Morgunblaðið - 18.11.1989, Blaðsíða 30

30
MORGUNBIiAÐIÐ. LAUGARDAGU-R '18. NÓVEMBER 1989 r
AF INNLENDUM
VETTVANGI
AGNES BRAGADÓTTIR
Það eru stór og mikil vandamál sem stjórnarherrarnir i nýja Sambandshúsinu þurfa að takast á við
um þessar mundir, og engu er hægt um það að spá, hverjar lyktir þeirra átaka verða.
Sambandið á
heljarþröm
RÉTT eina ferðina er Samband islenskra samvinnufélaga undir
smásjá Ijöimiöla, og sem fyrri daginn vegna vandamála en ekki
velgengni. Sljórn Sambandsins kom saman til árlegs tveggja
daga fiindar síns nú á þriðjudag og miðvikudag og verður ekki
sagt að niðurstaða þess fundar, ef niðurstöðu skyldi kalla, gefi
tilefhi til aukinnar bjartsýni, þar sem frá því var greint að enn
heldur eigið fé Sambandsins áfram að rýrna, auk þess sem tap
er enn verulegt á rekstri fyrirtækisins, eða fiðlega 300 miHjónir
króna fyrstu níu mánuði ársins. Ekki er öli sagan sögð þar með,
þar sem óvissa ríkir um það hvort og þá hvemig Sambandinu
tekst að halda áfram í sinni eigu öruggum tekjulindum eins og
nánast helmingseign i Olíufélaginu og eign sinni í Regin hf. Öll
hlutabréf Sambandsins í Olíufélaginu hafia verið sett fram sem
tryggingar til Samvinnubankans, vegna lána sem Sambandið
hefiir þai’, og verði af kaupum LandSbankans á Samvinnubankan'-
um, þá flytjast þær tryggingar í hendur Landsbankans.
Nú kann mörgum að virðast
að miðað við ársskýrslu Sam-
bandsins frá því fyrra, þar sem
kom fram að hallinn á rekstrinum
var 1.156 miHjónir króna, að um
umtalsverðan bata sé að ræða í
rekstri Sambandsins fyrstu níu
mánuði þessa árs, þar sem tapið
er „aðeins" um 300 milljónir
króna. í því sambandi er skyit að
benda á að ekki þarf allt endilega
að vera sem sýnist. Minni ég á að
í upphafi þessa árs ákvað ríkis-
stjómin að fella gengið og við það
tapaði Sambandið um 200 milljón-
um króna, sem voru bókfærðar
sem tap ársins 1988. Hefði það
tap verið bókfært á það ár sem
þaö átti sér stað, þá hefði tapið
í fyrra „aðeins" numið um 950
milljónum króna. Gefum okkur
svo að þetta gengistap væri bók-
fært á þetta ár og jafngildir það
þá því að tap fyrstu níu mánaða
þessa árs væri um 500 milljónir
króna. Loks skulum við gefa okk-
ur að svipuð útkoma verði á
síðasta ársfjórðungi þessa árs,
þannig að tapreksturinn næmi um
175 milljónum króna, og það
jafngilti því að árstapið 1989
nálgaðist 700 milljónir króna.
Þegar dæmið er sett upp á þenn-
an hátt, þá er erfitt að koma auga
á batann umtalsverða, en svo mun
sjálfsagt mörgum finnast, þegar
ársreikningar ársins í ár verða
kynntir á næsta vori, þar sem tap
ársins verður væntanlega bókfærc
einhvers staðar rétt innan við 500
milljónjr króna.
