Morgunblaðið - 05.11.1989, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 5. NÓVEMBER 1989
C 15
TÖLUR Á REIKI
Upplýsingar um fjölda sjó-
manna, sem hafa farizt á undanf-
örnum 10 árum, eru á reiki og
þeir kunna að vera allt að því
100. En samkvæmt skrám Celtic
League, samtaka um samvinnu
keltnesjíra þjóða, hafa 16 skip
týnzt á svæðinu frá Norðvestur-
Skotlandi til Suðvestur-Wales og
vitað er að 53 sjómenn hafa farizt.
Eftirlitsmaður skipaferða hjá
Celtic League, Bernard Moffatt,
skellir skuldinni á kafbátaferðir,
því að flest skipin, sem eru talin
af, hafa horfið í sæmilegu veári
án þess að nokkuð hafi bent til
þess að öryggi þeirra hafi verið í
hættu og á kunnum æfingasvæð-
um kafbáta. Hann hefur borið
skrár sínar saman við skýrslur frá
Frakklandi og Norðurlöndunum,
en þar eru rakin dæmi um togara,
sem hafa orðið fyrir tjóni og farizt
í Skagerak og á Kattegat og Bis-
cayaflóa, þar sem kafbátar safnast
saman.
Fjölskyldur margra þeirra sjó-
manna, sem hafa farizt, eru sann-
færðar um að slysin hafi ekki staf-
við Bretland — en án árangurs.
Hún trúir því ekki að það hafi
verið tilviljun að tilkynnt var að
laskaður kafbátur hefði komið til
Faslane daginn eftir að bátur
manns hennar sökk. „Margir fiski-
menn á þessu svæði eru uggandi
vegna þess að þeir stunda veiðar
á svæði, þar sem krökkt er af
kafbátum,“ sagði hún.
Brezka landvarnaráðuneytið
gefur aðra skýringu á hvarfi
Mhari-L. Skipið hafi sokkið þegar
veiðarfæri þess hafi flækzt í sæ-
streng, en ijarskiptafyrirtækið
British Telecom bar þetta til baka.
Ekkert lík fannst.
DULARFULLT HVARF
Gott dæmi um skip, sem hafa
farizt í brezka „Bermunda-
þríhyrningnum", er South Stack,
stálbátur frá Holyhead. Þrír menn
sigldu bátnum út á írlandshaf í
venjulega veiðiferð góðviðrisdag
einn í maí 1984. Síðan hefur ekk-
ert til hans spurzt.
Nimrod-flugvélar og herþyrlur
leituðu að bátnum á rúmlega
10.000 ferkílómetra svæði daginn
Angelsey. Summer Morn tókst að
losa sig, en skipveijar fundu
bandarískt fjarskiptadufl af tilvilj-
un.
Enginn vafi lék á því að það
var bandarískur kjarnorkukaf-
bátur, sem kom upp á yfirborðið
undan strönd Donegal í apríl í
vor, þegar leki kom að fiskibátnum
Rathcormac og Hugh McBride
skipstjóri bað um aðstoð. Kaf-
báturinn hélt sig í námunda við
bátinn unz þyrla frá Baldonell í
Irska lýðveldinu og björgunarbát-
ur frá Port Rush í Londonderry,
komu á vettvang. Þá hvarf banda-
ríski kafbáturinn og yfirmaður
hans neitaði að gefa upp nafn
hans.
ALVARLEGASTA SLYSIÐ
Alvarlegasta slysið á þessu ári
varð 7. marz, þegar nýtízkutogari
frá Zeebrugge í Belgíu, Tijl Uil-
enspiegel, hvarf suður af Mön með
fimm manna áhöfn. Björgunarað-
gerðir hófust þegar annar belgísk-
ur togari, Dakkar, fann lík vél-
stjóra bátsins bundið við fleka.
Skömmu áður en báturinn sökk
inu, sem hafði kostað hann 4.000
pund. Seinna kom bandarískur
kjarnorkukafbátur upp á yfirborð-
ið í rúmlega 500 metra fjarlægð
og var að leita að bát, sem hann
hafði krækzt í. Comber fór í skaða-
bótamál.
Aukinn fjöldi ásakana á hendur
kafbátum hefur valdið brezka
landvarnaráðuneytinu áhyggjum.
Á undanförnum fimm árum hefur
ráðuneytið rannsakað að minnsta
kosti 40 kærur gegn NATO-kaf-
bátum á brezkum hafsvæðum og
þar af hafa 11 verið sannaðar.
Flestum þeim ásökunum, sem hér
er minnzt á, hefur verið vísað á
bug.
Starfsmenn ráðuneytisins halda
því fram að ekki sé hægt að kenna
kafbátum um hvarf Mhari-L, Tijl
Uilenspiegel og Inspire, því að
hafsvæðin, þar sem bátarnir týnd-
ust, séu of grunn fyrir kafbáta,
en þó er ekki vitað með vissu hvar
Inspire hlekktist á.
Sérfræðingar í sjóhernaði segja
að yfirmenn kafbáta reyni yfirleitt
að halda sig í eins til tveggja mílna
fjarlægð frá fiskibátum, sem séu
að veiðum, og stöðugt sé fylgzt
tekin af yfirmanninum. Ráðuneyt-
ið segir að skaðabætur séu greidd-
ar umyrðalaust, ef í ljós komi að
kafbátur hafi átt sök á því að
skip hafi laskazt eða farizt.
Bandaríski sjóherinn viðurkenn-
ir að á undanförnum tveimur árum
hafi kafbátar hans fjórum sinnum
lent í árekstrum við brezk fiski-
skip. Skaðabótagreiðslur hafi
numið 24.426 pundum. Banda-
ríkjafloti neitar að ræða umsvif
kafbáta sinna í einstökum atrið-
um, en segir: „Áhafnir banda-
rískra kafbáta eru skipaðar úrvals-
mönnum — ef til vill einhvetjum
samvizkusömustu og hæfustu ein-
staklingum, sem þessi þjóð getur
teflt fram.“
Hvers vegna hafa þá svona
mörg atvik gerzt á þessu eina litla
svæði? Mikill öldugangur og brim
eru við ströndina. Mörg skipsflök
eru á hafsbotni. Straumþunginn
er svo mikill að ef skipstjóri festir
net sín í eitthvert flakið gæti hann
hæglega haldið að einhver hefði
tekið hann í tog og að hann fengi
ekki við neitt ráðið. Sjóliðsforingi,
sem hélt þessu fram í The Times,
taldi því að kafbátarnir væru born-
liPll

