Morgunblaðið - 18.11.1989, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. NÓVEMBER 1989
Frá Berlín í

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Arvakur, Reykjavík
Flaraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Slagorð
í stað sósíalisma
Iþýðubandalagsmenn
segjast nú vera komnir
saman til landsfundar í því
skyni að skapa flokki sínum
nýjan grundvöll. Eitthvað hefur
verið staðið einkennilega að
smíði hans ef marka má orð
Steingríms J. Sigfússonar, ráð-
herra Alþýðubandalagsins, hér
í blaðinu í gær. Hann lýsir
vinnubrögðum þeirra sem stóðu
að því að semja drögin að hinni
nýju stefnu eins og þeir hafi
verið að vinna að einhveiju
leyniplaggi.
Sé ræða Ólafs Ragnars
Grímssonar, formanns Alþýðu-
bandalagsins, við upphaf lands-
fundarins vísbending um efni
hinnar nýju stefnuskrár, sem
samin hefur verið undir hand-
arjaðri hans, virðist eiga að
móta glamurstefnu fyrir Al-
þýðubandalagið. Flokkurinn á
að fylgja slagorðum í stað sós-
íalisma.
Málflutningur formanns Al-
þýðubandalagsins hefur oft
vakið athygli fyrir þá sök, hve
fjarlægur hann er raunveru-
leikanum og aðeins mótaður
af hugarheimi ræðumannsins
sjálfs. I ræðunni verður honum
tíðrætt um það „björgunar-
starf“ sem hafi verið unnið í
ríkisstjórninni síðan Alþýðu-
bandalagið gerðist aðili að
henni. Telur hann, að það sé
senn á enda. Það sem flokks-
formaðurinn telur sér til tekna
er allt eitthvað sem hann sagð-
ist ekki myndu standa að, áður
en hann settist í ráðherrastól-
inn. Má þar nefna lækkun á
gengi krónunnar og kapphlaup
á fjármagnsmarkaði með vext-
ina að vopni. Þá heldúr formað-
ur Alþýðubandalagsins áfram
að Tala eins og hrap kaup-
máttarins hafi verið stöðvað
undir hans forystu.
Þegar farið er í gegnum
slagorðaflauminn má á nokkr-
um stöðum finna fótfestu. Ólaf-
ur Ragnar Grímsson segist
halda fast við þann ásetning
sinn að leggja skatt á vexti af
sparifé, hann er sem sé ekki
fallinn frá aðförinni að spari-
fjáreigendum. Skattar skulu
lagðir á allt, gæti þannig verið
eitt af hinum nýju slagorðum
ráðherrans.
í ræðunni kemur fram at-
hyglisverð stefnubreyting að
því er varðar stóriðju og er-
lenda fjárfestingu. „Eignar-
haldið eitt og sér þarf ekki að
vera úrslitaatriði ef annað er
tryggt,“ sagði Ólafur Ragnar.
Þessi orð verða ekki skýrð á
annan veg en þann, að formað-
ur Alþýðubandalagsins hafi
kúvent í afstöðunni til erlends
fjármagns og fjárfestinga.
Hann sjái nauðsyn þess að laða
hingað erlent áhættuíjármagn
til að treysta stoðir atvinnulífs-
ins. Eða á kannski aðeins að
líta á þetta sem slagorð til að
þóknast samstarfsflokkum í
ríkisstjórn? Ef um raunveru-
lega stefnubreytingu er að
ræða verður að líta þannig á
að víðtæk pólitísk samstaða
hafi náðst um þá stefnu í stór-
iðjumálum, sem mynduð var
undir forystu Sjálfstæðis-
flokksins á viðreisnarárunum
fyrir um það bil aldarfjórðungi.
Að því er varðar uppgjör við
fortíðina innan' Alþýðubanda-
lagsins veitir ræða Ölafs Ragn-
ars Grímssonar ekki mikla leið-
sögn. Hann slær úr og í og
gerir enga tilraun til þess sögu-
lega endurmats sem er for-
senda þess að fráhvarf frá
gamaldags sósíalisma sé trú-
verðugt.
Frelsi í S-
Afríku
að er ekki einungis fyrir
austan jámtjald, sem horf-
ið er frá úreltum ofstjórnarað-
ferðum til að hefta frelsi fólks.
