Morgunblaðið - 05.11.1989, Blaðsíða 25

C 25 *
MORGUNBLAÐIÐ MENNINGARSTRAUMAR SUNNUDAGUR 5. NÓVEMBER 1989
D|ASS/i/vemig eru tónamir á litinn?
Miles og Palle Mikkelborg
Ljósmynd/Han Rademaker
Miles á Norðursjávar festívalinu í sumar að blása Pastorius.
ÞETTA ER mikið í Miles Davis-
ár — ný breiðskífa, Armandla
(WB), sjálfsævisaga og loks
útgáfa sem beðið hefúr verið
eftir í fjögur ár: Aura (CBS) —
svítan sem Palle Mikkelborg
skrifaði fyrir Davis í tilefni
þess að hann fékk Sonning-
verðlaunin 1984.
Astæða þess hve lengi hefur
orðið að bíða eftir Auru er
sú að Miles skipti um útgáfufélag
skömmu eftir að svítan var hljóð-
rituð — fór frá CBS til Warner-
bræðra — og
það gerðist ekki
hljóðalaust og
móðgaði Miles
George Butler,
forseta CBS,
gróflega þegar
hann sagði um
hann: He wants
to be white. —
En nú er svítan komin út á tveim-
ur breiðskífum og er stórkostleg
blanda af Palle og Miles.
Palle kom hingað á NART-há-
tíðina og lék með tríói því er
hann rekur með Niels-Henning
og Kenneth Knudsen — þar að
auki eru þeir Niels með kvartett
ásamt tveimur klassískum tón-
listarmönnum. Palle skrifar mik-
ið, bæði fyrir djasssveitir og sin-
fóníur og auk þess er hann eftirs-
óttur trompetleikari víða um
heim og trúlega þekktasti djass-
leikari Dana um þessar mundir
ásamt Niels-Henning.
Palle hefur lengi verið mikill
Miles Davis-aðdáandi og eitt sinn
sagði hann mér að fyrsta tón-
verkið sem hefði haft afgerandi
áhrif á tónsköpun sína og fengið
sig til að heyra hljóma og tóna
í ljósi, hefði verið When the lights
are low með Miles Davis-kvint-
ettinum.
Það var glöð stund í hugum
djassmanna er Miles Davis bætt-
ist í hóp Sonning-verðlaunahafa
og Palle Mikkelborg var fenginn
til að semja óð til meistarans til
að leika við afhendinguna í
Kaupmannahöfn. Miles var svo
hrifinn af verkinu að hann fór
fram á að hljóðrita það. Svo var
gert í febrúar og mars 1985 og
voru fengnir í hljóðverið flestir
félagar úr Radioens Big Band
ásamt öðrum þekktum dönskum
djassleikurum og gítaristanum
John McLaughlin — alls 29 hljóð-
færaleikarar auk Miles og Palle.
Nafnið á svítunni vísar til
þeirrar litaáru er Palle Mikkel-
borg sér streyma frá tónlist Mi-
les Davis og bera kaflarnir lita-
heiti eftir að Upphafinu sleppir,
en þar leikur John McLaughlin
grunnstef svítunnar, tíu tóna um
nafnið M.I.L.E.S. D.A.V.I.S. —
sem síðan mynda hljóm er geng-
ur í gegnum verkið. í öðrum
kafla: Hvítt — blæs Miles einn
ljóðrænasta sóló sinn í langan
tíma og sama er upp á teningn-
um í Græna kaflanum þar sem
þeir Niels-Henning leika saman
yfir sextánrödduðum kór söng-
konunnar Evu Thaysen.
Fyrir utan Niels og John
McLaughlin eiga Tomas Clausen
og Bo Stief einleikskafla á
skífunnii
Rautt er einn sterkasti kafli
svítunnar og blæs Miles þar án
dempara. Hann var svo hrifinn
af þessum kafla að hann blés
hann aftur með dempara og
nefnist sá hluti Rafrautt.
Svítunni lýkur á Pjólublátt þar
sem Palle hyllir fyrrum Sonn-
ing-verðlaunahafana, Stravinskí
og Messiaen, ásamt Miles í sér-
stæðum blús — eins og í fjólu-
bláu má finna þar fleira en blátt.
