Morgunblaðið - 18.11.1989, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR ,18. NOVEMBER 1989.
15
Utvarpsráð 60 ára:
Ríkissjónvarpið þarf
að styrkja sem mest
Rætt við Sigurð Bjarnason og Ingu Jónu Þórðardóttur um Útvarpsráð fyrr og nú
NÚ, ÞANN tuttugasta nóvem-
ber, eru nákvæmlega 60 ár
síðan fyrsti fundur Útvarpsráðs
var haldinn. Fundurinn var
haldinn á heimili dr. Alexand-
ers Jóhannessonar sem var til-
nefndur í Útvarpsráð af Há'-
skóla Islands. Fundinn sátu
einnig formaður hins nýskipaða
Útvarpsráðs, Helgi Hjörvar,
sem skipaður var af Tryggva
Þórhallssyni atyinnumálaráð-
herra, og Páll Isólfsson sem
ráðherra tilnefndi fyrir hönd
Félags útvarpsnotenda. Á þess-
um fyrsta fundi Útvarpsráðs
hófst undirbúningur fyrir út-
sendingar hins nýstoffnaða
Ríkisútvarps. Rúmu ári seinna,
Þann 20 desember árið 1930
var fyrst sent út á öldum ljós-
vakans, það var Helgi Hjörvai-
sem manna fyrstur talaði í
íslenska Ríkisútvarpið.
Sigurður Bjarnason
frá Vigur
Sigurður Bjarnason frá Vigur,
fyrrum alþingismaður og ritstjóri
Morgunblaðsins, átti sæti í Út-
varpsráði í 23 ár, einna lengst
þeirra manna sem þar hafa setið.
Hann tók sæti í Útvarpsráði árið
1947 en hvarf úr ráðinu þegar
hann varð sendiherra árið 1970.
í samtali við blaðamann Morgun-
blaðsins sagði Sigurður að í upp-
hafi starfa hans í Útvarpsráði
hafi formaður verið dr. Jakob
Benediktsson. Ráðið var þá skipað
fimm mönnum. Alls hafa formenn .
ráðsins verið fjórtán og er Sigurð-
ur Bjarnason í þeirra hópi, hann
var formaður um hálfs árs skeið
áríð 1959.
„Allur sá tími sem ég sat í
Útvarpsráði er mér mjög eftir-
minnilegur," sagði Sigurður. „Ég
hafði verið blaðamaður og rit-
stjóri frá því ég kom úr skóla og
hafði mikinn áhuga á fjölmiðlum,
þess vegna vildi ég vera í Út-
varpsráði. Ég hafði meiri faglegan
áhuga á ráðinu en pólitískan, þó
vitanlega hafi hvílt á mér, sem
öðrum þarna, sú skylda að standa
vörð um hlutleysi Ríkisútvarpsins
og svo hitt að gæta þess að ganga
ekki þvert á vilja minna sam-
flokksmanna. Flokksmenn stóðu
gjarnan saman í stórpólitískum
málum sem og þeir flokkar sem
sátu saman í ríkisstjórn. Alþingi
kýs Útvarpsráð og hefur svo ver-
ið lengi, nema hvað um stuttan
tíma var hluti þess kosinn af
hlustendum. Mér finnst fara vel
á því að Alþingi velji menn í TJt-
varpsráð á þennan hátt og mér
líst ekki á þær hugmyndir sem
settar hafa verið fram um breyt-
ingu þar á. Útvarpsráði var frá
upphafi ætlað fyrst og fremst að
vera ráðgefandi fyrir útvarps-
stjóra og svo einnig að taka bind-
andi ákvarðanir um dagskrá. Á
þeim rösklega tveimur áratugum
sem ég sat í Útvarpsráði gekk
starfsemi ráðsins ágætlega en
öðru hvoru komu þó upp mál sem
ollu hörðum deilum og þá sérstak-
lega ef málin voru pólitísk. Að
vissu leyti voru menn pólitískari
þá en nú er. Flokkaskipting var
líka skarpari þá enda flokkarnir
færri. JónaS Þorbergsson, fyrsti
útvarpsstjórinn, átti hvað mestan
þátt í að móta stefnu Ríkisút-
varpsins. Það gekk ekki átaka-
laust. Hann hafði verið ritstjóri
Tímans áður og það stóð nokkur
styr um hann, þó vissulega væri
hann að mörgu leyti gáfaður og
mikilhæfur maður. Sama má
segja um Vilhjálm Þ. Gíslason sem
tók við af Jónasi árið 1953. Hann
hafði í mörg ár áður verið einskon-,
aí menningarlegur ráðunautur
Útvarpsráðs. Árið 1968 tók Andr-
és Björnsson við stjórn útvarps-
ins, en hann hafði áður verið þar
dagskrárstjóri. Þessa menn alla
þekkti ég vel og átti við þá gott
samstarf í Útvarpsráði. Árið 1985
varð Markús Orn Antonsson út-
varpsstjóri, einnig honum er ég
vel kunnúgur, hann var blaðamað-
ur á Morgunblaðinu í minni rit-
stjóratíð þar.
