Morgunblaðið - 11.01.1990, Qupperneq 24

24 MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 11. JANÚAR 1990

Forystugrein í vikuritinu The Economist:
Tímabært að hefja viðræð-
ur um afvopnun á höfimum
- eigi fækkun vopna að geta af sér raunverulegan sparnað
í VIÐRÆÐUM þeim sem fram fara mili risaveld-
anna og aðildarríkja Varsjárbandalagsins og Atl-
antshafsbandalagsins (NATO) er ekki stefnt að
því að ná samkomulagi um takmarkanir flota-
umsvifa og afvopnun á höfunum þó svo START-
viðræðurnar svonefndu um fækkun langdrægra
gjöreyðingarvopna taki einnig til kjarnorkuvopna
um borð í skipum og kafbátum. Sovétmenn hafa
mjög hvatt til þess að viðræður um fækkun vopna
á og í höfunum verði hafnar en fram til þessa
hafa hvorki Bandaríkjamenn né aðildarríki Atlants-
hafsbandalagsins viljað ljá máls á því. Raunar
hafa íslendingar hvatt til þess á vettvangi Atlants-
hafsbandalagsins að slíkar viðræður fari fram ekki
síst með tilliti til umhverfisverndar. Sú hugmynd
hefur enn sem komið er ekki fengið umtalsverðan
hljómgrunn og hefur hennar t.a.m. ekki verið getið
í lokaályktunum leiðtoga- eða ráðherrafunda
bandalagsins. Þá hefur Bandaríkjastjórn vísað á
bug þeirri tillögu fyrrverandi formanns herráðs
Bandaríkjanna, Williams Crowes flotaforingja, að
slíkar viðræður verði hafnar gegn því að Sovét-
menn fallist á verulegar tilslakanir í deilu risaveld-
anna um fækkun langdrægra kjarnorkuvopna.
í nýjasta hefti breska tímaritsins The Econom-
ist er fjallað um afvopnun á höfunum í leiðara
blaðsins og er helsta niðurstaðan sú að tímabært
sé að hefja slíkar viðræður við Sovétmenn. Þær
séu í raun óhjákvæmilegar ekki síst með tilliti til
þeirra fjármuna sem spara megi með þessum
hætti á tímum spennuslökunar og afvopnunar.
Forystugrein breska tímaritsins birtist hér í heild
en fyrirsögn og millifyrirsagnir eru Morgunblaðs-

Fyrst risaveldin stefna að því
að ná samkomulagi á þessu ári
um fækkun langdrægra gjöreyð-
ingarvopna og niðurskurð á sviði
hins hefðbundna herafla í Evrópu
er þess tæpast langt að bíða að
hafnar verði viðræður um af-
vopnun á höfunum. Þótt Míkhaíl
Gorbatsjov hafi ekki tekist að telja
George Bush Bandaríkjaforseta á
að hefja slíkar viðræður er þeir
funduðu á Möltu í síðasta mánuði
mun Sovétleiðtoginn ekki gefast
upp. Aðildarríki Atlantshafs-
bandalagsins munu í fyllingu
tímans þurfa að taka á • þessu
máli og æskilegt er að það gerist
frekar fyrr en síðar til að unnt
verði að nýta þennan möguleika
til fullnustu.
Sovétmenn kveðast hafa geng-
ið til móts við kröfur Vesturlanda
og telja því að nú beri NATO-
ríkjunum að gera slíkt hið sama.
Sovétmenn hafa viðurkennt að
herafli á landi myndi skipta sköp-
um í hugsanlegum átökum í Evr-
ópu. Þeir hafa fallist á að þeim
beri að fjarlægja fleiri vopn og
hermenn en ríki NATO. í staðinn
krefjast Sovétmenn þess að
NATO-ríkin taki tillit til öryggis-
hagsmuna þeirra og dragi úr slag-
krafti þess hluta heraflans sem
þeir óttast einkum en það er f loti
NATO, sem er mun öflugri en
floti Sovétríkjanna. Sovétmenn
hafa einkum áhyggjur af flota-
deildum f lugmóðurskipa sem ætl-
að er að tortíma mikilvægum
hernaðarskotmörkum í Sovétríkj-
unum bijótist út átök á milli risa-
veldanna. Helsta markmið Sovét-
manna er að ná fram jöfnuði á
höfunum.
