Morgunblaðið - 25.02.1990, Blaðsíða 10

10 c
MORGUNBLAÐIÐ MANNLÍFSSTRAUMAR
SUNNUDAGUR 25. FEBRÚAR 1990
ENSKA - SUMARFRÍ - TÓMSTUNDIR
Lærið ensku á einum vinsælasta sumardvalarstað á
suðurströnd Englands, Eastbourne. Allt viðurkenndir
skólar. Hægt er að velja um:
- Ensku og skoðunarferðir og íþróttir
- Ensku og golf
- Ensku og badminton
- Ensku og tennis
- Ensku og siglingu á ánni Thames
- Ensku fyrir kennara
- Ensku fyrir fólk á efri árum
og einnig ýmis konar námskeið.
Upplýsingar gefur Edda Hannesdóttir, fulltrúi I.S.A.S.
á íslandi, í síma 672701 milli kl. 13 og 15.
Fulltrúi frá I.S.A.S. er á staðnum til aðstoðar
hvenær sem er.
Kvennadeild Fáks heldur hið árlega kvenna-
kvöld þann 3. mars nk.
Drögum fram fínu kjólana eða hatta og
hanska og verum klassapíur.
Miðasala hefst þann 28. febrúar á skrifstofu
Fáks. Miðar verða einnig seldir í Ástund og
Hestamanninum. Mætum hressar.
Kvennadeild Fáks.
tæuaiwmi imam
VÆRÐARVOÐIR
í miklu úrvali.
Nýir litir og nýjar
vefnaðargerðir.
VÆRÐARVOÐ
VÆRÐARVOÐ
VÆRÐARVOÐ
er góð fermingargjöf
er vinsæl brúðargjöf
er hlý vinargjöf
Islenskur heimilisiðnaður
sími 11785.
Sundaborg 3, 104 Reykjavík, sími 678200
Alveg
einstakur ofn
HEILDVERSLUN HF.
LÆIiNISFRÆDI///rökkva eöa stökkva?
■ v
Pasteur og bóluefnin
EINS OG áður hefur komið fram
rétti Pasteur frönskum bændum
hjálparhönd þegar á bjátaði í
vínyrkju og silkiormarækt. Og
ekki lét hann þar við sitja.
Honum blöskraði hervirki milt-
isbrunans í kvikfjárhjörðum
víða um sveitir og taldi ómaksins
vert að reyna að stemma stigu við
honum með bólusetningu af ein-
hveiju tagi. Annar
dýrasjúkdómur
sem hann gerði
sér far um að
rannsaka var svo-
nefnd hænsnakól-
era og gerði hún
mörgum kjúkl-
ingabóndanum
lífið leitt. Pasteur
tókst loks eftir tímafrekar og um-
fangsmiklar tilraunir að búa til
bóluefni gegn þessum tveim sjúk-
dómum.
Næst lagði hann til atlögu við
hundaæði, ógnvekjandi sjúkdóm
sem ieggst bæði á menn og skepn-
ur. Gangur veikinnar er þannig að
hundar og úlfar og raunar fleiri
dýr, sem hafa tekið veikina, verða
óð og ráðast með kjafti og klóm á
allt kvikt sem á vegi þeirra verð-
ur. í slefunni út úr þessum froðu-
fellandi vörgum er sóttkveikjan og
hún kemst gegnum bitsárin inn í
líkama þess sem fyrir árásinni
verður. Pasteur leitaði lengi að
sóttkveikjunni en árangurslaust
enda sást hún fyrst mörgum ára-
tugum eftir hans dag þegar raf-
eindasmásjáin var komin til sög-
unnar. Sjúkdómsvaldurinn er veira
og nokkrum vikum eftir bitið hefur
hún hreiðrað um sig í miðtauga-
kerfinu og heiftarleg einkenni
koma í ljós. Hjá mönnum lýsir
veikin sér fyrst með deyfð og
drunga, en síðar krampaflogum
og lömunum undir lokin.
Pasteur tók smábita úr heila
veikra dýra og sýkti önnur dýr
með því að dæla í þau eitrinu. Með
ýmsum brellum tókst honum að
veikla sjúkdómsvaldinn svo, að lítil
eða engin einkenni komu fram eft-
ir bólusetningu en dýrið varð samt
ónæmt fyrir veikinni og lét sér
hvergi bregða þótt því væri seinna
gefinn heljarskammtur af óveikl-
uðu smitefni. Þannig varð til bólu-
setning sem var þrautprófuð á
dýrum áður en hann áræddi að
reyna hana til bjargar mannslífum.
