Morgunblaðið - 11.01.1990, Qupperneq 26

26
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 11. JANÚAR 1990
JltagtiiiMfifcffr
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Arvakur, Reykjavík
FlaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhaonsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Hlutabréfamarkaður
að veruleika
Trú og þjóðfélag:
Af tílefiii Reykja1
Hlutabréfamarkaður er orð-
inn að veruleika hér á
landi. Viðskipti með hlutabréf
hafa stóraukizt eins og berlega
hefur komið í ljós síðustu tvö
árin a.m.k. Skattafrádráttur
vegna hlutabréfakaupa hefur
átt mikinn þátt í að efla áhuga
almennings á þessari sparnað-
arleið en einnig hitt, að i ljós
hefur komið, að sparnaður í
formi hlutabréfakaupa hefur
tryggt fólki hagstæða ávöxtun
fjármuna.
Auk þessa hafa þeir aðilar,
. sem stundað hafa viðskipti með
hlutabréf staðið mjög vel að
þeim. Þeir. hafa einungis haft
til sölu hlutabréf í traustum
fyrirtækjum og fólk hefur átt
kost á vandaðri ráðgjöf í sam-
bandi við hlutabréfakaup. Þann-
ig hefur smátt og smátt verið
byggt upp traust á hlutabréfa-
kaupum, sem mikilsvert er að
haldist.
Hinn nýi hlutabréfamarkaður
hefur opnað möguleika til fjár-
mögnunar, sem menn hafa ef
til vill ekki gert sér fyllilega
grein fyrir. Sem dæmi má taka,
að Samband ísl. samvinnufélaga
stendur nú í umfangsmikilli
eignasölu. Eitt þeirra fyrir-
tækja, sem Sambandið á stóran
hlut í, er Olíufélagið hf. Hluta-
bréf í því fyrirtæki voru mjög
eftirsótt á hlutabréfamarkaði á
síðasta ári. Ef Sambandið tæki
ákvörðun um að selja hlut sinn
í Olíufélaginu — sem það hefur
að vísu ekki gert — þyrfti það
ekki að leita samninga við ein-
hveija stóra aðila í viðskiptum
til þess að selja þau hlutabréf,
heldur gæti það sett bréfin á
markað og þau mundu áreiðan-
lega seljast upp á skömmum
tíma, ef miðað er við þá eftir-
spurn, sem var eftir bréfunum
síðustu mánuði liðins ár.
Undanfarna mánuði hafa
staðið miklar deilur innan
Landsbankans um hvert væri
eðlilegt kaupverð Samvinnu-
bankans og harðar deilur innan
stjórnar Sambandsins um hina
endanlegu niðurstöðu. Hér skal
auðvitað ekkert fullyrt um það,
hvernig Sambandinu hefði
vegnað, ef það hefði sett hluta-
bréf sín í Samvinnubankanum
í sölu á almennum markaði. En
vel má vera, að hinn frjálsi
hlutabréfamarkaður hefði
reynzt betri mælikvarði á verð-
mæti Samvinnubankans en
samningaviðræður, sem hafa
bersýnilega tekið mið af
pólitískum sjónarmiðum ekki
síður en viðskiptalegum. Eftir
sem áður gátu hvort sem er
Landsbanki eða Búnaðarbanki
ákveðið að kaupa meirihluta
hlutabréfa í Samvinnubankan-
um. Það er umhugsunarefni
fyrir Sambandið, hvort það nær
ekki meiri fjármunum út úr
eignasölu með þessum hætti,
en með samningaviðræðum við
ríki eða ríkisfyrirtæki.
En jafnframt er auðvitað
ljóst, að gera verður mjög harð-
ar kröfur til þeirra, sem selja
hlutabréf á almennum markaði
um upplýsingar um stöðu og
rekstur fyrirtækja. Ef tilraun
er gerð til þess að selja hluta-
bréf á almennum markaði án
þess, að slíkar upplýsingar Iiggi
fyrir og kaupendur fara illa út
úr slíkum viðskiptum, kemst
óorð á hlutabréfamarkaðinn.
Þess vegna skiptir miklu, að
þeir sem að honum standa haldi
fast við þær ströngu kröfur, sem
þeir gera til fyrirtækja, sem
skráð eru á þessum markaði.