Stöðluð röksemdafærsla
Bush forseti vísaði öllu þessu á
bug á Möltu-fundinum og beitti
fyrir sig þeirri stöðluðu röksemda-
færslu að herafli á landi og flota-
styrkur væru óskyld málefni.
Bandaríkin og nokkur önnur ríki
NATO væru fyrst og fremst f lota-
veldi og þessum hluta herafla
þeirra væri m.a. ætlað að fást við
verkefni sem á engan hátt ógnuðu
öryggishagsmunum Sovétmanna
og kæmu ríkjum Evrópu í mörg-
um tilvikum í raun ekkert við.
Hins vegar munu slíkar röksemd-
ir ekki ráða úrslitum í máli þessu.
Vilji Vesturlanda og þ. á m.
Bandaríkjamanna til að draga úr
framlögum til öryggis- og varnar-
mála á tímum slökunar í sam-
skiptum austurs og vesturs skipt-
ir sköpum.
Nú þegar virðist Jjóst að
NATO-ríkin munu tæpast spara
verulegar fjárhæðir eftir að lokið
hefur verið við gerð Vínarsáttmál-
ans um fækkun liðsaf la og vígtóla
í Evrópu. Þar er verið að ræða
um að fækka tilteknum vopna-
gerðum um 10-15 prósent en á
móti þeim sparnaði kemur kostn-
aður við að eyðileggja vopnin auk
þess sem halda þarf uppi eftirliti
með því að ákvæði samningsins
séu virt. Þótt enn hafi ekki verið
ákveðið hvemig staðið skuli að
þessum niðurskurði er sú skoðun
almenn að bróðurparturinn af
vopnunum muni koma úr vopna-
búrum Bandaríkjamanna. Því
kann svo að fara að ríki Vestur-
Evrópu taki að þrýsta á um frek-
ari niðurskurð á þessu sviði í því
augnamiði að ná fram auknum
sparnaði á vettvangi öryggis- og
varnarmála. Þá munu Sovétmenn
leggja til að hafnar verði viðræður
um fækkun herskipa og kafbáta.
Sáttmáli um afvopnun á höfun-
væg í átökum í Evrópu og vest-
rænir flotaforingjar hafa haldið
fram. Þar sem flugvélamóðurskip
myndu veija skipalestir á leið yfir
Atlantshafið fyrir loft- og eld-
flaugaárásum myndi lykillinn að
samkomulagi felast í því að fá
Sovétmenn til að fækka þeim her-
skipum sem búin eru eldflaugum
og langdrægum sprengjuflugvél-
um. Væri markmiðið einungis það
að ná fram jöfnuði á sviði vígbún-
aðarmála í Evrópu væri þetta að
líkindum mögulegt. En reynslan
sýnir að flugvélamóðurskip hafa
Sovéskur árásarkafbátur af gerðinni „Mike“. Leiðarahöfúndur
The Economist telur að samþykktu Sovétmenn að fækka árásar-
og eldflaugakafbátum sínum gætu ríki NATO skorið niður gagn-
kaíbátaheraflann og þannig fækkað kafbátaleitarflugvélum, árás-
arkaibátum og ireigátum.
um gæti aldrei kveðið á um jafnan
fjölda herskipa líkt og stefnt er
að í Vínarviðræðunum þar sem
m.a. er verið að ræða leyfilegan
hámarksfjölda skriðdreka, fall-
byssna og liðsflutningavagna í
Evrópu. Floti Sovétmanna er að
flestu leyti gjörólíkur flota
NATO-ríkjanna, Sovétmenn hafa
einkum lagt áherslu á lcafbáta og
þeir ráða aðeins yfif fáeinum og
fremur iitlum flugmóðurskipum.
