Morgunblaðið - 28.09.1989, Blaðsíða 26

■MORGUNBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 2.8, .SEPTEMBER 1989
26

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. I lausasölu 90 kr. eintakið.
Þeir sem spara eru
ekki sökudólgarnir!
Deilan um sk
lagningu
Yandinn í íslenzkum efna-
hagsbúskap er marg-
þættur. Einn alvarlegasti þátt-
ur hans er hrun innlends pen-
ingasparnaðar, sem rekur
rætur til mikillar verðbólgu,
einkum á árabilinu 1978-
1983, þegar sparifé fólks guf-
aði upp í ónógri verðtryggingu
og neikvæðum vöxtum. Lang-
varandi viðskiptahalli við um-
heiminn og ógnvekjandi er-
lendar skuldir tengjast síðan
hruni innlends peningasparn-
aðar.
Langvarandi taprekstur
íslenzkra atvinnuvega sem og
viðvarandi og vaxandi halla-
rekstur ríkisbúskaparins hafa
kallað á síaukna eftirspurn
eftir lánsfé, enda eru fjármun-
ir mikilvægustu vinnutæki at-
vinnulífsins. Hrun innlends
peningasparnaðar gerði og
íslenzkan þjóðarbúskap háðari
erlendu lánsfé (erlendum
sparnaði) en áður. Sama máli
gegnir um ríkisbúskapinn. Af
137 milljarða erlendum
langtímaskuldum þjóðarinnar
í marzlok sl. héngu 80 millj-
arðar á klakk ins opinbera.
Það er þvi mjög mikilvægt,
við ríkjandi kringumstæður,
að styrkja alla hvata til inn-
lends peningasparnaðar — og
beinlínis varhugavert frá þjóð-
hagslegu sjónarmiði að fella
almenna sparnaðarviðleitni í
skattafjötra.
Það er óhjákvæmilegt að
skoða þá umræðu, sem nú fer
fram um skattlagningu fjár-
magnstekna — raunvaxta af
sparnaði — í ljósi framan-
greinds veruleika í íslenzkum
þjóðarbúskap. Það er síðan
önnur hlið á málinu, en ekki
síður mikilvæg, hvern veg það
kemur við fyrirhyggjufólk,
einkum fólk sem lagt hefur
fyrir fjármuni til efri ára í
lífeyrissjóðum og/eða með
öðrum hætti, að taka upp ein-
hvers konar „refsiskatta“ á
sparnað til að auka íjárstreymi
í ríkishítina.
Samtök sparifjáreigenda
héldu — að gefnu tilefni —
opinn fund um skattlagningu
vaxtatekna á dögunum.
Ástæða er til þess taka undir
efnisatriði í ályktun fundarins,
en þar segir m.a.:
„Fundurinn bendir á þá
staðreynd að í mikilli verð-
bólgu er skattlagning fjár-
magnstekna illframkvæman-
leg o g stórvafasöm fyrir skatt-
greiðendur. Skattlagningin
mun leiða til sóunar og draga
verulega úr afkomumöguleik-
um fólks, sérstaklega þess
fólks sem verður að treysta á
sparifé sitt til að bæta sér upp
rýrt framlag lífeyrissjóð-
anna...“
Þorsteinn Pálsson, formað-
ur Sjálfstæðisflokksins, árétt-
aði á fundinum, að flokkurinn
væri andvígur öllum hug-
myndum um skattlagningu
sparifjár. A tímum verðbólgu
og vaxandi skulda ríkisins
væri mikilvægt að byggja upp
alhliða sparnað í samfélaginu,
ekki sízt á meðan við værum
að vinna okkur út úr vandan-
um. Vaxtaskattur fæli ekki í
sér hvata til sparnaðar, heldur
hið gagnstæða. Þar að auki
yki skattlagning af þessu tagi
á misrétti. Eldra fólk ætti
verulegan hluta spariíjárins.
Skattheimta af þessu tagi
bitnaði því að stærstum hluta
á þeim er sízt skyldi — hinum
öldruðu í samfélaginu.
Skattar á sparnað eru undir
öllum kringumstæðum vafa-
samir — og krefjast langs að-
lögunartíma. Framkvæmd
slíkrar skattheimtu yrði og
mjög erfið, m.a. útreikningur
raunvaxta þegar tekið er mið
af mismunandi sparnaðar-
formum og verðbólgusveifl-
um. Skattheimta af þessu tagi
kallaði og á það, ef alls rétt-
lætis væri gætt, að sparifjár-
eigendur, sem fá vexti undir
verðbólgustigi, fengju sér-
stakan skattaafslátt eða ann-
ars konar „bætur“ frá ríkinu,
en allnokkur hluti innlends
sparnaðar í bönkum landsins
er enn óverðtryggður og hefur
ekki haldið í við verðlags-
hækkanir.
Við núverandi kringum-
stæður í íslenzkum efnahags-
búskap eru „refsiskattar“ á
sparnað bæði ranglátir og
háskalegir. Þeir stríða gegn
þeim mikilvægu markmiðum
að auka innlendan peninga-
sparnað -og styrkja innlendan
lánsfjármarkað — en draga
úr viðskiptahalla við umheim-
inn og erlendri skuldasöfnun.
