Morgunblaðið - 23.07.1989, Blaðsíða 20

20,
MORGUNBLAÐIÐ VERÖLD/HLAÐVARPINIU SUNNUDAGUR 23. JÚLÍ 1989
--—--------------!-------
Að gera það
sem rétt er
MITT í hitamollu sumarsins og holskeflu rándýrra framhaldsmynda
frá Hollywood hefur kvikmynd, sem fjallar um kynþáttavandamál í
stórborginni, vakið deilur og umræður í Bandaríkjunum. Sumarvert-
íðin er talin vænlegust til að lokka að bíógesti af yngri kynslóðinni
hér vestanhafs og þegar sumra tekur fara nýjar myndir að streyma
út úr kvikmyndaverum eftir gúrkutíð B-mynda sem sýndar eru í
kvikmyndahúsum í nokkra daga og koma út á myndbandi viku síðar.
Meirihluti sumaruppskerunnar hefúr verið léttvægur fúndinn og
muna menn vart annan eins ófrumleika í herbúðum Hollywood: Star
Trek XIV, Lethal Weapon VII, James Bond XVI, Ghostbusters CXII
og Batman n (eða hver man ekki eftir ævintýrum leðurblökumanns-
ins og glóbrystingsins, hins síkáta aðstoðarmanns hans, I Nýja bíói
forðum daga). Reyndar hafaþessar myndir notið metaðsóknar, en
engin þeirra hefúr komið af stað öðru eins Qaðrafoki og kvikmynd-
in Do the Right Thing eftir einhvem efnilegasta leikstjóra Banda-
ríkjamanna um þessar mundir, Spike Lee.
Kvikmynd þessi hefur verið til
umræðu í leiðurum og dálkum
dagblaða og fjallað um hana í um-
ræðuþáttum í sjónvarpi. Flestum
ber saman um að þessi mynd sé
tímabær, en gagnrýnendur deila um
það hvort efni hennar sé sett fram
á réttan hátt. Einkum og sér í lagi
eiga menn erfitt með að koma sér
saman um hvort hún boði ofbeldi
eða friðsamlegar leiðir til að draga
úr kynþáttamisrétti. Spike Lee seg-
ir fráleitt að ætlast til þess að mynd
sín leysi á tveimur klukkustundum
vanda sem betri mönnum hafi ekki
enst ævin til að vinna bug á. Hann
hafí einfaldlega viljað glíma við
þann vanda sem sambúð tveggja
kynþátta getur haft í för með sér
og taka á málum, sem athygli kvik-
myndafrömuða í Hollywood hefur
lítt beinst að.
í stuttu máli fjallar Do the Right
Thing, um Sal, ítala, sem áratugum
saman hefur rekið pizzeríu á sama
stað í New York. í upphafi bakaði
hann fyrir ítalska Ameríkana en
þegar myndin hefst búa aðeins
svartir í hverfinu og nú lagar hann
ítalskt flatbrauð handa afrískum
Ameríkönum. Það er sumar í New
York, hitinn óbærilegur og einn við-
skiptavinur Sals bregst ókvæða við
þegar hann sér að veggirnir á piz-
za-staðnum eru aðeins prýddir ljós-
myndum af frægum mönnum af
ítlöskum uppruna. Hann skorar á
hverfið að setja viðskiptabann á Sal
þar til svartar stjömur komi í stað
þeirra ítölsku. Eitt rekur annað þar
til hverfið stendur í ijósum logum.
Það em þó hvorki Sal né viðskipta-
vinir hans sem hleypa öllu í bál og
brand, þótt gmnnt sé orðið á því
góða, heldur lögreglan, sem skerst
í leikinn, verður völd að dauða eins
svertingjans og hypjar sig við svo
búið. Eftir standa Sal og synir hans
andspænis svörtum íbúum hverfis-
ins og hafa aðeins hvorir aðra til
að fá útrás á þegar löggan er far-
in. Þessi atburðarás minnir um
margt á atburði í Miami á Flórída
:i haust þegar óeirðir bmtust út í
hverfum svartra eftir að lögreglu-
þjónn skaut mann á vélhjóli.
