
sér greiðslufrest allt að einu ári án
ábyrgðar banka eða annarra fjár-
málastofnana. Annað dæmi eru al-
mennar reglur uln heimildir til
handa íslendingum til að kaupa
erlend verðbréf og til handa útlend-
ingum til að kaupa íslensk verð-
bréf. Forsenda þessara heimilda eru
lögin um verðbréfaviðskipti og þeg-
ar framkvæmd þeirra hefur verið
mótuð frekar verða þessar reglur
gefnar út. Á vegum ríkisstjórnar-
innar er nú unnið að áætlun um
aðlögun fjármagnsmarkaðarins að
fyrirsjáanlegum breytingum á við-
skiptaháttum í Evrópu. Þetta er í
samræmi við samþykkt ríkisstjórn-
Móðurmálið, Qöl-
miðlamir og skólamir
eftir Ólaf Oddsson
Áhrif enskunnar verða stöðugt
meiri hér á landi, einkum á börn og
unglinga. Sjónvarps- og útvarps-
stöðvar senda út geysimikið efni á
því máli. Myndbönd eru oft á ensku,
svo og dægur- og popplög. Og þetta
mál glymur í verslunum, á veitinga-
stöðum og jafnvel á götum úti.
Hér áður fyrr þótti sjálfsagt að
íslenskan væri mál íslendinga og
auðvitað ber að gera þær kröfur að
móðurmálið sé metið með verðugum
hætti og því sýndur sómi við hæfí.
íslendingum ber að sjálfsögðu að
hafa þær reglur að nota móðurmálið
í skiptum við landa sína (í ræðu eða
riti). Þar sem búast má við ferðum
útlendra manna, er auðvitað rétt að
hafa leiðbeiningar á erlendum mál-
um, en vitaskuld á íslenskan að vera
þar efst, en önnur mál þar fyrir neð-
an. Þetta ætti að vera svo sjálfsagt,
að ekki þyrfti að ræða það, en því
miður auðsýna sumir menn móður-
málinu ekki nægilega ræktarsemi og
út af fyrrgreindum reglum er oft
brugðið. Um þetta skulu nú nefnd
dæmi.
íslenskir bankar nota oft enska
stimpla í skiptum við landsmenn. Þar
eru t.d. mánuðirnir may og aug. í
staðinn fyrir maí og ágúst. Þá eru
fyrirmæli íslenskra yfirvalda til öku-
manna stundum á ensku, t.d. stop,
þar sem áður stóð: stanz. Nýlega
kom ég í sundlaug hér rétt hjá
Reykjavík. Þar mátti fljótt sjá fyrir-
mæli um hreinlæti og þau voru á
ænsku. Þar fyrir neðan var léleg
íslensk þýðing með ýmsum villum.
Fyrir skömmu kom ég í bókabúð
í Vesturbænum. Þar mátti sjá prent-
aða minnismiða með undarlegri
áletrun. Ég spurði hvað þetta þýddi
og svarið var svohljóðandi, ritað eft-
ir framburði: „Æ lov ká err.“ Mér
var tjáð að þetta væri einkum ætlað
börnum. Með fullri virðingu fyrir
íþróttafélögunum og þeirra góða
starfí, þá geta nú slíkir minnismiðar
handa börnum ekki talist mjög heppi-
legir.
í sumum dagblöðum má stundum
sjá næsta dularfulla texta. Hér skal
bent á nýlegt dæmi, en fjallað var
um hermennsku: „Lægstur er staff
sergeant, sem stjórnar squad, þá lst
seargeant sem stjórnar platúnu ...
Divisjón er stjómað af major gener-
al, corps er undir stjóm lieutenant
general og loks er það general sem
stjórnar army.“ (Dv, 7.4. ’89 bls.
14.) Lesendur geta sjálfir lagt mat
á málfarið hér og hvort þetta teljist
frambærilegt. Rétt er að taka fram
að flestir blaðamenn vilja vel í þess-
um efnum, en ég er þeirrar skoðunar
að fyrrgreindur texti, sem er úr kjall-
aragrein, sé vart birtingarhæfur
óbreyttur.
Nýlega var afar undarleg umfjöll-
un um móðurmálið og kennara í for-
ystugreinum DV (7. og 8. apríl sl.).