Engu að síður væri unnt að ná
samkomulagi um fækkun þeirra
skipa og kafbáta sem talin eru
helsta ógnunin. Þá væri ennfrem-
ur unnt að undanskilja þann hluta
flotans sem risaveldin telja ómiss-
andi.
Vandi NATO
NATO-ríkin stæðu þá frammi
fyrir tvenns konar vanda. í fyrsta
lagi þyrfti eftir sem áður að vera
unnt að koma birgðum og liðsafla
frá Bandaríkjunum til Evrópu á
óvissu- eða átakatímum. í öðru
lagi þyrfti að taka ákvörðun um
framtíð flugvélamóðurskipanna.
Fyrrnefnda atriðið má leysa á til-
tölulega einfaldan hátt. Féllust
Sovétmenn á að fækka árásarkaf-
bátum sínum þannig að þeir réðu
alls yfir sjö eða átta slíkum og
samþykktu þeir ennfremur að
fækka eldflaugakafbátunum gæti
Atlantshafsbandalagið skorið nið-
ur gagnkafbátaheraflann og
fækkað þar með freigátum, kaf-
bátaleitarf lugvélum og árásarkaf-
bátum.
Það yrði erfiðara fyrir ríki
NATO að samþykkja að fækka
flugvélamóðurskipum þó svo þau
myndu tæpast reynast jafnmikil-
komið að miklum notum í tak-
mörkuðum hernaðarátökum
t.a.m. í Kóreu, Víetnam og Líbýu
og vera kann að þeirra verði aftur
þörf. NATO-ríkin þurfa því að
ákveða hversu mörg slík skip
þurfa að vera til reiðu utan hins
skilgreinda varnarsvæðis banda-
lagsins.
Fræðilega úttekt vantar
í raun eru það Bandaríkjamenn
sem standa frammi fyrir þesáari
ákvörðun. Að vísu þarf einnig að
taka tillit tii flugvélamóðurskipa
Breta, Frakka ítala og Spánveija
en þau skipta tæpast miklu, raun-
ar eru það aðeins tvö flugvéla-
móðurskip Frakka sem ógnað
geta skotmörkum innan landa-
mæra Sovétríkjanna. Flugmóður-
skip Bandaríkjamanna skipta
mestu í þessu samhengi. Þeir ráða
nú yfir 14 slíkum en líklegt er
að þeim verði fækkað um eitt eða
tvö í samræmi við áform um að
draga úr framlögum til vígbúnað-
armála. Á hinn bóginn hefur ekki
t'arið fram fræðileg úttektr á þörf-
inni fyrir öll þessi skip í ljósi þeirra
breytinga sem gerðar hafa verið
á hernaðarstefnu Sovétmanna.
Ef til vill væri nóg að hafa átta
eða níu flugmóðurskip tiltæk á
tímum óvissu- og átaka í þriðja
heiminum. Vera kann að Gorbatsj-
ov vildi að enn fleiri skip yrðu
tekin úr notkun og þar kynnu
bandarískir skattborgarar að vera
honum sammála. Vilji Vesturlönd
að fækkun vopna geti af sér veru-
legan sparnað er tímabært að
hafnar verði viðræður um af-
vopnun á höfunum.
mánú
Reuter
Fyrr
í Bandaríkjunum er það vinsælt að láta froska keppa í stökki og hann
Andy Koffman, sem býr í Seattle, er ákveðinn í að bera sigur úr býtum
í keppninni á vori komanda. Hann hefur fengið til liðs við sig afrískan
risafrosk, sem vegur um fjögur kíló og getur lagt að baki 10 metra í
einu stökki. Forráðamenn keppninnar eru hins vegar óhressir með þetta
tiltæki og hafa boðað til skyndifundar um málið.
Alþjóðaólympíuhreyfingin:
Rætt við S-Afríku-
menn um þátttöku
í Olympíuleikum
París. Reuter.