Eitt er víst: Oft reynist gmnnt á
kynþáttafordómum hér þótt ekki
gangi allir um í hvítum kuflum með
hettur, brenni krossa að næturlagi
og kenni sig við Ku Klux Klan.
Annað atriði sem stendur eðlilegum
samskiptum svartra og hvítra fyrir
þrifum er að svartir og hvítir eiga
erfítt með að vera eðlilegir og blátt
áfram í návígi. Það er til dæmis
furðulegt að sjá Jesse Jackson og
Edward Kennedy koma saman. A
fundum þessara málsvara jafnréttis
er eins og þeir standi á glóandi
kolum og geti ekki beðið eftir að
uppákomunni ljúki. Þeir eru yfir-
máta kurteisir og hver setning ein-
Eddie Murphy,
Prince og Michael
Jordan — ekki
svartir heldur
öðruvísi.
kennist af varkárni og ótta við að
verða ber að fordómum. Málið er
líka að þeir vita einfaldlega ekki
hvar þeir hafa hvor annan. Þeir
þekkjast ekki. Og þar liggur líkast
til hundurinn grafinn (eins og það
séu ný sannindi): hvítir og svartir
þekkjast ekki. í Boston sem annars
staðar búa svartir í sínum hverfum
og hvítir í sínum hverfum. Og manni
er sagt að ekki sé fyrir hvítan
mann að fara í sum hverfí svartra:
hann eigi á hættu að verða rifinn
í sundur. Að sama skapi eru svart-
ir hræddir við að hætta sér í sum
hverfi hvítra af ótta við að á þá
verði ráðist.
Rithöfundurinn Toni Morrison
heldur því fram að Bandaríkin
hefðu „balkaniserast" ef ekki hefði
verið fyrir svarti maðurinn, sem
þeir vissu frá því að þeir fyrst stigu
fæti í Nýja heiminn að væri ætíð
lægra settur en þeir. Undirokun
svartra hafi sem sagt komið í veg
fyrir linnulaus átök og væringar og
geri í raun enn. írskir innflytjendur
og ítalskir hafi til dæmis getað
bókað það frá upphafi að þeir þyrftu
ekki að byija í neðstu rim þjóð-
félagsstigaps.
Ég mætti manni einum á götu
sem var mikið niðri fyrir. Hann
hélt því fram að rasismi næði upp
í efstu valdasetur Bandaríkjanna
og kallaði sér til vitnis stefnu
Bandaríkjamanna gagnvart að-
skilnaðarstefnu stjómvalda í Suð-
ur-Afríku: „Stjómin í Washington
fjármagnar her til að beijast gegn
sandinistum í Nicaragua í nafni
lýðræðis og mannréttinda. í Suður-
Afríku em lög, sem kveða á um
að röskur meirihluti íbúa skuli rétt-
laus á grundvelli húðlitar eins sam-
an. Ef jafn skýlaus mannréttinda-
brot em nokkurs staðar annars
staðar sett í lög þá er ég blindur
og eina ástæðan fyrir því, að
Bandaríkjastjórn er ekki sjálfri sér
samkvæm og lætur Afríska þjóðar-
ráðið hafa vopn til að varpa stjórn-
inni í Pretoríu, er rasismi," sagði
maðurinn.
Þegar svört söguhetja í mynd
Spikes Lees spyr son Sals hvernig
á því standi að hann þoli ekki svarta
þrátt fyrir að uppáhaldsstjörnurnar
hans séu svartar — leikarinn Eddie
Murphy, tónlistarmaðurinn Prince
og körfuknattleiksmaðurinn Mic-
hael Jordan — er svarið: „Já en
þeir em ekki svartir ... sjáðu til...
þeir eru svartir... en þeir eru í
raun og vem ekki svartir... þeir
em öðmvísi.. .“
Skólameistarinn til
Kanada á skólabekk
Hjálmar Árnason skólameistari Fjölbrautaskóla Suðumesja hefúr
fengið árs námsleyfí frá skólanum. Hjálmar er nú á forum til Van-
cuver í Kanada ásamt fjöiskyldu sinni, þar sem hann ætlar að dvelja
næsta ár við framhaldsnám í skólaþróun og skólastjórnun við Háskól-
ann í fylki bresku Kólumbíu. Kanadamenn hafa starfrækt fjölbrauta-
skóla með svipuðu sniði og hér á landi í 10 ár með góðum árangri
og sagði Hjálmar vonast til að koma heim með þekkingu sem gæti
'*'* orðið að gagni.