Aðaláhyggjuefnið að SÍS
þarf að greiða með rekstrí
sínum
Eins og fram hefur komið er
það Sambandsmönnum mikið
áhyggjuefni að ekki hefur tekist
að snúa við þeirri þróun að nei-
kvæð fjármunamyndun heldur
áfram á þessu ári, og nam 68
milljónum króna, eftir fyrstu níu
mánuðina. (Þegar rætt er um að
fjármunamyndun sé neikvæð, er
Hlutfall
© © >>
eigm flar
orðið hættu-
lega lágt
átt við að fyrirtæki þurfi að greiða
með rekstri sínum.) Þetta er Sam-
bandsmönnum hið mesta
áhyggjuefni, því þegar fjármuna-
myndun er jákvæð, þá getur fyrir-
tæki þolað bókfært tap. Sam-
kvæmt þeim áætlunum sem Sam-
bandsmenn gerðu fyrr á árinu,
þá var ráðgert að fjármunamynd-
un væri orðin jákvæð um mitt
þetta ár, en sú áætlun hefur ekki
staðfst, þannig að enn sígur á
ógæfuhliðina hjá Sambandinu og
eignasala, þótt henni verði hrað-
að, mun ekki koma í veg fyrir
neikvæða fjármunamyndun.
Eigið fé heldur áfiram að
minnka
Eigið fé Sambandsins í fyrra
var 2.070 milljónir króna og eig-
infjárhlutfallið 19%. Það er talið
æskilegt að fyrirtæki í framleiðslu
hafi eiginfjárhlutfall um 40%, fyr-
irtæki í verslun um 30% og fyrir-
tæki í þjónustu um 20%. Nú er
rekstur Sambandsins ákaflega
blandaður og því má álykta sem
svo að æskileg eiginíjárstaða þess
væri nálægt 30%, eða um 100%
betri en iíklegt er að hún verði í
árslok.
Sala eigna til þess að bjarga
Sambandinu úr bráðasta háskan-
um er efst á blaði hjá Sambandinu
eftir þann Sambandsstjórnarfund
sem haldinn var fyrr í vikunni.
Hlutabréf Sambandsins í Regin
hf. eru þar ofarlega á blaði, svo
fremi sem Sambandið fær viðun-
andi verð fyrir þau. Eignarverð
Regins í árslok í fyrra var um 196
milljónir króna, en hlutabréfin eru
margfalt meira virði. Gera Sam-
bandsmenn sér vonir um að geta
fengið um 1,5 til 2 milljarða fyrir
bréfin. Ríkið er . langlíklegasti
kaupandinn, svo það megi verða
meirihlutaeigandi í íslenskum að-
alverktökum, en ekki telja menn
að ríkisvaldið myndi samþykkja
slíkt verð.
Takist Sambandinu að fá 1,5
milljarða fyrir Regin og fái það
um 800- milljónir króna fyrir sinn
hlut í Samvinnubankanum, þá
batnar skuldastaða þess mikið.
Heildarskuldir fyrirtækisins í árs-
lok 1988 voru um 8,6 milljarðar
og þar af voru skammtímaskuldir
um 5,8 milljarðar króna. Heildar-
skuldirnar í dag eru komnar vel
yfir 10 milljarða króna, en í árslok
í fyrra námu heildareignir Sam-
bandsins 10,7 milljörðum króna.
Eignastaða Sambandsins er því
skelfileg, þótt rekstrarstaða þess
hafi batnað. Það eru skammtíma-
skuldirnar sem eru að sliga rekst-
ur Sambandsins og það eru þær
sem Sambandsstjöm vill leggja
höfuðkapp á að greiða niður eiris
ört og hægt er með því að hraða
eignasölu, til þess að fjármunir
af bættum rekstri brenni ekki upp
í báli gífurlegs fjármagnskostnað-
ar.
Verða. bankaráðsmenri
látnir flúka?
Það þarf ekki að líta marga
mánuði aftur í tímann til þess að
rifja upp sögulegan samning sem
Sverrir Hermannsson, bankastjóri
Landsbankans, gerði við Sam-
bandsforkólfa um kaup Lands-
bankans á Samvinnubankanum.
