Morgunblaðið - 28.09.1989, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 28. SEPTEMBER 1989
1
Skotar og Islendingar eiga margt sani
eiginlegt varðandi umhverfisinál
segir Jean Balfour bóndi og skógræktarkona
Fyrir nokkru var hér á ferð merk náttúruverndarkona frá
Skotlandi, dr. Jean Balfour, sem er mörgum Islendingum
að góðu kunn, ekki síst skógræktar- og náttúruverndar-
monnum.
Hún er vel þekkt í heimalandi
sínu fyrir margra hluta sakir en
einkum fyrir að hafa lagt fram ríku-
legan skerf til náttúruverndarmála
þar í landi á undanförnum áratug-
um. Hún var um skeið formaður
„Hins konunglega skoska skóg-
ræktarfélags" og sat í breska nátt-
úruverndarráðinu svo nokkuð sé
nefnt. Hún var í 11 ár formaður í
stjórnskipaðri nefnd sem kallast
„Countryside Commission for Scot-
land“ en sú nefnd fjallar einkum
um útivistarsvæði og framkvæmdir
í tengslum við útivistarsvæði. Hún
vinnur nú fyrir „Forestry Commissi-
on“ sem er ríkisskógrækt Bret-
landseyja, að ráðgjöf og kennslu.
Dr. Jean Balfour er grasafræð-
ingur að mennt en vill sjálf kalla
sig bónda og skógræktarmann,
enda rekur hún eitt stærsta býli á
Bretlandseyjum, en áður gerði hún
það í félagi við eiginmann sinn.
Þetta býli spannar yfir 1.800 ha,
með 200 mjólkandi kúm og öðru
eins af holdanautum. Þar eru
víðáttumiklir hveiti- og byggakrar
og rúmlega 230 ha nytjaskógar.
Eiginmaður hennar er af hinni
þekktu Balfour-ætt í Skotlandi sem
víða hefur komið við sögu. Afabróð-
ir hans, sir Arthur Balfour, sem
lengi var leiðtogi íhaldsflokksins,
varð tvisvar forsætisráðherra Bret-
lands, tók í síðara skiptið við af
Loyd George 1923.
Balfour-ættin bjó áður fyrr á
miklu óðalssetri í héraðinu Fife, en
gamla setrið er ekki lengur notað
til íbúðar enda orðið gamalt og
krefst mikils þjónustuliðs. Fjöl-
skyldan hefur því byggt sér lítið
hús á einu túninu sem hentugra
þykir nútímaháttum.
Jean Balfour er kona á miðjum
aldri. Hún er fremur smávaxin og
hógvær í framkomu, vill lítið úr
sjálfri sér gera, er varkár í orðum,
en að sögn þeirra sem til þekkja
er enginn öfundsverður af því að
lenda í kappræðum við hana.
Hún hreifst mjög af umhverfis-
og náttúruverndarmálum þegar á
námsárum sínum og varð að eigin
sögn fyrir miklum áhrifum af sir
Frank Frazer Darling er hún hlýddi
á háskólafyrirlestra hjá honum.
Hann er þekktur víða um lönd fyr-
ir bókina „Óbyggð og allsnægtir"
(Wilderness and Plenty) sem þýdd
var á íslensku. Hann gerðist for-
ystumaður í samtökum sem kölluðu
sig „Friends of the Earth“ voru
stofnuð á árunum um 1970.
í samtali okkar kom greinilega
í ljós að hún hefur áhuga á alhliða
náttúruvemd — en alveg sérstak-
lega á málefnum norðurslóða. „Eg
er vinur norðursins," segir hún.
Hún kom fyrst til Islands árið
1971 og hefur komið hingað 11
sinnum síðan. í fyrstu ferðinni skoð-
aði hún mörg skógræktarsvæði hér
1 enda var hún þá formaður skoska
skógræktarfélagsins. Hún fór í
Haukadal, í Ásbyrgi, Vaglaskóg og
austur að Hallormsstað. Hún segist
hafa skoðað þessi svæði aftur árið
Ljósmynd/Sig. Blöndal
Balbirnie House, ættaróðal Balfour-ættarinnar í Skotlandi.
Ljósmynd/Sig. Blöndal
Frá Corlae-Estate í Ken Valley í Skotlandi. Þar hafa Balfour- hjónin
látið gróðursetja 800 ha skógar á 5 árum en það samsvarar stærð
Hallormsstaðaskógar alls.