Hjálmar Árnason hefur verið
skólameistari Fjölbrautaskóla
Suðurnesja undanfarin 5 ár, en
hann hefur starfað við kennslu í
19 ár frá því hann lauk BA-prófi
‘frá Háskóla íslands í íslensku og
færeysku árið 1970. Hjálmar er
fæddur í Kópavogi, en á ættir að
rekja til Færeyja þar sem hann var
í sveit í 6 sumur á sínum yngri
árum. Afabróðir Hjálmars var Einar
Vog frá Klakksvík sem nýlega er
látinn 92 ára, en fjölskylda hans á
hið þekkta fyrirtæki Færeyjabjór.
Eftir að Hjálmar lauk- prófi frá
Háskóla íslands dvaldi hann einn
vetur við nám í Fróðskaparsetri í
Þórshöfn og gerði þá 15 fræðslu-
þætti um Island sem hann flutti í
færeyska útvarpinu.
Á þessum árum var útvarpað
þrisvar á dag, á morgnana, um
miðjan dag og á kvöldin, í stuttan
tíma í hvert skipti. Útvarpið átti
óskiptan hug Færeyinga á þessum
tíma og þeir sem þar komu fram
áttu virðingu allra. Um vorið fór
Hjálmar til sjós með Færeyingum
og var legið úti og veitt á línu.
Hver skipveiji beitti sjöunda hvert
bjóð og átti Hjálmar í erfiðleikum
með að halda í við frændur sína í
beitingunni. Stóð hann marga mat-
ar- og kaffitíma við að beita til að
halda í við hina. Afli var góður, svo
góður að stýrimaðurinn sem ísaði
fískinn í lestinni varð að fá aðstoð.
Hjálmar Árnason skóla-
meistari Fjölbrautaskóla
Suðurnesja.
Þá var Hjálmar, sem sagði að hann
hefði verið skipsfíflið um borð,
sendur niður í lest og beitti ekki
meira eftir það.
Þegar þeir nálguðust Færeyjar
eftir vel heppnaða veiðiferð söfnuð-
ust skipveijar eitt kvöldið sem oftar
saman í borðsalnum til að hlusta á
útvarpið. Þetta kvöld_ tilkynnti þul-
urinn að nú myndi íslendingurinn
Hjálmar Ámason flytja eitt af 15
erindum sínum um Island. Þetta
var áhrifamikil stund, Færeying-
arnir horfðu lengi á útvarpið og
Hjálmar til skiptis áður en einn úr
áhöfninni þorði að spyija hvort
hann og maðurinn í útvarpinu væru
einn og sami maðurinn. Eftir þetta
var Hjálmar hetja í augum fær-
eysku sjómannanna sem sögðu
hreyknir frá því að íslenski útvarps-
maðurinn hefði verið með þeim til
sjós.
En af hveiju valdi Hjálmar að
fara alla leið til vesturstrandar
Kanada? „Tækifæri sem þptta býðst
manni ekki nema einu sinni á
ævinni," sagði Hjálmar. „Norður-
lönd og Evrópa eru svo nálægt að
ég ákvað að fara eins langt í burtu
og kostur væri til að öðlast nýjar
hugmyndir og stækka sjóndeildar-
hringinn. Kanada féll vel inn í þenn-
an ramma, vegna skólakerfisins,
fjarlægðarinnar og málsins. Skrif-
finnskan við ferðalag sem þetta er
með ólíkindum og ég hefði ekki
trúað því að óreyndu. Undirbúning-
ur hefur nú staðið í næstum ár og
ég er kominn með stóra möppu
fulla af pappírum og enn er ekki
allt á hreinu. Formaður Islendinga-
félagsins í Vancuver, Róbert Ás-
geirsson, hefur verið okkur ákaf-
lega hjálplegur og við eigum von á
góðum móttökum þegar vestur
kemur.“
HÚSGANGAR
okkar á milli ...