Það er opinbert leyndarmál
að Danir munu leggja Aura fram
til Tónlistarverðlauna Norður-
landaráðs á þessu ári — en
hvernig á að skilgreina þessa
tónlist? Eins og Miles Davis,
Mingus, Eílington og fleiri góðir
menn er Palle ekkert gefið um
merkimiða á tónlist sína og
kannski væri réttast að ■ kalla
þetta nútímatónlist með djass-
hrifum. „Mér finnst ég ekki vera
tónskáld í hefðbundinni merk-
ingu orðsins,“ segir Palle. „Frek-
ar finnst mér ég vera tónmeist-
ari. Ég gef tóninn, fílósófera, og
opna allar gáttir svo tónlistar-
mennirnir geti komið eigin til-
finningum að — og það finnst
mér mikilvægast. Þegar við vor-
um að hljóðrita Aura — og hljóð-
ritunin er allt öðravísi en verkið
var á .tónleikunum — var Miles
Davis öraggastur í opnu köflun-
um þar sem hann gat blásið
fijálslega og mótað tónlistina.
Ég ætla ekki að líkja mér við
Duke Ellington og Gil Evans —
en þeir sömdu eftir þessum sömu
regium.
Aura er magnað nútímaverk
— þar fá djassmenn mikið fyrir
eyran þó hin klassíska sveifla
ríki þar ekki, en verkið er ekki
síður áhugavekjandi fyrir þá er
gaman hafa af annarri tónlist:
hvort sem það er rokk eða nútí-
matónskáldamúsík.
4
asi þýddi Þetta ert þú og að platan
sé bæði kjörin fyrir aðdáendur blást-
urstónlistar og þá sem hafa hug á
að höndla sannleikann um sjálfa sig.
Tat twam asi er gefin út í fimmtíu
eintökum og er framleidd eftir því
sem pantanir berast.
Aðspurðir sögðu þeir Guðmundur
og Jóhann að tónlistinni mætti lýsa
með vísun í nafn sveitarinnar: hún
gangi út á það að liggja í sólinni og
láta blóðið hitna og skríða síðan út
í næsta vatn og kæla sig. Þeir sögðu
að þeir hefðu lagt drög að LP-plötu
um áramótin eða þar um bil. A ann-
arri hliðinni yrðu lög sem sveitin tók
upp með Hilmari Erni Hilmarssyni
og hinni lög sem eftir ætti að vinna.
Reptilicus hefur ekki haldið marga
tónleika, reyndar bara þrenna síðan
sveitin var stofnuð, en þeir félagarn-
ir segja að þeir hafi hug á að fara
reyna tónsmíðar sínar á áheyrendum
á næstunni. Meginorsök þess að þeir
haldi sjaldan tónleika sögðu þeir vera
þá að tónlistin sem þeir leika henti
betur á plötu en á tónleikum. Annað
er að þeir segjast ekki kæra sig um
að halda tónleika og vera þá að end-
urtaka eitthvað sem þeir hefðu áður
gert; á tónleikum yrði allt að vera
nýtt. Þeir segjast hafa orð þýska
tónjöfursins Holgers Czukays að leið-
arljósi, en í viðtali sagði hann að hið
eina skemmtilega við knattspyrnu
væri að enginn vissi hvert boltinn
færi næst og tónlistarmenn ættu að
taka knattspyrnu sér til fyrirmyndar;
áheyrendur eigi aldrei að vita hvert,
lagið fari næst.
Lokaspurningin var svo: af hveiju
■ er mynd af stjarneðlisfræðingnum
Stephen Hawking á umslaginu?
„Um það leyti sem við gerðum
plötuna höfðum við undir höndum
bók eftir Hawking sem fjallaði meðal
annars um eðii tímans. Það tengist
plötunni, því hún er- mjög nákvæm-
lega tímasett og um leið óháð öllum
tíma. Á a-hliðinni era lögin tímasett,
en b-hliðin byggist að öllu á duttlung-
um hlustandans, sem er um leið flytj-
andi, hann getur því eins spilað hana
. um alla eilífð. Tat twam asi bytjar,
en endar ekki, ólikt öðrum plötum.
KVIKMYNDIR/y/ svertingjamir loks
sína sögu?