í tíð Vilhjálms Þ. Gíslasonar
héldum við útvarpsráðsmenn
kvöldfund einu sinni á ári, svokall-
aðan „Hugsjónafund". Þar var
aðalatriðið að bijóta uppá nýjum
hugmyndum. Þetta voru ágætir
fundir sem skiluðu oft góðum ár-
Sigurður Bjarnason ffrá Vigur. Inga Jóna Þórðardóttir
Gömul mynd af Útvarpsráði og starfsmönnum útvarpsins. F.v. Jónas Þorbergsson, Páll ísólfsson,
Vilhjálmur Þ. Gíslason, Ólafúr Jóhannesson, Jóhann Hafstein, Jakob Benediktsson, Heigi Hjörvar,
Stefán Pjetursson, Sigurður Bjarnason, Andrés Björnsson og Jón Þórarinsson
angri. Hlutur kvenna í útvarps-
dagskránni var á þessum árum
mikiu minni en nú er. Ég man
ekki til að það hafi verið nein
kona í útvarpsráði öll þessi 23 ár
sem ég var þar nema Rannveig
Þorsteinsdóttir. Konur voru raun-
ar ekki heldur aluaennt í mikil-
vægum stjórnunarstörfum hjá
Ríkisútvarpinu fyrr en Margrét
Indriðadóttir varð þar fréttastjóri.
Það var brotið blað í sögu
Ríkisútvarpsins þegar sjónvarpið
kom til sögunnar árið 1966. Ég
átti sæti í sjö manna nefnd sem
lagði á ráðin um undirbúning sjón -
varpsútsendinga. Til gamans get
ég sagt hér að við töluðum þá í
fullri alvöru um möguleika á
„byssulausu sjónvarpi“. En þegar
til átti að taka var J)ví miður talið
einsýnt að með því móti fengjum
við nánast engar myndir til sýn-
inga. En vissulega vildum við að
sjónvarpið yrði menningarlegur
miðill einsog útvarpið hefur löng-
um verið og ég held að sjónvarpið
hafi að mörgu leyti staðið sig vel
og orðið þjóðinni til gagns og
gleði. Mín skoðun er sú að Ríkisút-
varpið sé besta útvarpsstöðin sem
við höfum í dag þó ég sé ekki á
móti nýjum og óháðum útvarps-
stöðvum.
Það er mín skoðun að það þurfi
að vera stöðug þróun í stofnun
eins og Ríkisútvarpinu. Ég sagði
einu sinni að Útvarpsráð þyrfti
að vera bæði róttækt og íhalds-
samt. Róttækt í þá veru að vera
opið fyrir nýjungum og breyting-
um í tímans straumi og íhalds-
samt á þann veg að standa trúan
vörð um íslenska tungu og forna
og nýja menningu þjóðarinnar.