Vakti sá samningur, eða öllu held-
ur þau samningsdrög, ómælda
reiði ákveðinna manna, eins og
Lúðvíks Jósepssonar, bankaráðs-
manns í Landsbankanum, en
fengust þó samþykkt í bankaráð-
inu. Ákveðnir sjálfstæðismenn
voru jafnframt lítt hrifnir af því
að þeir Pétur Sigurðsson, formað-
ur bankaráðs Landsbankarte, og
Jón Þorkelsson, bankaráðsmaður,
skyldu samþykkja þessi drög,
svona upp á eigin spýtur. Nú er
jafnvel rætt um það að þessir tveir
sjálfstæðismenn hafi með þessarl
afgreiðslu málsins fórnað áfram-
haldandi setu sinni í bankaráðinu,
þar sem þann 27. þessa mánaðar
fer fram kosning í bankaráð
Landsbankans á Alþingi og ég
hef heimildir fyrir því að' þing-
flokkur Sjálfstæðisflokksins sé lítt
spenntur fyrir því að verðlauna
þá Pétur og Jón með endurkjöri.
Settu öll hlutabréf sín i
Olíufélaginu sem
tryggingu
Ekki er öll sagan þar með sögð,
því í þessum hugsanlegu Sam-
vinnubankakaupum hangir ýmis-
legt á spýtunni, sem hefur farið
heldur híjótt hingað til. Eitt veiga-
mesta atriði í því sambandi eru
þau veð sem. Sambandið heí'ur
sett fram í Samvinnubankanum
fyrir stórum hluta þeirra 1.600
milljóna króna sem Sambandið
skuldar þar. Það er einmitt hlutur
Sambandsins eins og hann leggur
sig í Olíufélaginu hf., sem sam-
kvæmt ársreikningi Sambandsins
1988 var metinn á 1,1 milljarð
króna. Eignarhluti Sambandsins
í Olíufélaginu er 44,53%. Olíufé-
lagið er geysilega öflugt og vel
stætt fyrirtækí og óhætt að segja
að rekstur þess sé með miklum
blóma. Það er talið vera tólfta
stærsta fyrirtæki landsins, var
með veltu upp á 5,5 milljarða á
sl. ári, hagnað upp á 200 milljón-
ir króna, eigið fé þess var 2.169
milljónir króna (100 milljónum
meira en Sambandsins) og eigin-
fjárstaða þess 58%.
Því kynni það að vera Lands-
bankanum keppikefli að eignast
veð í hlutabréfum Sambandsins í
Olíufélaginu, þar sem vart er
hægt að hugsa sér öruggari
tryggingar, ólíkt því sem má segja
um margar þær tryggingar sem
Sambandið hefur sett fram, fyrir
lánum sínum í Landsbankanum.
Margar þær tiyggingar myndu í
raun ekki skila þeim fjármunum
sem þær eru metnar á, ef á annað
borð færi illa fýrir Sambandinu.
Von á niðurstöðu
frá Ólafi Nilssyni
Þess er að vænta á næstunni
að Ólafur Nilsson ljúki heildarút-
tekt sinni á Ijármálum og stöðu
Sambandsins, sem hann vinnur
nú fyrir Landsbankann. Það verð-
ur ekki fyrr en úttekt hans liggur
fyrir, sem Landsbankinn og Sam-
bandið ganga frá kaupum Lands-
bankans á Samvinnubankanum.
Og er ekki fyrr en þá sem kemur
á daginn hvort Landsbankinn mun
standa við það kaupverð sem
Sverrir Hermannsson, Lands-
bankastjóri, samdi um við Sam-
bandið þann 1. september sl. en
þá samdi Landsbankinn um að
kaupa 52% hlut Sambandsins í
Samvinnubankanum fyrir 828
milljónir króna. Heildarkaupverð
verður samkvæmtþví 1.592 millj-
ónir króna.
Það sem gæti breytt endanlegu
kaupverði eru þættir eins og
lífeyrissjóðsskuldbindingar bank-
ans við lífeyrissjóð Sambandsins,
reynist þær meiri en um var rætt
í september og útistandandi
skuldir sem menn verða sammála
um að þurfi að afskrifa, ef þær
eru umfram þá upphæð sem til er
í afskriftasjóði Samvinnubankans,
en þar eru samtals 100 milljónir
króna. Slíkir þættir kæmu til
lækkunar kaupverðinu.
Forstjórinn vill ekkert
segja
Það er í höndum Guðjóns B.
