Morgunblaðið - 05.11.1989, Blaðsíða 18

18 C
MORGUNBLAÐIÐ FJOLMIÐLAR 'SUNNUDAGUR 5. NÓVEMBER 1989
í fjölmiðlum
■ „BRETAR FRAMLEIÐA
ekki besta sjónvarpsefiii í heimi,
eins og allir utan Bretlands
vita,“ sagði „fjölmiðlakóngur-
inn“ Rupert Murdoch nýlega í
viðtali á svokallaðri 4. rás breska
ríkissjónvarpsins. „En Bretum
liefiir verið talin trú um að svo
sé.“
Hann gagnrýndi
einnig íréttir
breska ríkissjón-
varpsins og lagði
til að fréttastofa
þess yrði lögð
niður um leið og
fleiri óháðar
stöðvar kæniu
sér upp frétta-
þjónustu — t.d.
Sky-sjónvarpið,
sem hann á. Murdoch gaf í skyn
að BBC væri ekki óháð bresku
ríkisstjórninni í fréttaflutningi
sínum. Hins vegar sagði hann
að óháðu sjónvarpsstöðvarnar í
Bandaríkjunum væru allar mjög
sjálfstæðar.
Murdoch hleypti Sky-sjónvarp-
inu af stokkunum í febrúar og
öflug fréttastofa er hluti af starf-
seminni.„Við erum mjögstoltir
af Sky-sjónvarpinu, einkum
fréttarás þess,“ sagði liann.
Hann staðfesti að tapið á rekstri
Sky-sjónvarpsins fyrsta starfsár
þess mundi nema 120 milljónum
punda, en er ráðinn í að halda
rekstrinum áfram. „Við skulum
sjá hvernig ástandið . >rður eftir
fimm ár,“ sagði hann. „Annað-
hvort munu nokkrar milljónir
manna hafa keypt sér móttöku-
diska þá, eða við verðum að við-
urkenna að við höfðum rangt
fyrir okkur og þá lokum við stöð-
inni nema því aðeins að einhver
annar kaupir hana. Hingað til
hafa fleiri keypt sér diska en lit-
sjónvarpstæki fyrstu átta mán-
uðina þegar þau voru til sölu.“
Murdoch endurvaknaði til krist-
innar trúar fyrir skömmu fyrir
áhrif trúboðans Billy Graham og
er sannfærður um að „mikil trú-
arvakning" muni bráðlega eiga
sér stað í Bretlandi. „Um Jeið
og kjör fólks batna munu sið-
ferðileg og trúarleg verðmæti
skipta það meira máli en áður,“
sagði hann.
MURDOCH
^-ZJ^Jjeartbreak:,
B Iðst Öijys
I Bitter Daigtfef. I
I I 'D'fcn'tSM |

jarifr

Lo,ve
tZi*,
Gulir taum
á íslenskum
blöðum
■ íslensk blöð eiga ýmislegt
sameiginlegt með óvönduðu
gulu pressunni í útlöndum
Á ÁRUM áður voru blaðamenn oft teiknaðir í rykfrökkum með
uppbrett frakkabörð og með hatta og svínsandlit. Svínslíkingin
var tilkomin vegna þeirrarskoðunar sumra að blaðamenn líkt og
svín þrifúst best í svaðinu. Á íslandi hefur löngum verið talað um
blaðasnápa sem snuðra líkt og hundar. Óvandaðir blaðamenn hafa
sjaldan notið mikillar mannvirðingar en þeim er hins vegar ekki
alls varnað því þeir eru sjaldnast mikið verri en blöðin sem þeir
vinna á.
Ein elsta greining á blöðum
sem til er skilur á milli
vandaðra blaða og óván-
daðra, — gæða-blaða og blaða
sem ýmist eru kennd við^ ræsið
eða gulan lit þvagsins. Islensk
blöð eru verri en það sem best
gerist víða erlendis en hins vegar
eru þau langtum skárri en verstu
blöð veraldar. Sorablöð hafa enn
ekki skotið rótum hér á landi en
við Iauslega athugun má auðveld-
lega sjá að flest íslensku blöðin
eiga sitthvað sameiginlegt með
nefndri gulri pressu.