Þetta tel ég enn vera hlutverk
Útvarpsráðs og auðvitað Ríkisút-
varpsins sem slíks.“
Inga Jóna Þórðardóttir
Inga Jóna Þórðardóttir er for-
maður Útvarpsráðs í dag. Hún tók
sæti í Útvarpsráði í kölfar kosn-
inga árið 1983 en varð formaður
þegar Markús Örn Antonsson
varð útvarpsstjóri árið 1985. í
spjaili sem blaðamaður átti við
Ingu Jónu sagði hún að nú væri
Útvarpsráð skipað 7 mönnum sem
allir eru sem fyrr kosnir af Al-
þingi. Úr hópi þessara sjö skigar
ráðherra formann ráðsins. í Út-
varpsráði eiga sæti núna auk Ingu
Jónu: Markús Á. Einarsson, Guðni
Guðmundsson, Magdalena
Schram, Magnús Erlendsson,
Ásta Ragnheiður Jóhannesdóttir
og Bríet Héðinsdóttir. Útvarpsráð
er kosið til fjögurra ára og situr
áfram þó stjórnarskipti verði á
tímabilinu milli kosninga. Um
breytingar á starfsemi Utvarpsr-
áðs í kjölfar nýrra útvarpslaga
sagði Inga Jóna: „Mesta breyting-
in er sú að meira hefur verið íjall-
að um skipulag dagskrár en
minna verið fjallað um einstök
atriði eins og t.d. hver eigi að
stjóma hveijum umræðuþætti
eins og áður var gjaman ákveðið
á fundum Utvarpsráðs. Við emm
því að færa okkur æ meira yfir i
heildarlínur og kveða nánar á um
ýmislegt t.d. skiptingu fjármagns
á milli deilda, en þar em átaka-
punktamir nú. Þegar við skiptum
fjármagninu emm við um leið að
ákveða svigrúm hverrar deildar.
Við fáum tillögur um dagskrár-
ramma frá starfsmönnum og fyöll-
um um þær á fundum okkar. Við
höfum lagt áherslu á viss atriði í
mótun dagskrárgerðar. Við höf-
um t.d. undanfarin ár freistað
þess eftir megni að efla innlenda
dagskrárgerð sjónvarps og emm
nú búin að ná þeim árangri að
vera komin úr tæpum þriðjung í
vel yfir 40 prósent hlutfall íslensks
efnis þrátt fyrir lengingu dag-
skrár. Auk þess höfum við verið
að leggja línurnar í bamaefni,
tryggja því sess í dagskránni og
lengja það. Öll nánari atriði innan
þessa ramma em hins vegar í
höndum starfsfólks.
Um hinar nýju hugmyndir um
Útvarpsráð sagði Inga Jóna m.a.:
„Oft hefur verið gagnrýnt að Út-
varpsráð væri of þungt í vöfum
og ákvarðanir drægjust á langinn
vegna þess. Sérstaklega var þetta
ofarlega á baugi þegar nýju út-
varpsstöðvamar tóku til starfa og
réðu til sín starfsfólk frá Ríkisút-
varpinu. Þessi gagnrýni hefur að
vísu nokkuð til síns máls t.d. í
ofangreindum tilvikum. Hug-
myndir hafa komið fram um að í
stað Útvarpsráðs komi nýtt Dag-
skrárráð sem skipað væri mun
fleira fólki en þeim fulltrúum sem
kosnir em af Alþingi. Ég fæ ekki
séð að slíkt ráð yrði skilvirkara.
Nú kýs Aiþingi fólk í Útvarpsráð,
sem tryggir sömu pólitísku hlut-
föll og fram koma í almennum
kosningum. Það er með Ríkisút-
varpið eins og hvert annað fyrir-
tæki, fulitrúar eigenda sitja þar í
stjórn. Ef þessar umræddu tillög-
ur verða að veruleika þá rnyndi
ráðherra skipa í Dagskrárráð og
það er ekki víst að það ráð yrði
ópólitískara í reynd. í tillögunum
er líka gert ráð fyrir meiri mið-
stýringu en nú er og það tel ég
stórt skref afturábak og til þess
fallið að skerða sjálfstæði stofn- •
unarinnar.