Ríkisstjórn hvítra manna í Suð-
ur-Afríku hefur gripið til
ýmissa ráðstafana til að ryðja
á brott hindrunum í samskipt-
um hvítra og svartra. Sama
lögmál gildir þar og í Austur-
Evrópu, að frelsi getur af sér
meira frelsi, þannig að þróun-
inni verður varla snúið við eftir
að hún hefur einu sinni hafist.
Frelsisandinn er smitandi og
vonandi á það eftir að gerast
í enn fleiri þjóðfélögum, þar
sem kúgun er við lýði að stjórn-
arherranir hverfi frá henni.
Athyglin beinist ekki síst að
Mið-Ameríku í þessu tilliti. í
fyrradag voru framin hrylleg
morð á sex jesúítum í El
Salvador og blóðbað sýnist síst
af öllu í rénun þar. Sömu sögu
er að segja um ástandið í Nic-
aragua. Vonandi tekst þessum
þjóðum að finna hina réttu leið
til frelsis undan ógnarstjórn,
því að frelsisleiðinni fylgir frið-
ur, ef rétt er á málum haldið.
eftir Þorstein Pálsson
Umbrotin og frelsisaldan í Aust-
ur-Evrópu eru að vonum eitt helsta
umræðu- og umhugsunarefni fólks
þessa dagana. Atburðir gerast með
slíkum leifturhraða og eru svo
óvæntir að erfitt er að skapa sér
heildarmynd af þeim og hugsanleg-
um afleiðingum þeirra. Hver hefði
trúað því fyrir nokkrum vikum að
Kommúnistaflokkur Ungverjalands
myndi samþykkja að leggja sjálfan
sig niður? Eða að Samstaða tæki við
völdum í Póllandi? Hvað þá að Berlín-
armúrinn opnaðist? Og að rætt væri
í fullri alvöru um sameiningu þýsku
ríkjanna? Og kannski síst af öllu að
fijálst markaðshagkerfi, kapítalismi,
liti dagsins ljós í Austur-Evrópu?
Tímar sem kreflast
yfírvegunar og varkárni
Ljóst er að sú Evrópa sem til varð
í lok síðari heimsstyijaldar er að
gerbreytast og verður aldrei söm.
Framundan eru tímar mikilla og
spennandi tækifæra en jafnframt
mikillar óvissu. Þetta eru tímar sem
krefjast varkárni og yfirvegunar,
ekki síst á sviði öryggismálasam-
vinnu ríkja. Vamarsamstarf vest-
rænna þjóða á vettvangi Atlantshafs-
bandalagsins hefur ekki minna gildi
nú en þegar til þess var stofnað fyr-
ir fjórum áratugum. Það væri hörmu-
legt ef við glötuðum hinum miklu
og sögulegu ávinningum síðustu
vikna og mánaða vegna fljótfærni
eða barnaskapar. En á þessu sviði
eiga eigi síður eftir að verða miklar
breytingar. Og það er staðfesta
NATO-ríkjanna sem hefur knúið þær
fram.
Þótt nýlendur Sovétríkjanna í
Austur-Evrópu séu að losna undan
hrammi rússneska bjarnarins eru
Sovétríkin enn eitt sterkasta herveldi
nútímans. Kremlveijar munu ekki
gefa völd sín og áhrif eftir umyrða-
laust. Glasnost og perestrojka eru
vitaskuld fagnaðarefni en það er
engan veginn ljóst hver framvinda
þeirra verður. Það er meira að segja
ekki hægt að útiloka að harðlínu-
menn í Kommúnistaflokknum taki
völdin á ný.
Uppgjöfin í Berlín
Flest bendir til þess að þungi þess-
arar miklu breytingaöldu sé svo mik-
ill að fólkið verði ekki stöðvað af.
Það er nefnilega fólkið sem knýr
þessar breytingar fram. Það var vilji
fólksins en ekki stjórnvalda sem rauf
Berlínarmúrinn. Gorbatsjov fann
ekki upp lýðræði og valddreyfingu.