• Einkenni gulu
pressunnar eru
margskonar.
Óhætt er að
segja að í höfuð-
dráttum sé mun-
urinn á gulri
pressu og öðrum prentmiðium sá
að markmið eins og áreiðanleiki,
hlutlægni og jafnvægi eru síður í
hávegum höfð hjá henni en t.d.
vinsældir og skemmtilegheit.
Þetta birtist á ýmsan hátt. Sora-
pressan leitar eftir hneykslisfrétt-
utn og fréttum af ógæfu fólks.
Erlend blöð hafa verið vís að því
að búa til hneykslissögur, m.ö.o.
hafa þau beinlínis logið upp á
fólk, en sem betur fer eru ekki
alvarleg dæmi um það hér á landi.
Hins vegar eru blöð hér, t.d. DV,
Tíminn og Pressan, sem gera
mikið úr málum af þessu tagi,
þegar þau koma upp. Líkt og
óvönduð erlend blöð þá túlka þau
atburðina frekar á versta veg en
einhvern annan.
Öll íslensku blöðin eru misvönd
að virðingu smni varðandi áreið-
anleika heimilda. Eftir mjög óví-
sindalega athugun virðist meiri
munur á milli
IMational Enquirer.
Verða slík blöð einhvern
tíma fyrirmynd íslenskra
blaða?
BAKSVIÐ
eftirÁsgeir Fribgeirssott
mála- eða efnis-
flokka innan
blaða en á milli
blaðanna sjálfra.
Söguburður úr
heimi íþrótta
virðist t.a.m. eiga auðveldara með
að komast á síður blaðanna en
kvittur í fjármálaheiminum og
skiptir þá ekki máli hvaða blað á
þar í hlut.
Persónuhögum frægs fólks er
gerð góð skil jafnt í gulu press-
unni erlendis sem þeirri íslensku.
Munurinn er sá að slíkar fréttir
þykja vel við hæfi á forsíðu gulu
blaðanna en þau íslensku helga
þessum málaflokki sérstaka dálka
inni I blaðinu. Mogginn, Tírninn
og DV fara oft mjög vandlega oní
þessa sauma sé fólkið útlent. Af
einhveijum ástæðum virðist sam-
bærileg hnýsni í einkalíf íslend-
inga ekki eins fýsileg. Alþýðu-
vikublaðið Pressan er að færa sig
upp á skaftið í þessum efnum og
greinir stundum frá einkasam-
kvæmum og boðum.
Fyrirsagnir í óvandaðri blöðum
eru gjarnan slagorðagjarnar og í
þeim taka blöðin oft meira upp í
sig en greinin gefur tilefni til.
Dagblaðið Thninn hefur talsvert
þróað þessa iðju að undanförnu.
Dæmi af handahófi er nýleg fors-
íðufyrirsögn þar sem spurt er:
„Hafa fjölmiðlarnir gert okkur
heimsk?" Greinin fjallaði um að
fjölmiðlar hefðu ekki gegnt upp-
lýsingaskyldu sinni varðandi mál-
efni EFTA og EB. Ef eitthvað
gerir einhvern heimskan þá er það
blaðamennska af þessu tagi sem
ruglar saman því að gera einhvern
heimskan og fullnægja ekki upp-
lýsingaþörf. Þetta er svipað og
segja að vatnsveitan gerði okkur
þyrst ef hún þyrfti að takmarka
vatn.
Stórar fyrirsagnir og myndir
og lítið lesmál er einnig eitt sem
öll sóðablöð, ásamt fleirum eiga
sameiginlegt. DV, Tíminn og
Pressan bera þessi merki, einkum
forsíða DV sem nú er yfirleitt ein
fyrirsögn, ein mynd og lauslegt
efnisyfirlit blaðsins.
