Morgunblaðið - 25.02.1990, Blaðsíða 8

8 C
MORGUNBLAÐIÐ MANIMLIFSSTRAUMAR SUNNUDAGUR 25. FEBRÚAR 1990
UMHVERFISIVIÁL/^ Tarsan heima þar?
Regnskógarhitabeltisins
„FÆRA má rök fyrir því að regnskógarnir séu dýrmætustu fjársjóðir
jarðar og jarðarbúa. Þeir eru líklega mikilvægari lífríki jarðar en flest
önnur vistkerfi vegna þess hve tegundaauðugir þeir eru, en talið er
a a.m.k. helmingur allra tegunda lífvera lifi í skógum hitabeltisins.
Nú er einnig vitað að þeir hafa veruleg og víðtæk áhrif á loftslag og
veðurbúskap."
Þessi tilvitnun er tekin úr inn-
gangi greinar sem Þóra Ellen
Þórhallsdóttir, grasafræðingur, ritar
nýlega í „Náttúrufræðinginn", tíma-
rit Hins íslenska náttúrufræðifélags.
Þar fjallar hún um
útbreiðslu regn-
skóga fyrr og nú,
um grósku þeirra
og fjölbreytni, um
vistfræði regn-
skóga, eyðingu
þeirra og áhrif eyð-
eftir Huldu ingarinnar.
Voltýsdóttur Okkur íslend-
ingum hættir eflaust til að hugsa sem
svo að okkur komi regnskógar lítið
við — þeir séu svo fjarlægt fyrirbæri
að okkur megi svo sem á sama
standa um örlög þeirra. Hér var oft
áður fyrr talað um „myrkviði frum-
skóganna" með neikvæðum for-
merkjum eins og segir í fyrmefndri
grein, þar sem „kyrkislöngur hanga
úr trjánum, innfæddir bíða með eitur-
örvar í leynum og landkönnuðir
höggva sér leið í gegn um þykknið".
Nefnilega fjandsamlegt umhverfi.
Færri gera sér ljóst að sé jörðin tek-
in sem líffræðileg heild, er sagt að
regnskógarnir séu lungun — án
þeirra ekkert andrúmsloft.í þessum
pistli er stuðst við nokkra kafla í
þessarri tímabæru grein Þóru Ellen-
Regnskógarnir liggja um miðbik
jarðar um allar heimsálfur. Þeir
þekja um 6-7% af þurrlendi jarðar
og ná 10° til norðurs og suðurs út
frá miðbaug að jafnaði. Regnskóg-
arnir eru nú á hröðu undanhaldi og
eru ástæður fyrir því margar og
mismunandi eftir stöðum. Víða er
það neyðarúrræði heimamanna að
taka regnskógasvæði til ræktunar
og það er erfítt að segja sveltandi
fólki að nú þurfi að friða skóginn.
Það er alþekkt fyrirbæri að heima-
menn hafi aðra skoðun'á nauðsyn
verndunar en alþjóðastofnanir og
erlendir vísindamenn. Það þekkjum
við af eigin sögu.
En hvað er regnskógur? Regn-
skógar hitabeltisins eru t.d. tegunda-
auðugustu og fjölbreyttustu vistkerfi
jarðar þar sem líklega lifir um eða
yfir heimingur allra tegunda lífvera
á jörðinni. Það er líka gróskumesta
vistkerfið sem nær meiri lífþyngd á
flatareiningu lands en nokkurt annað
vistkerfi.
Tegundimar dreifast með ákveðn-
um hætti í regnskógabeltinu, en þess
má geta að hægt er að finna næstum
jafnmargar tegundir plantna eins og
eru í allri íslensku flórunni á skika
sem er á stærð við fótboltavöll!
Líklega er nú búið að eyða helm-
ingi þeirra regnskóga sem voru til
um 1830. Eyðing regnskóganna í
Suður-Ameríku hófst síðar en eyð-
ingin í „gamla heiminum" svokall-
aða, Asíu og Afríku, en hefur verið
afar hröð síðustu árin.
Amazon-skógurinn ér stærstur
núverandi regnskóga, þekur 4 millj-
ónir ferkílómetra, í Suður-Asíu þekja
regnskógarnir 2,5 milljónir km2 og í
Afríku 1,8 milljónir km2.