Svo var það á miðju sumri 1885
sem hann varð að hrökkva eða
stökkva. Til hans kom óttaslegin
kona og bað hann ásjár því að
óður hundur hafði bitið son henn-
ar. Pasteur ráðfærðf sig við læknis-
fróða vini sína og kom þeim saman
um að .eina lífsvon piltsins væri
bóluefnið og því ekkert áhorfsmál
að reyna það. Hann fékk sprautu
á hverjum degi í hálfan mánuð og
varð bólginn og aumur eftir allar
stungurnar en sóttin ægilega lét
aldrei á sér kræla. Skömmu síðar
fengu þeir félagar annan dreng til
meðferðar og einnig þá gekk allt
að óskum. Pasteur var nú orðinn
þjóðhetja og átrúnaðargoð og
vargbitið fólk streymdi til Parisar
úr ýmsum áttum, jafnvel allar göt-
ur austan frá Rússlandi.
Á fyrstu tveim árum bólusetn-
inganna var þeim beitt við 350
manns. Af þeim dó aðeins eitt
barn úr hundaæðispestinni og var
álitið að það hefði komið of seint
til bólusetningar. Hins vegar var
ískyggilegt að þó nokkrir biðu var-
anlegt tjón á taugakerfi eftir bólu-
setningakúrinn og talið hefur verið
að einstaka dauðsfall hafi átt sér
stað þar sem bóluefninu var um
að kenna. Pasteur tók þau slys
ákaflega nærri sér og háværar
raddir heyrðust um að hann hefði
verið of bráðlátur. Þau fáu ár sem
hann átti eftir lagði hann sig stöð-
ugt fram um að hreinsa og bæta
eftir Þórarin
Guðnason

Fornleifauppgröftur við Mungo-vatnið í Ástralíu Nýju ljósi varpað á uppruna frum-
byggjalandsins.
VÍSINDI /Hafa vtsindamenn varpab nýju Ijósi á upphaf
frumbyggjanna? ________
r
Landnám Astralíu
FRUMBYGGJAR Ástralíu, aboriginar, eru meðal áhugaverðustu
mannstofna jarðarinnar. Þegar Evrópumenn settust að í Ástralíu á
seinni hluta 18. aldar er talið að fjöldi frumbyggjanna hall numið
300.000 og skiptust þeir niður í nokkur hundruð ættbálka sem höfðu
hver sitt yfirráðasvæði og töluðu eigin tungur.
Enginn veit með vissu hvenær
fyrstu frumbyggjarnir stigu á
ástralska grund, en rannsóknir und-
anfarinna ára benda til þess að það
hafi verið fyrir a.m.k. 50.000 árum.
Sjávarhæð var þá-
svipuð og hún er
núna og því hafa
þeir komið siglandi,
líklega skemmstu
leið frá Indónesíu
eða Nýju puineu,
norður af Ástralíu.
Frumbyggjar Ástr-
alíu hafa því verið
á meðal fyrstu mannvera sem sigldu
um höfin. Vísindamenn hafa rakið
erfðastofn frumbyggjanna til Indón-
esíu og jafnvel alla leið til megin-
lands Kína.
Það kom Evrópubúum, sem fyrstir
settust að í Ástralíu, mjög á óvart
hversu fjölbreytt líkamsgerð frum-
byggjanna var. Til að mynda var
háralag og líkamslögun þeirra sem
bjuggu á Tasmaníu mjög frábrugðin
því sem þeir kynntust á megini-
andinu, en einnig þar fundu þeir
ættflokka af mismunandi vaxtarlagi.
Á þurrkasömu miðlendinu fundu þeir
hávaxið fólk með langa og granna
limi, svipað því sem þekkt er frá
öðrum eyðimerkursvæðum jarðar-
innar. íbúar nokkurra íjallahéraða
voru hávaxnari og sterklegri en þeir
sem bjuggu við ströndina. í regn-
skógum Queenslands fundu þeir
mjög smávaxið fólk sem þeir kölluðu
pygmía þ.e. skógardverga.
Rannsóknir fornleifafræðinga
sýna að tvær gjörólíkar tegundir
fólks lifðu á meginlandi Ástralíu fyr-
ir 10.000-30.000 árum. Annar hóp-
urinn hafði fíngert vaxtarlag, létt-
byggð bein í höndum og fótum.
Veggir höfuðkúpunnar voru þunnir,
en andlitið var smágert og án sterkra
beinabrúna yfir augunum, sem ein-
kenna nútíma afkomendur frum-
byggjanna.
Fólk í hinum hópunum hefur verið
langtum sterkbyggðara. Höfuðkúp-
an og útlimir voru byggðir úr sterk-
um og þungum beinum og þykkar
beinabrúnir voru yfir augunum.
Sumar höfuðkúpur og kjálkabein
fólks í þessum hópi eru trúlega
stræstu höfuðkúpubein mannlíkra
vera sem fundist hafa á jörðinni.
eftir dr. Sverri
Olafsson
1