FULLTRÚAR Alþjóðaólympíunefndarinnar (IOC) áttu £ fyrradag
ílmm klukkustunda fund með lúlltrúum suður-afrísku ólympíune&id-
arinnar í París og er það í fyrsta sinn í þijá áratugi sem IOC á form-
legar viðræður við suður-afrísk íþróttayfirvöld. Engin breyting heftir
þó orðið á afstöðu IOC gagnvart Suður-Afríku og möguleikum þar-
lendra íþróttasamtaka á aðild að nefndinni og þátttöku i ólympíuleik-
unum.
Fulltrúar Alþjóðaólympíunefnd-
arinnar ítrekuðu við suður-afrísku
íþróttaleiðtogana að uppræta þyrfti
með öllu aðskilnaðarstefnu innan
suður-afrísku íþróttahreyfingarinn-
ar áður en hún gæti fengið aðild
að alþjóðasamtökum íþróttamanna.
Fundurinn var haldinn að frum-
kvæði Juan Antonio Samaranch,
forseta IOC, og voru fulltrúar hans
á fundinum tveir afrískir íþrótta-
leiðtogar sem verið hafa í forystu
þeirra sem barist hafa fyrir útskúf-
un Suður-Afríku úr alþjóðlegu
íþróttastarfi vegna aðskilnaðar-
stefnu stjórnar hvíta minnihlutans
þar í landi. Suður-Afríka var sett
út úr Alþjóðaólympíunefndinni eftir
Ólympíuleikina í Róm 1960. Eftir
fundinn í París sögðust fulltrúar
ÍOC ánægðir með viðræðurnar við
suður-afrísku íþróttafrömuðina.
Skipulag íþróttahreyfingarinnar
í Suður-Afríku byggist á litarhætti
íbúa þar. Möguleikar blökkumanna
til íþrótta eru litlir miðað við mögu-
leika hvítra. Þó sérstök íþróttasam-
bönd séu fyrir blökkumenn eru þeir
meira og minna útskúfaðir frá
íþróttastarfi á grundvelli apart-
heid-stefnu stjórnvalda.
Johan du Plessis, forseti
Ólympíunefndar Suður-Afríku
(SANOC), tók þátt í Parísarfundin-
um með fulltrúum IOC. Sagðist
hann vonbetri eftir fundinn um að
suður-afrískir íþróttamenn ættu
eftir að taka þátt f ólympíuleikum
í framtíðinni. Hversu fljótt það
verður fer eftir því hvenær tekst
áð stofna ein allsheijar íþróttasam-
tök þar í landi. Sagði du Plessis að
hann mundi beita sér strax við
heimkomuna fyrir sameiningu suð-
ur-afrísku íþróttasamtakanna undir
einum hatti. Er hann sagður hafa
látið í ijós þá von á fundinum með
fulltrúum IOC að yfirlýst stefna
stjómar F. W. de Klerks forseta
um pólitískar umbætur og breyting-
ar á aðskilnaðarstefnunni yrði til
þess að auðvelda og f lýta fyrir sam-
einingu suður-afrískra íþrótta-
manna undir einum hatti.
Austur-Þýskaland:
Þrír flokkar
hóta að ganga
úr sljórninni
Austur-Berlín. Reuter.
ÞRÍR af smáflokkunum fjór-
um, sem myndað haía stjórn
með kommúnistum í Austur-
Þýskalandi, hótuðu því í gær
að ganga úr stjórninni ef
umbótum yrði ekki flýtt og
hætt yrði við áform um að
stofna nýja öryggislögreglu.
Talsmenn flokkanna þriggja
sögðu að þeir myndu ekki
starfa með Hans Modrow for-
sætisráðherra, sem kemur úr
kommúnistaflokknum, ef hann
hætti ekki við að stofna örygg-
islögreglu. Stjórn Modrows hef-
ur verið við völd frá því í nóv-
ember og áformað er að forsæt-
isráðherrann skýri þingi lands-
ins í dag frá starfi stjórnarinn-
ar til þessa.