Fleiri dæmi af þessu tagi mætti
draga fram til þess að sýna að
íslensk blöð eiga eitt og annað
sameiginlegt með hinni illræmdu
gulu pressu í, útlöndum. Með því
er alls ekki verið að segja að þau
tilheyri þeirri tegund blaða. Vísir
að umræddri blaðamennsku er til
hér á landi. Tíminn mun leiða í
Ijós hvort gulur eigi eftir að verða
áberandi litur í íslenskri pressu-
flóru.
Föliui þau eðafitna?
Það er komið haust í
fjölmiðlana á íslandi.
Þeir hegða sér flestir
eftir árstíðum, að minnsta
kosti þeir sem standa á ein-
hverri hefð. Báðar sjónvarps-
stöðvarnar og báðar rásirnar
hjá Ríkisútvarpinu hafa
kynnt helsta efni á dagskrá
vetrarins og allt er að festast
í þessum hefðbundná vetrar-
sessi. Blöðin eru líka komin
með haustsvip. Sumum þykir
þau hegða sér eins og nafnar
þeirra á tijánum, fölna um
þetta leyti, en aðrir sjá and-
hverfu þess, sjá blöðin eflast
og vaxa og bólgna þegar
dimmir og kólnar. Og víst
er að síðum fjölgar hjá flest-
um blöðunum þegar hilla fer
undir skammdegið. Ef til vill
finna einhveijir meira lesefni
við sitt hæfi — ef til vill er
það annað efni eins og aug-
lýsingar sem vex og bólgnar
í töskum blaðberanna og
tunnum sorphirðumann-
anna.
Það hefði nú verið óskap-
lega gaman ef fjölmiðlarnir
allir hefðu í stað þess að
setja upp hinn hefðbundna
haustsvip, með nýju efni og
nýjum áherslum vegna þess
hvaða tími ársins er, fitjað
upp á nýjung og jafnframt
endurbót. Þar á ég við að
þeir hefðu mátt taka skóla-
börn til fyrirntyndar og b'æta
málfar sitt í einu og öllu.
Mér hefur orðið tíðrætt um
mál í fjölmiðlum hér að und-
anförnu og ekki að tilefnis-
lausu. Ég endurtek ekki að
þessu sinni ræðu mína um
nauðsyn þess að hafa hæfa
málráðunauta við öll út- og
sjónvörp. Hins vegar vil ég
að þessu sinni fara örfáum
orðum um blaðamál.
Málfari í blöðum hefur
farið ákaflega hrakandi á
síðustu árum. Þetta má trú-
lega rekja til þess að vinnu-
brögð starfsmanna á blöðum
hafa breyst afar mikið, ekki
síst eftir að farið var að vinna
allt efni þeirra í tölvum. Sú
var tíðin að höfundar frétta,
viðtala og greina skiluðu
handskrifuðum eða vélrituð-
um handritum. Starfsmenn
lásu handritin yfir og lag-
færðu sýnilegustu galla,
glöggir setjarar leiðréttu
jafnvel enn betur og síðast
var lesin próförk áður en
blaðið fór í prentun og ávöxt-
urinn var jafnan góður. Sá
gamli púki sem kenndur er
við prentvilluna gat að vísu
dulist í skúmaskotum, enda
mannlegt að sjást yfir smá-
ræði.
Með innreið tölvann_a
breyttist allt þetta. Nú
tíðkast trúlega hjá flestum
blöðum að höfundar skrifi
texta sinn beint inn á tölvur.
Það er í hæsta lagi að þeir
lesi sjálfir yfir textann, en
það er margsannað mál að
höfundur er óæskilegasti
prófai-kalesari eigin texta.
Jafnvel vandvirkur og mál-
glöggui- maður á erfitt með
að vinna slíkt verk svo vel
sé. Og við þetta bætist að
svo miklar kröfur eru gerðai’
til þess að hratt sé unnið og
mikið að mörgum gefst ekki
. einu sinni tími til að lesa
yfir verk sín í næði.