Hann hefur hins vegar haft hugrekki
eftir Halldór Blöndal
Ég þekki engan nema ráðherra,
sem reynir að halda því fram, að
skattar séu hóflegir hér á landi. Það
hefur einstaka sinnum komið fyrir í
þinginu, að ráðherra hefur sagt frá
því með söknuði, að hann viti til
þess, að einhvers staðar úti í heimi
séu skattar hærri en hér. Þá rennur
kalt vatn milli skinns og hörunds á
stjórnarliðum. Þá vita þeir, að þeir
eiga bráðum að rétta upp höndina
með nýjum sköttum enn eina ferð-
ina. í þetta skipti er það 26% virðis-
aukaskattur, sem taka á gildi um
áramót, fyrir utan aðrar hækkanir
skatta, sem minna ber á.
Það er skiljanlegt, að flokksstjóm
Alþýðuflokksins skuli heita á ráð-
herra sína og þingmenn að, fresta
gildistöku virðisaukaskatts fram yfir
sveitarstjómarkosningar. Ég skii
sérstaklega vel, að bæjarstjóri Al-
þýðuflokksins í Hafnarfirði skuli
leggja slíka tillögu fram. Hann finn-
ur, að of langt er gengið í skatt-
heimtu og grunar, að þeir reikningar
verði gerðir upp á kjördegi í vor.
Dæmið lítur þannig út samkvæmt
bjóðhagsásejtlun fyrir árið 1990:
til þess að leiða undanhald sósíalism-
ans.
Fátt hefur haft meiri áhrif á mig
en að standa við Berlínarmúrinn. Það
var ógleymanleg lífsreynsla fyrir
tveimur árum að standa austan meg-
in við múrinn við hliðina á fólki sem
horfði á hann sem raunverulegan
fangelsismúr. Það var í ævilöngu
fangelsi í eigin landi. Nú er þetta
tákn sósíalismans fallið. Eitt skarð í
múr hefur breytt heimsmyndinni.
Þeir sem muna þá tíma þegar íbú-
ar Austur-Evrópu voru með tilstyrk
sovésks hervalds hnepptir í ljötra eða
horfðu með eigin augum á byggingu
Berlínarmúrsins eiga vafalaust erfitt
meðan að trúa því að þeir atburðir
sem nú eru að gerast séu raunveru-
legir og varanlegir. Ætli flestir hafi
ekki verið orðnir sannfærðir um að
íbúar Austur-Evrópu Josnuðu tæpast
úr helgreipum sósíalismans á þessari
öld?
Atburðirnir í Austur-Evrópu og
Sovétríkjunum eru staðfesting á því
að dagar marxisma og sósíalisma eru
taldir. Sósíalismi sem hugmynda- og
þjóðfélagskerfi hefur beðið algert
skipbrot. Dýrkeyptri tilraunastarf-
semi er að ljúka. Það eru blindir
menn sem ekki átta sig á þessu. Og
það eru blindir menn sem halda að
íbúar Austur-Evrópu séu að biðja um
„lýðræðislegan sósíalisma". Lýðræði
og sósíalismi fara ekki saman. „Lýð-
ræðislegur sósíalismi" er ekki til og -
verður aldrei til; tal í þá veru er
ekki annað en hugtakabrenglun.
Uppgjöfín í Borgartúni
Landsfundur Alþýðubandalagsins
hófst síðastliðinn fimmtudag í veislu-
sölum ríkisins í Borgartúni og lýkur
á morgun. Fjölmiðlar hafa undan-
farna daga flutt fregnir af átökum
andstæðra fylkinga í flokknum u: -
framtíðarhlutverk hans. Svo virðist
sem nokkur hópur alþýðubandalags-
manna vilji hafna hugmyndakerfi
sósíalismans og sýna það í verki með
því að ganga í Alþjóðasamband jafn-
aðarmanna (þar sem Alþýðuflokkur-
inn er fyrir).
Þá hafa verið sagðar fréttir af
nýstárlegum ályktunum sem flokks-
forystan hefur lagt fyrir fundinn.
Einna mesta athygli vekur kúvend-
ing í afstöðu til stóriðju og orku-
verðs, þar sem stefna sjálfstæðis-
manna virðist vera tekin upp. Eru
það ekki síður óvænt umskipti en
stökkbreytingin í Austur-Evrópu.
Vissulega væru það merk tímamót
ef Alþýðubandalagið hafnaði sósíal-
ismanum skýrt og skorinort og mark-
aði nútímalega afstöðu til höfuðvið-
fangsefna stjórnmálanna. En eitt eru
orð á blaði, annáð framkvæmd.