1983 og glaðst þá sérstaklega yfir
vextj og viðgangi trjánna.
Árið 1976 var hún í náttúru-
vemdarráði Bretlandseyja og kom
þá í ferð hingað á vegum alþjóðlegr-
ar nefndar sem send var út af örk-
inni til að kanna ákveðin svæði sem
talið var að þyrftu sérstakrar vernd-
ar við. Og árið 1978 segist hún
hafa farið í ógleymanlega 10 daga
ferð á Hornstrandir með íslenska
náttúruverndarráðinu og gekk þá
m.a. á Drangajökul.
Skotland var orðið nærri skóg-
laust eftir fyrri heimsstyijöldina en
uppgræðsla hófst strax eftir það.
Sérstakt og víðtækara átak var
gert eftir síðari heimsstyijöldina svo
nú eru Hálöndin í Skotlandi mikið
til skógi vaxin.
Dr. Balfour er beðin að segja frá
þeim málum:
„Skotland er nú skógi vaxið að
tíunda hluta,“ segir hún. „Um það
bil 70% af skóglendinu hafa verið
endurheimt eftir síðari heimsstyij-
öldina. Aðallega var gróðursett
sitkagreni og stafafura eins og hér
á íslandi en einnig lerki.
Veðráttan er auðvitað hagstæð-
ari til skógræktar í Skotlandi en
hér, meira regn og hlýrra en hér
og vöxtur því nokkuð öruggur —
fer þó eftir jarðvegi. Þar deila menn
um hversu mikið landsvæði eigi að
fara undir skógrækt og hve mikið-
undir hinn hefðbundna búskap."
Hún segir að af ýmsum ástæðum
sé almenningur í Skotlandi meira
meðvitaður um umhverfi og gróður
en á árum áður. Fólk ferðast meira
um landið, ekur um í eigin bílum,
hefur meiri frítíma til að skoða
sveitiraar — sér það sem aflaga
hefur farið og lætur óspart í ljós
skoðanir sínar. Aimenningur í
Skotlandi sýnir gróðurverndarmál-
um vaxandi áhuga. Menn gróður-
setja tré í sína reiti og í kring um
hús í smáþorpunum í ríkara mæli
en áður.
Filipus prins, hertogi af Edin-
borg, hefur líka haft mikil áhrif á
almenningsálitið gagnvart náttúru-
vernd. Hann gekkst fyrir því að
stofnaðar voru nefndir vítt og breitt
um landið sem eiga að halda uppi
eftirliti með umhverfisvernd og
hann sá um að fjármagni væri veitt
ríkulega til náttúruverndar.
„Ef til vill má segja að áhugi á
náttúruvemdarmálum hafi heldur
dofnað í Bretlandi á 80. áratugnum,
þá varð erfiðara um efnahaginn í
Málsvörn fyrir kynningarátak
eftirÁrna
Sigurjónsson
Nýlega lét Menntamálaráðuneyt-
ið útbúa 32 síðna bækling þar sem
birtar eru fimm stuttar greinar um
íslenskar bókmenntir. Ætlunin með
bæklingnum er að kynna útlending-
um, meðal annars þeim sem sækja
bókasýningar erlendis, eitthvað af
því sem hér er á seyði í bókmennt-
unum. í Tímanum (16/9 sl.) og
Morgunblaðinu (21/9) hafa komið
fram mótmæli gegn þessu kynning-
arátaki á þeirri forsendu að þar
vanti nöfn merkra rithöfuhda.
Undirritaður er í hópi þeirra sem
hlut áttu að útgáfunni og skal hér
komið á framfæri fáeinum sjónar-
miðum um málið.
Bæklingurinn er ekki rit um bók-
menntasögu heldur lítið dreifirit,
ætlað til kynningar á nokkrum þátt-
um íslenskra bókmennta á erlend-
um vettvangi. Önnur viðhorf ríkja
við ritun bókmenntasögu en við
gerð slíks dreifirits.
I kynningarbæklingi er eðlilegt
að nýjar bókmenntir njóti mestrar
athygli. Höfundar sem enn eru að
skrifa hljóta að koma meira við
sögu en þeir sem eru hættir því;
verk sem enn eru að seljast og verk
sem eru til umræðu meðal lesenda
hljóta að skipta meira máli í slíku
samhengi heldur en önnur verk. Þar
eru hagsmunir aðila bókamarkaðar-
ins mestir, og þar er að finna vaxt-
arbroddinn í bókmenningu okkar.
