Morgunblaðið - 11.01.1990, Page 12

12
MORGUNBLAÐIÐt FIMMTUDAGUR' 11. JANÚAR :1990
Yfír o g allt um kring

Bókmenntir
Súsanna Svavarsdóttir
Börn Arbats - skáldsaga
Höf: Anatoli Rybakov
Þýð: Ingibjörg Haraldsdóttir
Utg: Mál og menning
Börn Arbats gerist á árunum upp
úr 1934 í Sovétríkjunum og segir
frá vinahópi úr Arbat-hverfinu í
Moskvu. Krakkarnir í hópnum eru

. |
WM
' y ;
HEFUR ÁRATUGA
REYNSLU í TUNGU-
MÁLAKENNSLU Á
ÍSLANDI
ENSKA
ÞYSKA
SPÆNSKA
FRANSKA
ÍTALSKA
ÍSLENSKA
F.ÚTLENDINGA
ÍSLENSK
RÉTTRITUN
VIÐSKIPTA—
ENSKA
O.FL.
INNRITUN
STENDUR YFIR
10004
216 55
Málaskólinn
Mímir
STJÖRNUNARfElAG ISIANDS
ER EIGANDI MAlASKÖLANS MlMIS
um tvítugt, flest við háskólanám
og sagan hefst þegar straumhvörf
verða í líf félaganna, leiðir skilja.
Allur hópurinn er trúaður á komm-
únismann og starir í dáleiðslu á
kenningarnar, en nú er kominn sá
dagur að þau fá að reyna hvernig
þær virka í framkvæmd. Af þessum
hóp fylgir sagan mest þeim Sasha
og Júrí. Auk þess fylgir höfundur-
inn Vörju, hinni ungu, sem er ekki
beint úr hópnum, heldur er hún
systir einnar stúlkunnar sem þar
er. Leið hennar liggur inn í söguna
í gegnum Sasha, þegar þau verða
ástfangin. En leiðir Sasha og Vörju
skilja strax í upphafi sambandsins,
því Sasha hefur gert þau leiðu mis-
tök að vera með gamanmál í vegg-
blaði sem hann sér um fyrir f lokks-
deild skóla síns í Komsomol, auk
þess að gagnrýna bókfærslukenn-
ara sinn, Azizjan, fyrir að tala ekki
um bókfærslu, „ekki einu sinni und-
irstöðuatriði hennar, heldur um þá
sem rangtúlkuðu þessi undirstöðu-
atriði“. Þessi mistök koma Sasha í
útlegð — eftir rosalegar málaleng-
ingar og útúrsnúninga. En Júrí er
flekklaus, hreinlyndur, heiðarlegur
og saklaust fómarlamb.
Júrí er dálítið klókari. Hann hef-
ur sig hvergi í frammi, styður ekki
ranga menn, heldur bíður átekta,
horfir á örlög félaga síns, afneitar
honum og potar sér áfram í kerf-
inu. Júrí er alger padda.
Varja er svo fögur að sögumaður
segir frá því nánast í hvert skipti
sem hún kemur til sögunnar. Líf
hennar heldur áfram þótt Sasha sé
sendur í útlegð. Hún flytur að
nokkru leyti heim til móður hans
og fer að búa með ævintýramanni,
sem aðallega hefur tekjur af því
að vera knattborðsleikari. -
Nú, þetta eru aðeins það sem
kalla mætti aðalpersónurnar, því í
bókinni kemur fyrir fjöldi af fólki
— einn eða fleiri fulltrúar fyrir áll-
an þann frumskóg af deildum sem
þrífast innan kommúnistaflokksins
og fyrir allar þær manngerðir sem
sendar eru í útlegð. Það er nefni-
lega svo að höfundur fylgir Sasha
nákvæmlega eftir og segir mjög
náið frá samskiptum hans við þá
sem hann hittir í útlegðinni. Hann
fylgir líka Júrí mjög nákvæmlega
og segir frá samskiptum hans við
alla þá karla og kerlingar sem hann
ræðir við í poti sínu. Og Vörju er
fylgt nokkuð nákvæmlega eftir, í
því að reyna að komast af í þessu
þjóðfélagi sem er samansett af út-
legðargildrum — án þess að pota
sér áfram í valdakerfinu.
Annars er það nú svo að þótt
menn komist áfram í þessu valda-
kerfi, eru Jreir langt frá því að vera
öruggir. I rauninni má segja að
allir búi við sama óöryggið, því það
er túlkunaratriði hvað eru mistök.