Hina hröðu eyðingu þessara skóga
í Suður-Ameríku má m.a. rekja til
þess að þörf er á beitilöndum fyrir
nautgripi en nautgripakjöt er sem
kunnugt er uppistaðan í „hamborg-
araiðnaðinum" vestan hafs og austan
og eftirspurn mikil. Jarðvegurinn á
þessum svæðum er hins vegar svo
rýr að hann gefur ekki viðunandi
uppskeru nema í nokkur ár. Naut-
griparækt með evrópskum grasteg-
undum og aðferðum hentar ekki
loftslagi og jarðvegi í Suður-
Ameríku. Astæðan fyrir því hversu
jarðvegurinn er rýr og næringar-
snauður er að öll efnaskipti eru afar
hröð, aðeins efstu 5 cm jarðvegsins
eru næringarnkir og rætur liggja því
líka grunnt. í tempruðu beltunum
gegnir öðru máli, þar er veðrun hæg
og aðeins virk lítinn hluta árs.
Áhrif eyðingarinnar eru marg-
vísleg og afdrifarík. í fyrsta lagi ber
að nefna útrýmingu tegunda en nú
er talið að 30.000 tegundir plantna
séu í útrýmingarhættu. í kjölfar eyð-
ingarinnar má telja víst að miklar
loftslagsbreytingar verði, veðurfar
verður þurrara, vatnsbúskapur rask-
ast, flóðahætta eykst og gróður-
húsaáhrif aukast vegna þess að með
eyðingu skóganna eykst koltvísýr-
ingsmagn í andrúmsloftinu. í grein-
inni er og bent á að ekki sé nægjan-
leg bót að því að friða lítil svæði
regnskóga á víð og dreif. Friðlöndin
verða að vera víðáttumikil ef friðun
á að koma að gagni.
Þótt segja megi að við tölum úr
glerhúsi ef við viljum beijast fyrir
varðveislu regnskóganna, verður
bara að hafa það. Það er skylda ís-
lendinga sem annarra að leggja sitt
lóð á vogarskálina varðandi þetta
mál sem önnur er varða heill
mannlífs á jörðinni.
Verndun sígrænu regnskóganna
er ofarlega á baugi hjá alþjóðasam-
tökum um náttúruvernd og umhverf-
ismál en málið er bæði erfitt og flók-
ið. íbúum hitabeltisins er ef til vill
líkt farið og okkur íslendingum þeg-
ar við stóðum frammi fyrir þeim
vanda að neyðast til að eyða skógin-
um okkar til þess að maðurinn gæti
lifað af. En nú eru aðrir tímar og
önnur ráð — þjóðir heims geta hjálp-
ast að.
„Oft hamlar skilningsskortur,
fjárskortur og mannfæð því að hægt
sé að framfylgja stefnu um skynsam-
lega nýtingu og verndun, en sem
betur fer eru margar alþjóðastofnan-
ir farnar að taka við sér og líklegt
er að þessi mál muni á næstu árum
fá meira vægi í alþjóðasamskiptum
en nú,“ segir Þóra Ellen í lok greinar-
innar.
Hér er aðeins stiklað á stóru í
þessari gagnmerku grein — en hún
á vissulega erindi til allra sem vilja
fá raunsanna mynd af mikilvægi
regnskóganna. Sú myhd á lítið skylt
við þá sem birtist í ævintýrinu um
Tarsan.
HM
HM
HM I HANDKNATTLEIK
í r
í
Verða „íþróttamenn ársins“ á íslandi
„íþróttamenn heimsins“ í Tékkóslóvakíu? Hvers verður
leikreyndasta lið keppninnar megnugt? Heimsmeistarakeppnin
í handbolta heima í stofu, frá 28/2 til 10/3, 6 leikir.
ÁFRAM ÍSLAND.
Aucjlýsendur!
Góður fyrirvari getur róðið úrslitum.
Ef þið pantið sjónvarpsauglýsingu í háifleik,
fyrir alla leikina í einu, gildir 1. verðflokkur, annars 2. verðflokkur.
Ef þið pantið útvarpsauglýsingu í hálfleik, gildir B verðflokkur.
Pantið í tíma - í síma 69 30 60.

MISTROVSTVÍ SVÉTA
WELTMEISTERSCHAFT
HANDBALL
ÖSSR 1990
28.2-10 3
7Ö*
SJÓNVARPIÐ
HM