Hpí
.
.

.

■■
■
...■:..' ■' ■'
.
-:—
Týndust á hafi úti: tveir af áhöfn Inspire, tveir af áhöfn South Stack og áhöfnin á Mhari-L.
að af fjallháum öldum eða fár-
viðri. Þeim finnst oft nærtækara
að ætla að kafbátar hafi valdið
slysunum.
Elaine Campbell frá Dumfries
kvaddi Keith eiginmann sinn þeg-
ar hann fór frá Georgtown kvöld
nokkurt í febrúar 1985. Hún sá
hann aldrei aftur. Keith og og fjór-
ir menn aðrir af togaranum
Mhari-L frá Kirkcudbright fórust,
þegar skipið hvarf með dularfull-
um hætti út af Langness Point á
eynni Mön.
Frú Campbell er viss um að
Mhari-L hafi rekizt á kafbát og
hefur barizt fyrir því að opinber
rannsókn verði látin fara fram á
hvarfi togarans og þeirri leynd,
sem hvílir yfir umsvifum kafbáta
eftir, en fundu hvorki tangur né
tetur. Enginn veit hvað komið
hefur fyrir hann. Mörgum vikum
síðar fannst björgunarbátur í sjón-
um norður af vita á Anglesey í
Wales. Hann var úr South Stack,
en lík skipveijanna fundust aldrei.
Brezka landvarnaráðuneytið full-
yrti að enginn kafbátur hefði verið
á sveimi á umræddu svæði þegar
fiskibáturinn hvai’f.
Þegar togarinn Summer Morn
var að veiðum vestur af Mön í
febrúar 1987 var hann dreginn
aftur á bak um 16 kílómetra vega-
lengd. Bandarískur kjarnorkukaf-
bátur var grunaður um að hafa
dregið togarann í þijá tíma og
meðan á ferðinni stóð kvaddi
áhöfnin þyrlur á vettvang frá
hafði skipstjórinn á Tijl Uilenspi-
egel tilkynnt í talstöð að allt væri
í lagi um borð og hann væri að
veiðum í góðu veðri. Skipið var
búið öllum fullkomnustu tækjum
og kafarar belgíska sjóhersins
fundu flak þess einum mánuði
síðar.
Annar bandarískur kjarnorku-
kafbátur er grunaður um að hafa
skotið áhöfn togarans Laurel frá
Mön skelk í bringu í vor. Skipstjór-
inn, Geoff Comber, sagði að þeir
hefðu verið að veiðum í sæmilegu
veðri 12 mílur norðvestur af Peel
á Mön þegar skipið hefði skyndi-
lega verið dregið aftur á bak. Eft-
ir 20 mínútur fór að braka ískyggi-
lega í bátnum. Þá skar Comber á
togvírana, þótt hann sæi eftir troll-
með öllu því seni fram komi á
tækjum kafbátanna. Þótt hafið
austur af Mön sé ætlað til kaf-
bátaæfinga fer þar lítið fyrir
nýtízku kafbátum, sem þurfa
meira dýpi. Á írlandshafi er mikið
dýpi, en foringjar kjarnorkukaf-
báta hafa ströng fyrirmæli um að
halda sig frá öllum öðrum skipum
til að stofna ekki mannslífum í
óþarfa hættu.
KÆRUR RANNSAKAÐAR
Þegar brezka landvarnaráðu-
neytinu berast kvartanir er gengið
úr skugga um hvort verið geti að
kafbátur hafi verið viðriðinn mál-
ið. Síðan er skipið skoðað hátt og
lágt. til að komast að því hvort það
hafi orðið fyrir tjóni og skýrsla
ir röngum sökum. „Þetta er sama
sagan og þegar einhver telur sig
sjá draug. I hvert sinn sem marrar
í gólffjölunum hrópa allir „draug-
ur“.“-
Bernard Moffatt úr Celtic Le-
ague telur það sýna að barátta
samtakanna eigi rétt á sér að
brezka varnarmálaráðuneytið hef-
ur viðurkennt 11 atvik og greitt
fiskimönnum skaðabætur. „Ráðu-
neytið hefur viðurkennt atvik, þeg-
ar um það getur hafa verið að
ræða að kafbátur hafi krækzt í
skip, en það vill ekki viðurkenna
atvik, sem hafa kostað mannslíf,“
segir hann. „Dauðir menn eru
ekki til frásagnar og ráðuneytið
þarf því ekki að viðurkenna eitt
I né neitt.“