Undanfarið hefur gætt æ meiri
tilhneigingar til þess að fastráða
starfsfólk útvarpsins fremur’en
lausráða. Sú þróun getur orðið til
þess að Ríkisútvarpið einangrist
meira frá almenningi. Fram til
þessa hefur ótrúlega margt fólk
úr röðum hinna almennu borgara
komið við sögu dagskrárinnar sem
hefur skapað mikla fjölbreytni í
efnisvali. Hvað snertir ráðningar
starfsfólks þá má segja að vel
gangi að fá fólk til starfa við
Ríkisútvarpið. Útvarpsráð hefur
smám saman dregið úr umfjöllun
sinni um ráðningarmál starfs-
fólks. í dag ljöllum nánast ein-
göngu um ráðningu starfsfólks
fréttadeilda og yfirmanna deilda.
Mér finnst nauðsynlegt að í nýjum
útvarpslögum verði kveðið skýrar
á um hvaða störf Útvarpsráð eigi
að fjalla um. í núgiídandi lögunum
er talað um starfsfólk dagskrár
og það er of óljóst. Hvað snertir
umfjöllun Útvaipsráðs um hin
ýmsu mál þá tel ég að það heyri
til algerra undantekninga að þing-
flokkur reyni að hafa áhrif á störf
fulltrúa sinna í Útvarpsráði. Þetta
hljómar kannski ekki trúverðugt
en þetta er samt satt. Útvarps-
ráðsmenn eru vissulega ekki ailtaf
á sömu skoðun, síður en svo. En
það eru þá viðhorf hvers og eins
fremur en flokkspólitísk bönd.
Ég held að Ríksútvarpið hafi
sýnt að það stendur styrkum fót-
um í samkeppninni. Á hveijum
tíma verða menn að skiigreina
hver séu verkefni Ríkisútvarps.
Undanfarið hefur mikið verið gert
til þess að auka þjónustu Ríkisút-
varpsins við landsbyggðina með
svæðisútvörpum á Ákureyri, Eg-
ilsstöðum og ísafirði. Þessi þróun
hefur gengið hægt fyrir sig aö
sumra mati en það er að mínu
viti betra hafa vaðið fyrir neðan
sig í þessum efnum. Ég er þeirrai
skoðunar að samkeppnin við hinar
nýju útvarpsstöðvar hafi haft góð
áhrif á dagskrá Ríkisútvarpsins.
Sjónvarpið hefur styrkt stöðu sína
mjög mikið þó það fái að mínu
mati of lítið af ráðstöfunarfé
Ríkisútvarpsins. Það fær af af-
notagjöldum stofnunarinnar og
ég held að það þekkist hvergi á
byggðu bóli að hlutur sjónvarps í
útvarpsrekstri sé svo smár. Það
er svo miklu dýrari hver mínúta
sem framleidd er í sjónvarpi en
hver mínúta sem framleidd er í
hljóðvarpi. Um þetta eru átök allt
frá gamalli tíð. Ég tel rétt að
hafa hugfast að sjónvarp er sterk-
ur og áhrifaríkur miðill. Ef við
viljum standa vörð um menning-
ararfinn þá eigum við að styrkja
innienda dagskrárgerð til þess að
vega upp á móti öllu þvi flóði er-
lends efnis sem þegar er farið að
dynja yfir okkur og á eftir að
verða enn meira þegar æ fleiri
ná sendingum gervihnatta. Ég tel
að á næstu árum sé nauðsynlegt
að styrkja sjónvarpið sem mest,
hvernig sem við förum aðþví. Það
er besti mótleikurinn við öllu
þessu framboði á erlendu efni.
Allar skoðanakannanir sýna að
fólk hér vill helst horfa á íslenskt
efni.“
Guðrún Guðlaugsdóttir