Um móðurmálið var sagt: „Islensk-
unni hefur hrakað vegna slælegrar
kennslu". Þessum orðum fylgdu svo
árásir á kennara og er það svo sem
ekki fréttnæmt. Ýmsir menn virðast
telja það þjóðinni-til heilla að svívirða
kennara og störf þeirra á sama tíma
og enskan sækir stöðugt á. Annar
ritstjórinn heldur því fram að ekki
fari á milli mála að hans mati, „að
íslenskukennslu í grunnskólum og
framhaldsskólum hefur hrakað.“ —
Ég var hvattur til þess að svara
þessu, en færðist heldur undan því,
þótt illvilji í garð íslenskukennara
Ólafur Oddsson
leyndi sér ekki. En vanþekkingin í
þessum forystugreinum væri slík, að
þær væru vart svaraverðar og
dæmdu sig raunar sjálfar. — Þess
má þó geta að ritstjórarnir höfðu
ráðist á ungt fólk og fyrrverandi
kennara þess og sakað það um skort
á þekkingu í íslenskri málfræði. En
í þeim sömu skrifum mátti nú fínna
sitthvað vafasamt í málfræðinni, að
Jón Sigurðsson
„Lækkun raunvaxta
mun auðvitað létta
greiðslubyrði skuldara.
Ein sér mun hún hins
vegar hvorki leysa fyr-
irtæki né Qölskyldur
undan oki mikils §ár-
magnskostnaðar enda
stafar hann ekki síður
og jafiivel enn frekar
af mikilli skuldsetningu
en háum raunvöxtum.“
arinnar frá því í febrúarmánuði
síðastliðnum en þar var kveðið á
um að þessi aðlögunaráætlun yrði
byggð á Efnahagsáætlun Norður-
landa fyrir árin 1989—1992.
Fastaneftid um
Qármagnsmarkaðinn
Mér hefur orðið tíðrætt um breyt-
ingar og umbætur á fjármagns-
markaði, með öðrum orðum nokkur
langtímaverkefni á þessu sviði.
Ýmislegt hefur þar orðið út undan.
Nefnd sú sem ég skipaði fyrir tæp-
því er snertir kyn, tölu, líkingu o.fl.
(„Og málhelti . . . er útbreitt . . .“
— „setningarfræði". — “ . . . ráð-
herra á að líta eigin barm skólakerf-
isins . . .“). Um þetta hefði mátt
fjalla nánar og taka fleiri dæmi. —
Ollum getur orðið á í meðferð máls-
ins. En ég hygg að ritstjórar þessa
blaðs ættu ekki að ráðast á aðra og
saka þá um fákunnáttu í málfræð-
inni.
Víkjum þá aftur að hinum geysi-
sterku erlendu máláhrifum. Fram
hefur komið hjá kennurum yngstu
bamanna að stundum sé erfitt að
greina hvort bömin tali íslensku eða
ensku og að þau geri sér ekki grein
fyrir því sjálf hvort orð þeirra séu
enska eða íslenska. Og þetta má
heyra víðar, t.d. á sundstöðum og
leikvöllum. Blessuð börnin hrópa
stundum upp yfír sig í hita leiksins
á ensku og þau em þá ekki að sletta
til að hneyksla góðborgarana. Ég tel
mig skynja sams konar þróun í fram-
haldsskólum, þótt hún sé þar
skemmra á veg komin. Það er eins
og sumir menn átti sig ekki á því
hvað hér er í húfi. Menn ættu að
reyna að hugleiða orsakir og afleið-
ingar erlendra máláhrifa og þá einn-
ig hugsanlegar leiðir til úrbóta.
Það er bráðnauðsynlegt að laða
að skólunum vel menntaða unga
kennara. Það á auðvitað við í öllum
greinum, en ekki hvað síst í móður-
málinu. Kjör ungra og vel menntaðra
kennara em svo bág, að þeir munu
margir kjósa önnur og betur metin
störf. Þá hefur aðbúnaður í sumum
um tveimur ámm til að fjalla um
fjármagnsmarkaðinn er enn að
störfum og vinnur nú að samningu
fmmvarpa tillaga um greiðslumiðl-
un og neytendalán. Fyrirsjáanlegt
er að á næstu árum verður um
næsta samfeljt verkefni að ræða á
þessu sviði. í því sambandi er ég
nú að kanna hvort ef til vill sé
æskilegt að koma á fót sérstakri
fastanefnd sem fjalli um málefni
sem varða fjármagnsmarkaðinn og
geri um þau tillögur til viðskipta-
ráðuneytisins.
Gengisskráning og
gjaldeyrismál
Vel skipulagður ijármagnsmark-
aður er mikilvæg forsenda efna-
hagslegra framfara. Hann laðar
fram sparnað og miðlar honum
greiðlega til aðila sem hyggja á fjár-
festingu og veitir jafnframt aðhald
sem stuðlar að því að tiltæku fjár-
magni sé varið í arðbærar fram-
kvæmdir. Virkur fjármagnsmark-
aður einn sér hrekkur þó skammt
til að tryggja efnahagslegar fram-
farir — hann er nauðsynlegt en
ekki nægjanlegt skilyrði framfara.