Það er líka umhugsunarefni
fyrir fjölmiðla, hvernig fjallað
er um fyrirtæki, sem skráð eru
á opnum markaði eða hyggjast
selja hlutabréf á fijálsum mark-
aði. Yfirleitt hefur umfjöllun
fjölmiðla hér um fyrirtæki ein-
kennzt af velvilja. Nú er hins
vegar svo komið, að fólk kann
að hætta fjármunum sínum á
grundvelli þess, hvernig fjallað
er um hlutafélög í fjölmiðlum.
Þess vegna hefur sú ábyrgð,
sem á fjölmiðlum hvílir í þessu
sambandi margfaldazt. For-
ráðamenn fyrirtækja, sem
hyggjast sækja fjármagn á
markaðinn með hlutabréfasölu
verða að búast við aðhaldsmeiri
og gagnrýnni meðferð fjölmiðla
á fyrirtækjum þeirra, en tíðkazt
hefur hér fram til þessa.
Þótt fjölmörg álitamál af
þessu tagi komi upp nú, þegar
hlutabréfamarkaður er orðinn
að veruleika er kjarni málsins
sá, að fjármögnun atvinnulífs-
ins með hlutabréfasölu er ný
leið, sem mun einkenna við-
skiptalífið í vaxandi mæli á
næstu árum. Það á að verða
atvinnuvegunum til styrktar en
jafnframt skiptir höfuðmáli, að
hlutabréfamarkaðurinn verði
ekki að einhveijum óskapnaði,
eins og sums staðar hefur gerzt,
vegna þess, að ekki hafa verið
settar nægilega strangar reglur
um viðskipti með hlutabréf á
opnum markaði.
eftir Þóri Kr.
Þórðarson
Allt sem fyrir augu ber reynum
við að skilja í ljósi þeirrar heildar-
myndar af veruleikanum sem í huga
okkar býr. En heildarmyndin í huga
okkar — við köllum hana heims-
mynd — er síbreytileg eftir því sem
við þroskumst að visku og vexti,
eins og sagt var um Jesúbarnið sem
fæddist á jólunum.
Heimsmyndin bragar og sindrar
eins og norðurljósin í síbreytilegum
litum þegar horft er á alla sögu
mannkynsins í einni sjónhending.
Hversu ólík er ekki forn heimsmynd
höfunda Biblíunnar okkar tölvuöld
og tækniundra! Og vonandi á vél-
gengi nýtísku heimsmyndar eftir
að víkja fyrir ljóðrænni, sannari og
músíkalskari heimsmynd framtíðar-
innar, sem fæðast mun er öldin
tekur jóðsótt og fæðir nýjan heim
og mannsins dætur og synir verða
aftur fijáls í heimi þulunnar og frá-
sögunnar, sem amma þeirra tíma
þylur börnum sínum í stað þess að
kenna þeim talnarunur digitalkerf-
anna.
Á ofanverðri 20. öld, við fæðing-
arstól nýrrar aldar, hefur flaumur
„þróunarinnar" og tæknifram-
faranna náð hraða skopparakringl-
unnar á þeysireið andartaksins rétt
áður en hún stöðvast. Þetta andar-
tak kann að standa í áratugi eða
aldir, en eitt andartak er það af
sjónarhóli eilífðarinnar. í vændum
er tími þegar heimur kerfanna
hnígur en veldi frelsisins rís, frelsi
andans sem hlýðir á andvarp af
meiri athygli en háreysti sápuaug-
lýsinga og hróp lýðskrumara. Vold-
ugasta kerfi veraldarsögunnar í
austanverðri Evrópu er hrunið, en
hvenær hrynur hið þjóðfélagslega
stýrikerfi vestrænnar tæknihyggju?
Eða stafar nokkur hætta af því er
komist geti í samjöfnuð við þá skelf-
ingu sem nú hefur verið bægt frá
í Búkarest og Austur-Berlín, Búda-
pest og Prag?
Siðbótin og heimsmynd
okkar
Núverandi heimsmynd okkar
Vesturlandabúa á sér djúpar rætur.