Þeir sem spara eru ekki
sökudólgarnir í samfélaginu.
eftír ÓlafBjömsson
- Síðari hluti -
Hver verða viðbrögð
lánamarkaðarins við
aukinni skattlagningu
spariQár?
Hér er komið að því atriði sem
sennilega ræður mestu um það,
hvort skattlagning sú, sem hér er
um fjallað, nái þeim tilgangi, sem
til er ætlazt. Hér er vissulega um
óvissuþátt að ræða, þannig að
byggja verður á líkum, án þess að
hægt sé að færa tölulegar sannanir
fyrir einu eða öðru, en það breytir
engu um mikilvægi þessa atriðis.
Hér að framan var rætt um áhrif
lækkunar raunvaxta á heildarsparn-
að. Þar var komizt að þeirri niður-
stöðu, að ef gert væri ráð fyrir því,
að tekjurnar breyttust ekki væru
ekki líkur á því, að heildarsparnaður
minnkaði verulega en hinsvegar
gæti verið um veruleg áhrif á það
að ræða í hvaða myndum sparnaður-
inn kæmi fram. Skattlagning raun-
vaxta kemur auðvitað fram sem
lækkun þeirra frá sjónarmiði ein-
staklingsins og verður þannig hvöt
til þess að velja önnur sparnaðar-
form en það, að leggja peninga sína
í lánastofnanir eða kaupa spariskír-
teini ef skattlágningin næði einnig
til þeirra. Framboð lánsfjár minnkar
því og raunvextir hækka. Það kemur
fram í samtali við formann nefndar
þeirrar, er hér hefir verið getið um,
eftir Einar Júlíusson
Óhætt er að segja að núgildandi
kvótakerfi hafi gengið sér til húðar
á þeim 5 árum sem það hefur verið
við lýði. Um kosti þess þarf ekki að
fjölyrða, en megingallar þess eru að
það er:
1. Óréíf/átt.-Gífurlegum verðmæt-
um er úthlutað til einstaklinga. Ég
tel að kvótinn ætti að vera tuga
milljarða virði ef fiskistofnarnir okk-
ar væru nýttir á skynsamlegan hátt.
Eins og er, eru fiskistofnarnir allt
of litlir og fiskiflotinn allt of stór,
svo kvótinn er talsvert minna virði,
en þó margra milljarða virði enn.
2. Verðmætasóandi: Fiskistofn-
arnir eru ofveiddir, kostnaðurinn
miklu meiri en hann þyrfti að vera.
Milljónatugum er á glæ kastað ár-
lega.
3. Flotastækkandi: Milljörðunum
fyrrnefndu er ekki úthlutað til allra,
allavega ekki til mín og þín, enda
eigum við ekkert skip. Þótt kvóti
fylgi ekki sjálfkrafa hveiju nýju skipi
þá eru sumar veiðarnar og minni
skipin undanþegin kvóta og kerfið
hvetur af ýmsum ástæðum mjög til
skipakaupa. Þó að reynt sé með
öðrum ráðum að stöðva innflutning
þeirra þá tekst það ekki og veldur
Má Guðmundsson, í Morgunblaðinu
þann 6. sept. sl. að honum er það
vel.ljóst, að tilhneiging verði til þess,
að skattlagning fjármagnstekna,
eins og það er gjarnan orðað, að
mínum dómi á óheppilegan hátt, leiði
til hækkunar vaxta og segir, að sum-
ir haldi því fram, að vextir geti
hækkað svo mikið, að „fjármagn-
seigendurnir" beri það sama úr být-
um og áður, þó að hann telji það
ólíklegt, heldur muni skattbyrðin
skiptast einhvern veginn milli lán-
veitenda og lántaka (hann orðar
þetta að vísu ekki þannig, en ég
vænti þess að hér sé ekki um rang-
túlkun á skoðunum hans að ræða,
ef svo er, þá er hún a.m.k. ekki
vísvitandi.) Allt er þetta þó komið
undir þeim forsendum, sem menn
gefa sér um hegðun þeirra, sem
veita lán eða taka þau. Auðvitað er
erfitt og jafnvel ókleift að ákvarða
slíkar forsendur þannig, að allir séu
sammála um gildi þeirra. Sparifjár-
eigendur.eru mjög stór og mislitur
hópur, þannig að þó að reynt væri
að safna upplýsingum um hugsanleg
viðbrögð þeirra við vaxtabreyting-
um, þá er ég efins um að nein gagn-
leg niðurstaða af slíku fengist. Tals-
verðar tölfræðilegar rannsóknir hafa
verið gerðar erlendis á því, hvert
samband sé milli vaxta og sparnaðar
og vera má, að einhveijar athuganir
hafi verið á þessu gerðar hér á landi
á vegum Seðlabankans. Ég hefi ekki
séð nema örlítið brot af niðurstöðum
slíkra rannsókna, en mjög eru þess-
ar niðurstöður mismunandi eftir
þeim stað og þeim tíma sem rann-
sóknirnar voru gerðar á.
aðeins meiri spillingu. Hvaða vit-
glóra er líka í reglu sem segir að
ekki megi fjölga stærri skipunum,
en að það megi endurnýja hvert
skip með 60% stærra skipi, og síðan
aftur með 60% stærra skipi...?