ÁÞURRU,
HVÍTUSUMRI
BÆÐI í MYNDUNUM Hróp á frelsi eftir Richard Attenborougli og
Aðskildir heimar eftir Chris Menges', sem sýnd var á Kvikmynda-
hátíð, er (jallað um adskilnaðarstefnuna í S-Afríku út frá sjónarhóli
frjálslynda, jafnvel róttæka hvíta mannsins er berst fyrir blökku-
menn gegn ofbeldi og óréttlæti hvíta minnihlutans í landinu. Þær
vildu gleyma baráttu svertingjanna sjálfra og voru gagnrýndar fyr-
ir. En í nýjustu aðskilnaðarstefnumyndinni, „A Dry White Season“
(Á þurru, hvítu sumri), eftir Euzhan Palcy, kveður talsvert við ann-
an tón því þar er lýst sameiginlegri baráttu hvítra og svartra í nokk-
urskonar sakamálamynd í líkingu við „Missing" Costa Gavras.
að var áríðandi," segir Palcy,
„að finna jafnvægi á milli þess-
ara tveggja heima, hins svarta og
hins hvíta, og skapa tilfinningu fyrir
samvinnu.1' Myndin er byggð á sam-
nefndri skáldsögu
eftir André Brink
frá 1979 og er með
Donald Sutherland,
Zakes Mokae, Sus-
an Sarandon. og
Marlon Brando, í
sinni fyrstu mynd
eftir Amald frá 1981. Þegar
Indrióason blökkudrengur er
handtekinn eftir uppþotin í Soweto
árið 1976 biður faðir hans kennar-
ann, Ben Du Toit (Sutherland), um
hjálp. Ben biður föðurinn að hafa
ekki áhyggjur þar sem farið sé eftir
lögum og reglum í landinu og jafn:
vel eftir að drengurinn lætur lífið í
höndum lögreglunnar varar hann
föðurinn við: „Þetta er hræðilegt en
það er ekkert sem við getum gert,
þú og ég.“ Faðirinn leitar þá réttlæt-
is einn síns liðs en hverfur og finnst
drepinn. Það ýtir við Du Toit og
hann hefur leit að morðingjum föður-
ins, sem fljótlega snýst upp í opin-
berun á hinni miskunnarlausu að-
skilnaðarstefnu.
Leikstjórinn, Palcy („Sugar Cane
Alley“), er blökkukona frá eyjunni
Martinique en „Season" er aðeins
önnur mynd hennar. „Mig langaði
að gera eitthvað um aðskilnaðar-
stefnuna af því ég er svört,“ segir
hún. „Mig hefði mest langað til að
segja frá svartri fjölskyldu í Soweto
til dæmis en það er ljóst að enginn
vill setja pening í mynd um svert-
ingja eftir svartan leikstjóra. Svo ég
ákvað að finna bók sem hjálpaði mér
að segja söguna á annan hátt. Þega-
réglas„A Dry White Season“ sá ég
strax að hún var bókin sem ég
þurfti."
Ákveðið var að hún gerði sjálf
handritið og hún ákvað að hitta höf-
undinn, Brink, sem býr undir stöðugu
eftirliti í S-Afríku. Þar kynntist hún
af eigin raun lífi svarta meirihlutans
og ógninni sem stafar frá lögregl-
unni en það sem hún sá og heyrði á
ferð sinni um landið varð stór hluti
af handritinu.
Þegar handritið var til og Metro-
Goldwyn-Meyer hafði sett níu millj-
ónir dollara í verkefnið ákvað fram-
„A DryWhite
Season“.
Donald Sutherland,
Winston Ntshona og
Bekhithemba Mpofu í
mynd Euzhan Palcy, Á
innfeldu niyndinni er
Marlon Brando í sinni
fyrstu mynd í átta ár.
leiðandinn, Paula Weinstein, að hafa
samband við fyrrum umboðsmann
Marlon Brandos og grennslast fyrir
um hvort hinn pólitíski Brando hefði
áhuga á að leika í myndinni. Brando
sá fyrri mynd Palcy, hitti hana svo
og samþykkti að leika hlutverk lög-
manns Du Toit kauplaust. Atriðin
með honum voru tekin upp í London
en annars var myndin öll tekin í
Zimbabwe.
Myndinni lýkur á ofbeldisverknaði
svertingjans Stanley (Zakes Moka-
es), sem verður félagi Du Toit í leit
að sannleikanum, nokkuð sem gæti
vakið deilur. „Ég er ekki að hvetja
til ofbeldis," segir Palcy. „Það sem
ég er að reyna að segja er að þrátt
fyrir alla aðstoð hvítu Afríkananna
og allra annarra þá er þetta barátta
svertingjanna. Og ef stjórnin í S-
Afríku hættir ekki sínum ofbeldisað-
gerðum eiga svertingjarnir ekki ann-
ars úrkosta en beijast á móti. Áram
saman stendur einhver með löppina
á hausnum á þér og einn daginn
vaknar þú og grípur í hana.“