■ AÐ sumarlagi sitja Þjóðveij-
ar gjarnan langt fram á nótt í
sk. „bjórgörðum" og sötraþar
bjór. Á þetta helst við um suður-
hluta Vestur-Þýskalands en þar
eiga bjórgarðarnir í harðri sam-
keppni við hylli bjórunnenda. I
norðurhluta landsins hefúr hins
vegar borið á því að bjórgarðar
reyni frekar að hrella gesti í
burtu. í borginni Liibeck er til
dæmis að finna bjórgarð þar sem
úðakerfi fer í gang á slaginu tíu
á kvöldin og sprautar köldu vatni
yfir gesti sem hefðu hug á að
silja Iengur að drykkju.
■ SAMKVÆMT könnun sem
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn hef-
ur framkvæmt í 46 löndum eru
ítalir heimsmeistarar í skattsvik-
um. Allt að 40% af þeim tekjum,
sem eiginlega ættu að falla ríkinu
í skaut, eru þar í landi sviknar
undan skatti. Fjármálasérfræð-
ingar telja að skýringuna á þessu
sé að finna i „sögu og menningu"
landsins.
■ ÞRÍTUGUR Egypti, með tvö
gjörsamlega mislukkuð hjóna-
bönd að baki, taldi sig loks hafa
fúndið hamingjuna er hann gift-
ist átta ára gamalli stúlku. En
Adam var ekki lengi í Paradís.
Samkvæmt egypskum lögum
verða stúlkur að hafa náð a.m.k.
sautján ára aldri til að geta geng-
ið í hjónabönd og fjónim vikum
eftir giftinguna birtust verðir
laganna og námu manninn á
brott. Sú litla brást hin versta
við og hrópaði á eftir lögreglu-
mönnunum: „Látið manninn
minn í friði." Það benti því ýmis-
legt til þess að manninum hefði
getað vegna betur í þessu „hjóna-
bandi“ en þeim íyrri.
■ FIMMTÁN flugfélög, er sýna
bandarísku kvikmyndina „Rain
man“, með þeim Dustin Hoffman
og Tom Cruise, á langleiðum
sinum, hafa ákveðið að ritskoða
myndina. Ætlaþau að klippa
burt þriggja minútna langt atriði
þar sem aðalpersóna myndarinn-
ar, Raymond (Hofifinan), telur
upp fjölda flugslysa og þau flug-
félög sem í hlut áttu. Telja flugfé-
lögin að þetta atriði gæti stuðlað
að vanlíðan farþega þeirra á
meðan á fluginu stendur. Ástr-
alska flugfélagið Qantas hefúr
hins vegar ákveðið að halda
þessu atriði í myndinni enda
kemst Raymond að þeirri niður-
stöðu að vél frá því flugfélagi
hafí aldrei lent í flugslysi.
■ SVISSNESKA stofnunin
Business International fram-
kvæmir á hálfsárs fresti könnun
á því hveijar séu 105 dýrustu
borgir heims. Tókýó hefúr und-
anfarin fjögur ár borið titilinn
„dýrasta borg heims“ en nú er
komin nýr heimsmeistari sem
getur státað sig af þessum vafa-
sama titli, nefnilega Teheran,
höfiiðborg írans. Vanskráð gengi
og vöruskortur stuðla þar að
dýrtíðinni. Dýrasta borg Evrópu
er sögð vera Ósló.
■ AUSTUR-ÞÝSKA ríkisflugfé-
lagið Interflug festi fyrir nokkru
kaup á tveimur Airbus-þotum.
Sovésku þotumar sem flugfélag-
ið hefúr notað hingað til voru
nefinilega ekki taldar líklegar til
árangurs í samkeppninni um
vestræna farþega. Fyrsta Air-
bus-þotan var aflient á dögunum
og flaug einn flugmanna Inter-
flug, Gerd Köhler, vélinni frá
Frankfúrt í Vestur-Þýskalandi til
Austur-Berlínar. Að lokinni þess-
ari fyrstu ferð reiknaði hann það
út að nýja Airbus-vélin notaði
einungis 0,6 lítrum meira af elds-
neyti á farþega miðað við hveija
hundrað kílómetra en Trabant-
bifreið.