Frumskilyrðið er stöðugleiki í efna-
hagslegu umhverfi atvinnurekstrar
sem gerir kleift að gera marktækar
áætlanir fram í tímann. Það hefur
því miður ekki tekist að tryggja
þennan stöðugleika hér á landi og
má í því sambandi benda á þær
miklu sveiflur sem orðið hafa á
raungengi íslensku krónunnar á
undanförnum árum. Sumir vildu án
efa kenna fastgengisstefnunni svo-
kölluðu hér um en gleyma þá um
leið að stöðugt gengi er eitt öflug-
asta vopnið í baráttunni gegn verð-
bólgu. I raun var það ekki fastgeng-
isstefnan sem brást heldur tókst
ekki að fylgja henni eftir með nægi-
lega aðhaldssamri eftirspumar-
stjórn. Það má draga skýran lær-
dóm af reynslu síðustu ára. Jafn-
vægi í innlendri efnahagsþróun
verður ekki náð nema með mark-
vissri aðhaldsstefnu í ríkisfjármál-
um og peningamálum og síðast en
ekki síst launamálum, studdri af
stöðugleika í gengismálum. Ástæða
þess að ég nefni þetta hér er að
bætt fyrirkomulag gengisskráning-
ar og aukinn stöðugleiki í gengis-
málum er í raun mikilvæg forsenda
aukins fijálsræðis í gjaldeyrismál-
um. Þótt síbreytileg ytri skilyrði
valdi því að íslenskt efnahagslíf sé
nokkuð sveiflukennt er óstöðugleik-
inn að stórum hluta heimatilbúinn.
Skipulagsumbætur á markaðshag-
kerfinu af því tagi sem ég hef gert
hér að umtalsefni skila ekki því sem
til er ætlast fyrr en við höfum sigr-
ast á þessum innri vanda í íslensk-
um eftiahagsmálum.
„Dæmi um dauða
tungumála eru allt í
kringfum okkur. írsk
tunga er að mestu af-
lögð á Irlandi vegna
áhrifa enskunnar.
Skosk tunga er nánast
horfin á Skotlandi. A
Hjaltlandi og í Orkneyj-
um var lengi talað nor-
rænt mál, náskylt
íslensku. Það mál er nú
dautt og þar töluð
enska. Ef tungan glat-
ast, þá fer menningar-
arfurinn líka, og þá
væri útí um forsendur
allar fyrir sjálfstæði
Islendinga.“
skólum verið með ólíkindum. Um það
eru til opinberar skýrslur. Ég trúi
því ekki að menn séu svo sljóir að
þeir skilji ekki hversu mikilvæg þessi
mál eru. — Og það er dapurlegt að
sjá að sumir menn eru að reyna að
íslenska
hljómsveitin
Tónlist
Jón Ásgeirsson
Sjöttu tónleikar íslensku
hljómsveitarinnar voru haldnir í
Gerðubergi sl. sunnudag og var
efnisskráin tvískipt. Á fyrri hluta
tónleikanna sungu fjórir ein-
söngvarar gömul og vinsæl ein-
söngslög eftir Þórarin Guð-
mundsson, Sigvalda Kaldalóns,
Emil Thoroddsen, Sigfús Einars-
son, Árna Thorsteinsson og Karl
O. Runólfsson.
Einsöngvararnir voru; Hrafn-
hildur Guðmundsdóttir, sem fyrir
stuttu vakti mikla athygli í Brúð-
kaupi Fígarós og söng ekki síður
vel íslensku lögin að þessu sinni,
Júlíus Vífill Ingvarsson, sem
söng af töluverðum þokka og
næstum án þess að ofgera rödd
sinni, sem vill þá koma fram í
óþægilegu „vibrato" og an-
kannalegum raddblæ, Viðar
Gunnarsson, með sinni glæsilegu
bassarödd, sem naut sín best í
Áfram, eftir Áma Thorsteinsson
og í I fjarlægð, eftir Karl O.
Runólfsson og síðast Elísabet
F. Eiríksdóttir, er var best í
Svanasöngur á heiði, eftir Kald-
alóns og Til skýsins, eftir Emil
Thoroddsen.
í efnisskrá stendur að hljóð-
færaval sé gert af Sigurði I.
Snorrasyni, Þorkeli Sigurbjöms-
syni og Hróðmari Sigurbjöms-
syni. Þetta nýyrði merkir að við-
komandi hafi aukið við undirleik-
inn röddum ýmissa hljóðfæra.
Umrædd sönglög eru samin fyrir
einsöng með píanóundirleik og
ef á að umrita slíkan undirleik
fyrir önnur hljóðfæri, eins konar
hljómsveit, er ekki nóg að herma
eftir píanóundirleiknum. Það
undarlega við þessa uppákomu
var, að handverkið sem hér kall-
ast hljóðfæraval, var í raun
gerð hljóðfæraundirleiks við
píanóundirleikinn en þó var það
undarlegasta af öllu, hversu
hörmulega óatvinnumannslegur
Guðmundur Emilsson
flutningur hljóðfæraleikaranna
var og minnti á, hvað gæði
snerti, hljóðfærabaslið hér á
landi fyrir nærri hálfri öld.