Þá má nefna að flestir telja mjög
takmarkaða möguleika á að fá
íslensk Ijóð gefin út erlendis, bæði
vegna þess að ljóð seljist yfirleitt
lítið og vegna þess að ljóð séu vand-
þýddari en laust mál. Og er það
skýringin á því hve litlu rými er
varið í ljóðlist í bæklingnurn.
Ef hér væri um bókmenntasögu-
rit að ræða væri vitanlega ófært
að fjalla ekki vandlega um höfunda
á borð við Einar Benediktsson,
Davíð Stefánsson, Tómas Guð-
mundsson og Gunnar Gunnarsson,
svo dæmi séu nefnd. Þar mundu
einnig Indriði G. Þorsteinsson og
aðrir höfundar af kynslóð hans
skipa þann sess sem verk þeirra
gefa tilefni til.
Skýrt skal tekið fram að það
hefur örugglega ekki vakað fyrir
neinum þeirra sem hlut áttu að
útgáfu bæklingsins að gera lítið úr
hlut neins íslensks rithöfundar,
hvorki þeirra sem Morgunblaðið
telur upp né annarra sem lítið eða
ekkert er fjallað um í ritinu, en
meðal þeirra eru, svo einhveijir séu
nefndir, Þórbergur Þórðarson,
Steinn Steinarr og Jóhannes úr
Kötlum. Varla þarf að taka fram
að þar réðu flokkspólitísk sjónannið
engu.
I þessu sambandi er rétt að gefa
því gaum hvernig efninu er skipt
niður í bæklingnum. Ein grein fjall-
ar um fornbókmenntir okkar og
þýðingu þeirra fyrir samtímann,
önnur um bamabækur og hin þriðja
um Nóbelsskáldið, mesta skáld
þjóðarinnar á þessari öld. Þá er
grein sem einkum íjallar um mód-
ernismann fram um 1970 og loks
grein um skáldskap eftir 1970.
Þessi efnisskipting hefur það óneit-
anlega í för með sér að skáld á
borð við Guð’mund Frímann og t.d.
„Bæklingurinn er ekki
rit um bókmenntasögu
heldur lítið dreifírit,
ætlað til kynningar á
nokkrum þáttum
íslenskra bókmennta á
erlendum vettvangi.“
Hallgrím Pétursson liggja óbætt hjá
garði. En hún er engu að síður
eðlileg miðað við tilgang bæklings-
ins.
Loks verður að gæta að því
hvernig slíkur kynningarbæklingur
horfir við þeim erlendu lesendum
sem hann er ætlaður. Enginn vafi
leikur á að nafnaromsum hættir til
að gera kynningu af þessu tagi leið-
inlega fyrir þá sem lítt þekkja til.
En allt veltur á að framsetningin
sé lífleg. Að því má stuðla með því
meðal annars, að draga fáar en
skýrar meginlínur, vitna í kafla sem
vakið geta forvitni og ganga þann-
ig frá myndefni og útliti að áhugi
kvikni hjá jafnvel þeim sem að öðru
jöfnu eru lítt bókhneigðir og hafa
lítinn áhuga á eyjum í Norður-
Atlantshafi.
Hitt dregur auðvitað úr ef hrúgað
er saman framandlegum nöfnum,
sem lesandinn þekkir hvorki haus
né sporð á og kann ekki einu sinni
að bera fram. Sú stefna, að reyna
að hafa „alla“ með, hlyti að enda
með því að í stað kynningarpésa
yrði dreift íslensku skáldatali.
Þess má geta að aftast í bækl-
ingnum er tafla sem sýnir helstu
tímabil í íslenskri bókmenntasögu
og eru þar nöfn allmargra höfunda.
Vel má vera að nafnalistinn þar
hefði mátt vera ítarlegri. En hitt
má líka vel vera að betur hefði far-
ið á að sleppa listanum með öllu.
- Ekki er að efa að sitthvað má
finna að kynningarbæklingi
Menntamálaráðuneytisins. En þó
að bæklingurinn hefði mátt vera
ítarlegri og í honum fleiri ritgerðir
og fleiri höfundanöfn, þá hljóta
íslenskir bókamenn umfram allt að
fagna slíku kynningarátaki.
Höfundur cr dok tor í
bókmennUifræði og
stundakennari við Háskóla
íslands.