Ólafssonar, forstjóra Sambands-
ins, að vinna að eignasölu og að
hraða henni eftir megni. Hann
vTIdi í gær ekki tjá sig um það
við Morgunblaðið hvaða eignir
nákvæmlega hann myndi kapp-
kosta að reyna að selja, né heldur
hversu mikið fjái'magn Samband-
ið teldi sig þurfa að losa um, til
þess að bæta stöðu sína. Það mun
væntanlega skýrast á næstu mán-
uðum hvort honum tekst ætlunar-
verlc sitt, en ekki verður sagt að
bjartsýni í þá veru hafi einkennt
mál viðmælenda minna.
Tillögur vinnuhóps um aðgerðir vegna stöðu loðdýraræktar:
Bjargráðin fyrir atvinnugrein-
ina en ekki loðdýrabændur
- segir Ásgeir Hannes Eiríksson alþingismaður sem skilaði séráliti
ÁSGEIR Hannes Eiríksson al-
þingismaður segir í séráliti með
tillögum vinnuhóps um aðgerðir
til aðstoðar loðdýrarækt, að þau
bjargráð sem í tillögunum felast
nái ekki til 20—30% loðdýra-
bænda, sem að öllum líkindum
verði gjaldþrota strax í vetur.
Hann segir bjargráðin frekar
hugsuð til að bjarga loðdýrarækt-
inni sem atvinnugrein heldur en
loðdýrabændum sjálftun, og með
þeim sé ekki séð fyrir endann á
frekari bjargráðum um ókomin
ár og áratugi. Ásgeir átti sæti í
fímm manna þingmannaneftid,
sem ásamt fulltrúum landbúnað-
arráðuneytisins, Byggðastofnun-
ar og Þjóðhagsstofnunar vann að
tillögum til aðstoðar loðdýrarækt-
inni.
Ásgeir Hannes Eiríksson segir í
séráliti sínu, að útflutningsverðmæti
loðdýraræktar þurfi að þrefaldast í
krónutölu til að greiða rekstrar-
kostnað og koma í veg fyrir að grejn-
in hætti að hlaða utan á sig vöxtum,
og jafnvel fjórfaldast til að ná að
höggva eitthvað í höfuðstó! skuld-
anna á hveiju ári. Islensk loðskinn
séu ekki ennþá éins góð og skinn
frá öðrum þjóðum, og því ekki eins
verðmæt, og á því geti orðið bið þar
sem óvissan sem ríki hér á landi í
loðdýrabúskap bitni á gæðum skinn-
anna. Þá sé ekkert útlit fyrir að loð-
skinn hækki í verði næstu tvö árin,
og engin vissa fyrir því að þau hækki
að þeim tíma liðnum.
Hann bendir á að stjórnvöld hafi
í upphafi hugsað loðdýrarækt sem
hluta af byggðaþróun á íslandi en
ekki sem atvinnugrein, og þess
vegna hafi meira verið gætt byggð-
arsjónarmiða en minna hugsað um
arðsemi. Fyrir þetta gjaldi greinin í
dag, og^því. beri Alþingi og. ríkis-
stjórn mikla ábyrgð. Hið opinbera
og ýmis konar ráðunautar hafi hvatt
fólk til að taka upp loðdýrarækt, og
sjóðir veitt óvenju mikla fyrir-
greiðslu. Þess vegna sé fyrsta skylda
Alþingis við fólkið sjálft en ekki við
loðdýraræktina. Orðrétt segir i sérá-
litinu: „Ég legg því til að að reiknað
verði út hvernig því fólki sem er fjár-
hagslega skuldbundið vegna loð-
dýraræktar verði best hjálpað til að
losna úr snörunni. Eðlilegt er að
allir sem hlut eiga að máli axli hluta
af ábyrgðinni: Ríkið, lánardrottnar,
landbúnaðurinn og fólkið sjálft. Að
því búnu verði þeim sem vilja og
treysta sér til að reka loðdýrarækt
fyrir eigin reikning án hjálpar frá
ríkinu veitt leyfi til að halda áfram
á sína ábyrgð.“