Þessar þijár ástæður, töl-
van, hraðinn og vinnuálagið,
eru oftast nefndar þegar
kvartað er undan lélegu
máli á blöðum. En ef að er
gáð eru þetta lélegar afsak-
anir. Væru það til dæmis
gildar ástæður og næg af-
sökun fyrir því að öryggis-
belti í bílum slitnuðu við
minnsta átak að þau væru
framleidd í sjálfvirkum vél-
um, stjórnandi vélanna hefði
ekki tíma til að gæta þess
að hráefnið væri nægilega
gott, væri svo upptekinn við
að mata vélarnar að hann
hefði ekki tíma til að þol-
prófa þau og þau þyrftu að
komast ávo hratt á markað-
inn að ekki væri ómaksins
vert að fá aðra til þess að
kanna styrk þeirra? Nei.
Slíkt gæti ekki gerst til
lengdar.
Vissulega eru til þeir
blaðamenn oggreinahöfund-
ar sem eru svo vandir að
virðingu sinni — eða einfald-
lega svo gamaldags — að
þeir láta, ekki frá sér fara
efni netna þeir séu nokkuð
vissir um að það sé villu-
laust. En hinir eru því miður
alltof margir sem líta greini-
lega svo á að efnið eitt skipti
máli, málfarið sé lítils vert
aukaatriði. Þetta andvara-
leysi er málinu hættulegt
vegna þess að villur í rituðu
máli eiga greiðan aðgang að
tali fólks. Blöð og tímarit eru
ekki áhrifslausir fjölmiðlar.
Ef svo væri kæmu þau ekki
út.
Svo eitt dæmi sé tekið
má því miður rekja til blaða,
ekki síður en útvarps og sjón-
varps, óæskilegar nýjungar
í málinu — bein áhrif frá
öðrum tungum, til komin
vegna þess að blaðamenn
vanda ekki þýðingar sínar.
Þetta er hin mikla þolmynd-
arfíkn eða germyndarflótti
sem rekja má beint til ensku.
Dæmi úr blaði: Kræklingar
tíndir af breskri konu í
Nauthólsvík. Á íslensku
merkir þetta að kræklingar
hafi vaxið á blessaðri kon-
unni og einhver komið og
tínt þá af henni! Þetta er
ensk setning með íslenskum
orðum. Og hvað þýðir þetta:
Þessi mynd var tekin af
ljósmyndara blaðsins þeg-
ar hann átti leið um
Reykjavíkurflugvöll í gær-
kvöldi.. Tók hann myndina
sjálfur, var myndin af honum
eða hrifsaði einhver myndina
úr höndum hans á vellinum?
Þetta ætti að nægja til að
sýna að þolmynd hefur iðu-
lega aðra merkingu í
íslensku en til dæmis ensku
og í íslensku er eðlilegast og
skýrast að nota germynd,
hafa megináherslu á þeim
sem gerir það sem verið er
að segja frá. Bresk kona tíndi
kræklinga . . . Ljósmynd-
ari bíaðsins tók mynd . . .
Að lokum, því nú er ég
kominn að lengdarmörkum
þessa pistils. Mér þykir
furðulegt að fjölmargar
kvartanir um það hversu blöð
skipta orðum fáránlega milli
lína skuli engin áhrif hafa.
Og þetta er því furðulegra
þegar liaft er í huga að nú
munu komin á markað býsna
fullkomin og ótrúlega ódýr
tölvuforrit sem gætu tryggt
næstum fullkomlega rétta
íslenska orðaskiptingu. Því
miður hefur komið fyrir oftar
en einu sinni þegar ég hef
fundið að því við nemanda
að hann hafi skipt orði rangt
í ritgerð að svarið hefur ver-
ið: „En ég sá þetta svona
í blaði um daginn."
Sverrir Páll Erlendsson