1. Landsframleiðsla minnkar
þriðja árið í röð.
2. Einkaneysla minnkar þriðja árið
í röð.
3. Skattar og útgjöld ríkissjóðs
halda áfram að vaxa.
4. Greiðslubyrði erlendra lána
hækkar úr 16,1% 1987 í 20,1% af
útflutningstekjum á næsta ári.
5. Kaupmáttur ráðstöfunartekna
rýrnaði um 2,9% í fyrra, um 8,2% á
þessu ári og heldur áfram að lýrna
um 4,9% á næsta ári.
6. Atvinnuleysi hefur verið upp í
þrisvar og fjórum sinnum meira á
þessu ári en í fyrra eftir mánuðum
og búist er við að það haldi áfram
að vaxa. Meira er um brottflutning
fólks af landinu en áður.
Það er ekki undarlegt, þótt Karvel
Pálmason skuii hafa gert svik ríkis-
stjórnarinnar við verkalýðshreyfing-
una að sérstöku umtalsefni á Al-
þingi. Eins og löngum áður, þegar
vinstri stjórnir eru við völd, standa
engar vonir til þess að launafólk
geti endurheimt kaupmáttinn fyrr
en eftir stjórnarskipti.
Síðan þessi ríkisstjórn komst að
völdum hefur það gerst á rúmu ári,
að tekju- og eignarskattar voru
hækkaðir með afturvirkum hætti á
jólaföstu í fyrra. Auk þess hefur stað-
Meiri skattar
Borg;
Þorsteinn Pálsson
„Þátttaka Alþýðu-
bandalagsins í núver-
andi ríkisstjórn vinstri
flokka — og forysta á
ýmsum sviðum á þeim
vettvangi — breytir
engu um tilgang og eðli
Alþýðubandalagsins.
Þar fer jafnt sem áður
flokkur án hlutverks, «
flokkur án markmiðs,
flokkur sem hefiir ekki
haft hugrekki til að
horfast í augu við sögu
sína.“
Vinnubrögð forystumanna Alþýðu-
bandalagsins í núverandi ríkisstjóm
eru ekki traustvekjandi. Þau benda
ekki til þess að þar séu á ferð menn
framtíðarinnar, menn ferskra og
djarfra hugmynda. Öðru nær.
Alþýðubandalagið hefur forystu
um að auka miðstýringu og ríkis-
forsjá á öllum sviðum efnahags- og
atvinnumála. Og það hefur fyrirvara
á samningum við erlend ríki um auk-
ið fijálsræði í viðskiptum, fyrirvara
sem leitt getur til þess að íslending-
ar dragist aftur úr öðrum þjóðum
efnahagslega. í þessu efni er í reynd
ekki að sjá neinn mun á stefnu Ólafs
Ragnars og „lýðræðiskynslóðarinn-
ar“ annars vegar og Svavars Gests-
sonar og „flokkseigenda" hins vegar.
Eitt stærsta pólitíska ágreinings-
efnið síðasta aldarfjórðung hefur
verið eignaraðild útlendinga að stór-
-mimií
„Eins og löngum áður,
þegar vinstri stjórnir
eru við völd, standa
engar vonir til þess að
launafólk geti endur-
heimt kaupmáttinn fyrr
en eftir stjórnarskipti.“
greiðsluskattur verið hækkaður
verulega og ýmsir_ óbeinir skattar
eins og vörugjald. Á næsta ári á að
leggja á 26% virðisaukaskatt, en
22-23% hefði dugað til að ná sömu
tekjum og 25% söluskattur gefur af
sér. Þessi aukna skatthéimta nemur
milljörðum króna. Það er einkenni á
ríkisfjármálmum nú, að einstakir
skattstofnar gefa minna af sér en
áður vegna þess mikla samdráttar
sem orðið hefur í verslun og viðskipt-
um vegna minnkandi kaupgetu al-
mennings og rekstrarerfiðleika fyrir-
tækja. Ríkisstjórnin er að reyna að
hækka skattana á móti, en það dæmi
getur ekki gengið upp. Almenningur
sættir.sig einfaldlega ekki við þyngri
álögur eins og nú er komið.
Menn velta því fyrir sér, hvort