Enginn þorir að segja neitt, því
útsendarar Stalíns eru alls staðar.
Meir að segja útsendarar Stalíns
eru að gera á sig af ótta.
Enn er ótalin enn ein veigamikil
aðalpersóna, sem er Stalín sjálfur.
Heillangir kaflar eru í bókinni, þar
sem lesandinn fylgir hugsunum
hans og heilabrotum (minnimáttar-
kennd og mikilmennskuæði) sam-
tölum við eitt og annað fólk, líka
við tannlækninn sem er að skipta
um brú í honum.
Rybakov hefur valið þá leið að
vera alvitur höfundur — hann er
svo yfir og allt um kring, að hann
fer með lesandann upp í Stalín.
Hann er svo ákveðinn í að koma
boðskap sínum til skila, að hann
skilur nánast ekkert'eftir fyrir le-
sandann til að hugleiða. Rybakov
bregður í þessari bók upp mynd af
ótrúlega leiðinlegu fólki, einhliða
persónum, í ótrúlega leiðinlegu
þjóðfélagi. Og mér fannst þetta
ótrúlega leiðinleg bók — virkaði á
mig eins og 543 síður af skýrslu.
En svo fyllstu sanngirni sé gætt,
þá er bókin vel skrifuð og höfundur-
inn missir aldrei sjónar á því sem
hann er að gera — en hún er svo
flókin að það hlýtur að hafa verið
mikið þrekvirki að þýða hana.
Sannfærandi ósannindi
Bókmenntir
Ingi Bogi Bogason
Eiríkur Brynjólfsson: Oðru eins
hafa menn logið. Skákprent 1989.
Upprifjun, söknuður, minningar,
flótti, einvera, óvissa, þunglyndi,
bjartsýni: Þetta eru dæmi um mið-
lægar kenndir í þessari bók sem
geymir 12 smásögur, hverja annarri
ólíkari.
Tilefni sagnanna er afar misjafnt
en sameiginlegt þeim mörgum er
aðalpersóna á krossgötum. I Flótt-
anum rifjar persónan upp gengnar
stundir, hvernig allt breyttist án
þess að raunveruleg umbylting ætti
sér stað, athafnaleysið yfirþyrm-
andi: „Ég verð að fara. Samt fer ég
ekki./ Ég verð að vera. Samt fer
ég.“ Vorfórn heitir ein listilegasta
sagan í þessu safni. Af lvaki frásagn-
arinnar er margfrægur ástarþrí-
hyrningur. Dauðinn kemur í heim-
sókn og honum fylgir sálarlegur
órói, óþægilegir bakþankar, óhjá-
kvæmilegt uppgjör. í Heimkomunni
segir frá manni sem kemur frá út-
löndum. Honum að óvörum hefur
ýmislegt breyst. Hvernig bregst
hann við? Gamalt efni í nýrri út-
færslu.
í öðrum sögum leikur höfundur
sér að draumi og veruleika, hvers-
dagsleika og ímyndun, og skil vöku
og draums eru á reiki. Frjálst og
óháð ævintýri gerist í strætisvagni,
fátt eftirtektarvert ber fyrir augu
sögumanns nema ef vera skyldi
gömlu konuna sem hann sest hjá.
Hún heitir Hallgerður og er Hö-
skuldsdóttir. Um leið er eins og
þröngt og hversdagslegt sögusviðið
springi. I Askoruninni „vaknar"
persónan á ókunnum stað og vill
vita hvað hún er að gera þarna.
Engin svör. Lausn frásagnarinnar
endurspeglar um leið svar við vand-
anum að vera maður. „Farðu hvert
sem þú vilt. Þangað sem þú þorir.
Útí drauminn eða veruleikann, hvort
heldur sem er fyrir utan.“ Freistandi
er að líta á þessa sögu sem dæmi-
sögu um það að þora sé sama og
geta — og sem slík endurómar hún
t.d. óvart þjóðfélagslegar hræringar
augnabliksins á meginlandi Evrópu.
Draumar geta ræst, martraðir orðið
að veruleika. Allt veltur á einu: Að
gera eða vera.
í sögunum renná mismunandi
straumar í stíl og efnistökum. Þann-
ig líkjast margar sögurnar tilraunum
án þess að vera nokkurt byijandaf-
álm. Höfundur leikur sér með eigin-
leika smásögunnar og rifjar í leið-
inni upp gamlar fléttur. Herbergi
til leigu er t.d. vel unnið tilbrigði
við klassíska smásagnafléttu, endir-
inn afhjúpandi.