Seinni hluti tónleikanna var ur
Námum íslensku hljómsveitar-
innar. Að þessu sinni var það
frumflutningur á nýju verki,
„Sinfonietta concertante" fyrir
horn, trompet og básúhu og litla
hljómsveit, eftir Pál P. Pálsson.
Nú brá til betri tíðar, enda var
verkið bæði vel leikið undir stjórn
Guðmundar Emilssonar og er
auk þess skemmtilegasta tónlist.
Flytjendur voru Þorkell Jóelsson,
Ásgeir H. Steingrímsson og Odd-
ur Bjömsson er léku þetta glað-
lega verk með glæsibrag. í raun
er eini galli verksins hversu stutt
það er, því þama er að fínna
efnivið fyrir mun stærra verk. I
tengslum við frumflutning
verksins var og frumflutt ljóðið
„Jón Ólafsson slysast", eftir Þór-
arin Eldjám og fmmsýnt mynd-
verkið „Perlan" eftir Leif Breið-
fjörð.
ala á úlfúð í garð ungra langskóla-
genginna manna. Þeir koma stór-
skuldugir úr dýru námi, en búa þó
við kröpp kjör.
Þegar þetta er ritað hefur verk-
fall í framhaldsskólum og víðar stað-
ið vikum saman. Þetta er dapurlegt
og bitnar á þeim er síst skyldi, eins
og títt er um verkföll. Hversu miklu
fremur hefði ég ekki viljað sinna
þeim störfum er ég hafði ráðgert.
Ég hafði ætlað að fjalla um margvis-
leg efni í hinum ýmsu bekkjum og
deildum, t.d. Sonatorrek, Passíu-
sálmana og ljóðið í Úlfdölum. Þá var
ætlunin að fjalla um ritsmíðar og
málfræðileg efni til þess að efla tök
ungmenna á máli og stíl. Mér finnst
mjög miður að hafa ekki getað sinnt
þessum störfum. Vonandi leysist
þessi deila sem fyrst. Menn verða
að fínna lausn til frambúðar til þess
að friður verði í skólunum og víðar.
Samkvæmt opinberum skýrslum
er móðurmálskennslu þannig háttað
víða í framhaldsskólum, að menn
geta verið þar misserum saman án
þess að sækja tíma í þessari grein.
Og nú berast þær fréttir, að fækka
eigi þar tímum í móðurmálskennslu.
Ég vona að þetta sé ekki á rökum
reist, enda væri þetta öldungis frá-
leitt. Nær væri að fjölga hér tímum.
— Rétt er að nefna í þessu sam-
bandi að frá því er greint í opinberum
skýrslum að það tíðkist með þeim
þjóðum, sem vilja sýna þjóðtungunni
nokkra ræktarsemi í verki, að móður-
málskennarar fái sérstakan kennslu-
afslátt til þess að geta sinnt hveijum
og einum nemanda betur. En það
tíðkast ekki hér, og skilningur á
mikilvægi þessara mála er í reynd
harla lítill að minni hyggju.
Róðurinn gegn ásókn enskunnar
verður sífellt þyngri. Ef svo fer að
börnin verða tvítyngd, þá er því mið-
ur mikil ástæða til að óttast um
framtíð móðurmálsins. Dæmi um
dauða tungumála eru allt í kringum
okkur. írsk tunga er að mestu aflögð
á Irlandi vegna áhrifa enskunnar.
Skosk tunga er nánast horfín á Skot-
landi. Á Hjaltlandi og í Orkneyjum
var lengi talað norrænt mál, náskylt
íslensku. Það mál er nú dautt og þar
töluð enska.
Ef tungan glatast, fer menningar-
arfurinn líka, og þá væru í raun
brostnar forsendur fyrir sjálfstæði
íslendinga. Við yrðum þá líklega
hluti af stórri heild og voldugu ríki
undir stjórn útlendinga. Margir at-
hafna- og gáfumenn hyrfu þá úr
landi og eftir yrðu fremur fátækir
menn í efnalegu og andlegu tilliti.
Þeir myndu sennilega fá sömu kjör
og útnesja- og utangarðsmenn slíkra
rílq'a. — Menn verða að átta sig á
þeim hagsmunum, sem hér eru í húfí.
Það er óþarft verki að ala á úlfúð
og sundurþykkju. Áhrifamönnum ber
að láta af hvimleiðu karpi um fánýta
hluti, en hvetja menn þess í stað til
samheldni og sameiginlegra átaka í
mikilsverðum málum.
Höfundur er íslenskufræðingur
og kennari í MR.