Notuð hafa verið um hana tvö tákn-
orð: Jórsalir og Aþena. Enn þá nær
í sögunni er bylting sú sem varð í
Evrópu á 14. til 16. aldar og nefn-
ist einu nafni Siðbótin, er valda-
mesta stofnun þess tíma, kirkjan,
neyddist til endurskoðunar á við-
horfum sínum til þjóðfélagsins og
siðfræðinnar fyrir rannsónir og
ræðu Wyclifs, Erasmusar, 'Kalvíns
og Lúthers og hóf að lokum sína
eigin siðbót (sem nefnd er gagnsið-
bótin og er undirstaða hinnar styrku
og siðbættu rómversk-kaþólsku
kirkju sem páfinn, Jóhannes Páll
II, flutti ofurlítið nær okkur íslend-
ingum sl. sumar). Atburðir sið-
bótarsögunnar, uppreisn bænda og
iðnaðarmanna á Englandi og í
Erakklandi á 13. öld og hinum
næstu vegna skattpíningar sem
hindraði iðnþróun (ekki ókunnug-
legt skref) og starf siðbótarmann-
anna við að reisa nýtt þjóðfélag á
kristnum grunni, „áttu þátt í mótun
þeirrar heimsmyndar sem blasir við
okkur á líðandi stund“, segir í sið-
bótarsögu Menningarsjóðs sem út
kom fyrir jólin, en ég tek enn dýpra
í árinni: Siðbótin er forsenda iðnað-
arþjóðfélagsins og velmegunar þess
sem blasir við augum þegar borið
er saman við þjóðir Suður-Ameríku,
írlands og Miðjarðarhafslanda. Sið-
bótarmenn þekktu ekki þá kristin-
dómsgerð sem lítur framhjá þjóð-
félaginu og þjóðfélagsmálunum.
En var þessi þróun sögunnar ein-
ungis til góðs?. Það er svo annað
mál. En heimsmynd okkar er það-
an. Og án siðbótarinnar og þjóð-
félagsvitundar hennar væri „Evr-
ópa“ ekki til. Og við sem ætlum
að ganga í hana og vitum þetta ekki!
Hlutverk kirkjunnar í
Austur-Evrópu
Það hefur varla farið framhjá
nokkrum manni að kirkja austan-
tjaldsiandanna, einkum þó í Aust-
ur-Þýskalandi, gegndi miklu hlut-
verki um þá örlagaatburði er
síðustu vikur færðu á jóladiskinn í
fréttatímunum, ýmist frelsissöngva
í gamla Prússlandi eða slátrun þús-
unda í sæluríki kommúnismans og
miðstýringarinnar í Rúmeníu. Þafi
sem hrundi var öld þjóðfélagslegrar
„tölvutækni" í formi marxisma og
miðstýringar sem eru sama eðlis
og tölvuveröld „Friedmans“ (ég á
ekki við persónuna heldur viðhorfin,
ég hefði eins getað sagt Friedland,
sem stendur við aðrar hverjar dyr
í Reykjavík — að því frátöldu að
hann vill enga stýringu, hvorki mið-
né fjar-). Marxisminn er nefnilega
ekki annað en tæknilausn mann-
legra viðfangsefna, dæmd til að
mistakast eins og allar „tæknileg-
ar“ úrlausnir á sviðum hins mann-
lega.
En hvers vegna hefur kirkjan
gegnt því lykilhlutverki sem hún
gegndi í Austur-Berlín og Austur-
Þýskalandi? Það er af tveimur
ástæðum. Prestar og guðfræðingar,
jafnt í Vestur- sem í Austur-Þýska-
landi, hafa um langt skeið stundað
þess háttar rannsóknir og umræður
sem fjalla um gildi kristinnar trúar
fyrir þjóðfélagið, merkingu þjóð-
félagsins af sjónarhóli fagnaðarer-
indisins og ábyrgð kristins manns
í þjóðfélaginu, og er það í rökréttu
framhaldi af þjóðfélagsvitund sið-
bótarmanna og starfi þeirra að
þjóðfélagsumbótum. Hin ástæðan
er sú að þótt prestar og aðrir guð-
fræðingar Austur-Þýskalands hafi
gagnrýnt stjórnvöld, hafa þeir ekki
verið ginnkeyptir fyrir tölvustýrðu
fjármagnsveldi Natolanda. Þeir
þekktu tæknilausnir marxismans
of vel til þess. Vestantjalds voru
þeir því oft taldir vinstrisinnaðir af
últrahægrimönnum (=út-hægri-
mönnum, sbr. útfjólublátt), sem
áttu það sameiginlegt með andleg-
um frændum sínum, marxistunum
í austri, að telja þjóðfélagslega sinn-
aða guðfræði af hinu illa. Því gat
enginn álasað forystumönnum
kirkjunnar austan við tjaldið sál-
uga, prestunum og guðfræðingun-
um, fyrir það að vera handbendi
kapítalískra viðhorfa (eins og minna
eigin, t.d., en ég tel mig þjóðfélags-
lega sinnaðan hægrimann, eða fé-
lagshyggju-hægrimann, líkt og Geir
Hallgrímsson, en við unnum saman
að því að koma upp stærsta félags-
hyggjufyrirtæki landsins, Félags-
málastofnun Reykjavíkurborgar, og
vann ég það verk sem guðfræðing-
ui\en ekki stjórnmálamaður).