4. Kollsteypandi: Fiskveiðileyfin
og fjármunirnir eru bundnir við skip-
in og sala þeirra getur raskað mjög
atvinnulífi í heilu byggðarlagi. Út-
gerðin hefur skyndilega eignast mik-
il verðmæti í kvóta og hætt er við
að breytingar á kerfinu geti valdið
gífurlegri röskun og þær eru óhjá-
kvæmilegar því kerfið safnar stöð-
ugt upp meiri vanda.
5. Eyðileggjandi: Ekki er veitt það
magn sem fiskifræðingarnir leggja
til heldur ráða stjórnmálamennirnir
stærð kvótans. Annað meginatriði
er hér að kvótinn er oftar bundinn
við afla, og freistingin sterk til að
hirða aðeins verðmesta aflann og
henda hinu. Margoft heyrist í ræðu
og riti að veitt sé mun meira en það
sem að landi er borið en vissulega
get ég ekkert fullyrt um slíkt.
6. Afkastaletjandi: Þegar kvótinn
er orðinn minni en skipið getur aflað
þá er lítið sem hvetur til að veiða
sem mest og hraðast. Hugtök eins
og aflaskip og aflakóngur hafa ekki
lengur merkingu, aðaiatriðið ekki
spar
Sumir halda því líka fram að slíkar
tölfræðilegar rannsóknir séu aðeins
sagnaritun en ekki hagfræði, en
ekki skal heldur frekar um það rætt.
En þegar^engum óvefengjanleg-
um tölulegum sönnunum fýrir einu
ög öðru er til að dreifa, þá getur
stutt almenn röksemdafærsla um
hegðun fólks byggð á þeirri for-
sendu, að heilbrigð skynsemi ráði
athöfnum einstaklinganna, haft sitt
gildi, og raunar er flest það, sem
skrifað hefir verið og kennt er, ekki
eingöngu um hagfræði heldur einnig
aðrar greinar þjóðfélags vísindanna,
af þessum toga spunnið.
Eg hefi hér byggt á þeirri skoðun
Keynes-veija að tekjurnar ráði
mestu um sparnaðinn en vextirnir
hafi þar minna að segja, a.m.k. ef
ekki er um stórfelldar sveiflur í
vaxtafætinum að ræða. Skilst mér,
að hér sé ekki um skoðanamun milli
mín og nefndarinnar að ræða. Þessi
skoðun er þó umdeild og fyrir nokkr-
um árum rakst ég á grein í tímariti
þar sem höfundur hélt því fram og
taldi sig byggja það á tölfræðilegum
rannsóknum, að vextirnir væru
miklu mikilvægari þáttur sparifjár-
myndunarinnar en Keynes-veijar
vildu vera láta. En þó að vaxtabreyt-
ingar, sem ekki eru því stórfelldari,
hafi sennilega óveruleg áhrif á skipt-
ingu tekna einstaklinga milli sparn-
aðar og neyzlu, þá tel ég ekki vafa
á því, að vextir og aðrir þættir þeirra
kjara, sem sparifláreigendum eru
boðin, hafi veruleg áhrif á það í
hvaða mynd sparnaðurinn kemur
fram. Skattlagning eða annað, svo
sem aukin verðbólga án samsvar-
lengur hver getur dregið sem mest
upp úr sjó heldur hveijir eru kvóta-
kóngarnir, hveijir fiska best út úr
kvóta og sjóðakerfinu?
7. Útflytjandi: Það flytur beinlínis
fiskvinnsluna og jafnvel útgerðina
úr landi. Ef ekki þarf lengur nema
hluta ársins til að veiða sína aflak-
vóta, þá getur borgað sig að sigla
með aflann og reyna að fá hærra
verð fyrir hann erlendis. Það má líka
fá þar olíu og alla þjónustu fyrir
skipið, jafnvel geyma fjölskyldu
áhafnarinnar, svo til hvers að vera
að sigla nokkru sinni til íslands?
Ávinningur landsins eða einstakra
byggðarlaga af nálægð fiskimiðanna
hverfur, og það gæti á endanum
farið að verða spurning hvort íslensk
fiskiskip eru gerð út frá íslandi eða
t.d. Bretlandi.
8. Niðurdrepandi: Samkeppnis-
staða atvinnugreinar sem sækir sína
afurðir í ótæmandi auðlind og flytur
út er óeðlilega sterk. Það hefur allt-
af tíðkast að miða gengi krónunnar
við sjávarútveginn, þá grein sem
skapar stærstan hlutann af útflutn-
ingstekjum okkar. Það þýðir að ann-
ar atvinnurekstur, hvort sem hann
fæst við útflutning eða ekki, á í vök
að veijast gegn fijálsum innflutn-
ingi. Kerfið á ekki aðeins sök á allt
Kvótakerfi eða
auðlindaskattur