Sögurnar fela oftar en ekki í sér
alvarlega glímu persóna og um-
hverfis sem gæti haft í för með sér
ofgnótt sársauka og angurs. Slíkt
er samt ekki raunin því húmorinn
er sjaldan langt undan. Persónurnar
eru oft sýndar í spaugilegu ljósi, við
neyðarlegar aðstæður sem stundum
opinbera veikleika þeirra og kalia á
Eiríkur Brynjólfsson
samúð lesandans. Alvara og gáski
spila saman þannig að útkoman
verður fáránleiki. Alit kallar þetta,
þegar best lætur, á áhuga og samúð
lesandans — sem er ekki svo lítils
virði.
Menningarsaga Evrópu
Bókmenntir
Sigurjón Björnsson
Will Durant: Siðaskiptin 1. bindi.
Björn Jónsson íslenskaði. Bóka-
útgáfa Menningarsjóðs.
Reykjavik 1989. 230 bls.
Á árunum 1935-1975 kom út hið
mikla ritverk Will og Ariel Durant,
Frá Þroskahjálp
- Frá bernsku til fullorðins ára
Hvað ber að hafa í huga þegar fatlað barn vex úr grasi?
Dianne Ferguson heldur fyrirlestur í Norræna húsinu
í dag, fimmtudaginn 11. janúar, kl. 20.00.
Landssamtökin Þroskahjálp.
Skrifstofutækninám
Betra verð - einn um tölvu
Tölvuskóli íslands
S: 67 14 66
The Story of Civilization, í ellefu
þykkum bindum. Þetta ritverk hefur
farið mikla sigurför. Það var yfir-
gripsmesta menningarsaga sem út
hafði komið og með afbrigðum læsi-
leg. Þetta ritverk las ég mér til mik-
illar ánægju fyrir einum áratug eða
svo. Að vísu finnst mér ekki alveg
eins mikið til þess koma núna, .skal
ég játa, svo að líklega hefur sögu-
skilningurinn eitthvað breyst!
Langt er orðið síðan Menningar-
sjóður hófst handa um að þýða þetta
verk á íslensku. Má raunar segja
að varla geti hæfara verk Menning-
arsjóði en að koma á framfæri við
lesendur sögu menningarinnar.
Þriðja bindi verksins kom út í
íslenskri þýðingu á árunum 1963-64.
Það urðu tvær bækur: Rómaveldi.
Síðar, 1967 og 1979, kom annað
bindið, Grikkland, einnig í tveimur
bókum. Þessar þýðingar hygg ég
að hafi orðið vinsælar, enda nutu
þær snilldargóðrar íslensku Jónasar
Kristjánssonar prófessors.
Nú heldur Menningarsjóður þess-
ari þýðingarvinnu áfram eftir all-
langl hlé og tekur til við sjötta bind-
ið sem nefnist Siðaskiptin. Það bindi
kom upphaflega út árið 1957 og
fjallar það um sögu evrópskrar
menningar frá 1300 til 1564. Að
vísu er Ítalía undanskilin, þvi að
áður hefur verið um hana fjallað.
Þetta var mikið rit, 1025 blaðsíður
alls. Skiptist það í fimm bækur í
alls 39 köflum.
1. bók þessa rits fjallar um tímabi-
lið 1300-1517. Er íslenska þýðingin
einungis átta fyrstu kaflar (af
fimmtán) 1. bókar. í frumútgáfu eru
það 174 bls., en í þýðingu 230. Það
er því sjáanlegt að þetta sjötta bindi
Will Durant
Durants mun skiptast á allmörg í
íslensku þýðingunni (sex bindi ef
miðað er við sömu stærð), og hvað
þá um ritverkið allt ef til stendur
að þýða það. Maður getur auðvitað
spurt þeirrar illkvittnislegu spurn-
ingar hvort hugsanlegt sé að Menn-
ingarsjóður gæti e.t.v. nýtt fjármuni
sína betur í þágu sagnfræði og
menningarsögu en . með þessum
hætti.
Við lauslegan samanburð frum-
texta og þýðingar fæ ég ekki annað
séð en þýðingin virðist vera nægilega
nákvæm. Hún er á vönduðu og
auðlæsilegu máli, enda er þýðand-
inn, Björn Jónsson skólastjóri, góður
ísienskumaður og þrautjjjálfaður
þýðandi. Maður les þetta rit hæglega
sér til ánægju og afþreyingar. Tals-
vert af skemmtilegum myndum
prýða texta.