í þýsku ríkjunum báðum hafa
þýskir guðfræðingar unnið rann-
sóknavinnu um þjóðfélagslega sinn-
aða guðfræði. Hún stendur m.a.
undir hinum fræga„kirkjudegi“ eða
Kirchentag, sem eru árlegar ráð-
stefnur haldnar um allt Þýskaland.
Og í Vestur-Þýskalandi er þetta
ekki frétt á innsíðu heldur á forsíð-
um dagblaðanna, er mér tjáð, og
forgangsefni sjónvarpsstöðva, af
þeim sökum að þarna er rætt um
kristin viðhorf til þjóðfélagsins. Og
fremstu stjórnmálamenn landsins
keppast um að taka þátt í umræð-
unni opinberlega. Hversu ólíkt okk-
ar landi þar sem þekkingin á kristn-
um viðhorfum til þjóðfélagsmála og
kirkjulegum fræðum, og áhuginn á
þeim, hafa þurrkast út úr íslenskri
menningu meðal stjórnmálamanna
og almennings! Ókunnugleikinn
leyndi sér ekki í tali fréttamanna
um pólitískt hlaðna atburði jólanna
í kirkjum Rúmeníu og Parísar,
orðavalið var jafn framandlegt og
verið væri að lýsa átrúnaði Mars-
búa!
í Rúmeníu gegndi öðru máli. Þar
í landi ríkir hin grísk-orþódoxa
kirkja. Hún heldur sig við dýrkun
Krists og tekur ekki þátt í starfi
að þjóðfélagsmálum að neinu marki
eins og mótmælendakirkjurnar hafa
gert (þegar frá eru talin Norður-
löndin). En jafnvel hún var svo
hættuleg talin að reynt var að út-
rýmajólunum. Því að jafnvel í þeim
er fólginn þjóðfélagslegur boðskap-
ur sem sprettur sjálfkrafa af sæði
guðsdýrkunarinnar.
Þegar prestar fara að hugsa get-
ur það reynst hættulegt þjóðfélag-
inu, eins og sannast í austri, — en
einnig annars staðar.
Reykjavíkurbréfið
Það vekur athygli mína og þakk-
látsemi að Reykjavíkurbréf Morg-
unblaðsins á aðfangadag er allt
helgað merkingu kristindómsins í
ljósi nútímans. Tvö svið eru valin
til sérstakrar meðhöndlunar, hin
mikla framsókn austrænna trúar-
bragða um alla álfuna á síðasta ári
og samband guðfræði og þjóðfélags
eins og það lítur út í ljósi atburða
síðustu vikna í Austur-Evrópu.
Mér er það fagnaðarefni hve vin-
ir mínir á Morgunblaðinu ræða þessi
mál af mikilli athygli á einstökum
þáttum þess. Víða á Vesturlöndum
hefur hnignun kirkjunnar verið
svarað með því að trúarþörf al-
mennings hefur leiðst út í hvers
kyns hindurvitni vildi ég segja, þótt
maður skyldi ávallt tala af virðingu
um önnur trúarbrögð og reyna að
skilja þau „innan frá“ án fordóma.
Einn mesti guðfræðingur aldarinn-
ar, Paul Tillich, tók sér það fyrir
hendur sem sitt síðasta verkefni að
stúdera önnur trúarbrögð, einkum
í Asíu til þess að skilja og túlka
I innihald þeirra og finna rót fyrir-
/