Morgunblaðið - 25.02.1990, Blaðsíða 18

18 C
MORGUNBLAÐIÐ FJOLMIÐLAR SUNNUDAGUR 25. FEBRÚAR 1990
í fjölmiðlum
MBJÖRN BJÖRNSSON mun
starfa áfram hjá Stöð 2, gengið
var frá nýjum ráðningarsamningi
við hann í síðustu viku. Bjöm hafði
sagt starfi sínu lausu sem fram-
kvæmdastjóri dagskrárgerðar-
sviðs frá og með 1. mars.
Bjöm segir að
helstu verkefnin
framundan séu
að skipuleggja
sumar- og
haustdag-
skránna. Vetr-
ardagskráin
mun að mestu
halda sér en
framundan þar
era úrslitin í Landsleiknum,
spumingakeppni Ómars Ragnars-
sonar og kynning á lögunum í
Landslaginu eða söngvakeppni
Stöðvar 2 en nú er verið að gera
myndbönd um þau tíu lög sem
keppa til úrslita.
í máli Bjöms kemur fram að í ljósi
síðustu atburða á sviði sjónvarps-
mála hérlendis sé ljóst að Stöð 2
muni leggja aukna áherslu á inn-
lenda dagskrárgerð. Er nú verið
að vinna að hugmyndum um nýja
innlenda þætti. Þá má geta þess
að Maríanna Friðjónsdóttir mun
koma að nýju til starfa á Stöð 2
sem upptökustjóri.
FURÐUHEIMAR
FJÖLMIÐLANNA
(Heimsins besta ávöxtunar-
deild)
„Sá sem hefúr samband við SSP
veðbankann í Bretlandi og legg-
ur eitt þúsund krónur undir að
ísland verði heimsmeistari í
handknattleik 1990 fær senda
ávísun að upphæð 16 þúsund
krónur til baka.“
DV 20/2
BJÖRN
Margrét Thatcher
er að líkindum sá
vestræni stjórn-
málaleiðtogi sem
hefúr hvað hat-
rammast barist
gegn því að hryðju-
verkahópar hafí að-
gang að fjölmiðlum
Margrét Thatcher er að líkind-
um sá vestræni stjórnmála-
leiðtogi sem hefur hvað hatramm-
ast barist gegn því að hryðju-
verkahópar hafí aðgang að fjöl-
miðlum og má e.t.v. segja að
ástæða hennar sé ærin því í tveim-
ur tilræðum frá því hún komst til
valda hafa mjög
nánir samstarfs-
menn hennar lát-
ið lífið og sjálf
hefur hún verið
hætt komin.
Thatcher hef-
ur sagt að umfjöllun um hryðju-
verka- og öfgahópa í fjölmiðlum
sé súrefni þeirra. Fyrir um tveim-
ur áram lét hún verkin tala og
bannaði breskum ljósvakamiðlum
að hafa neitt eftir talsmönnum
írska lýðveldishersins, IRA, sem
mælti athöfnum hans bót.
Áður hafði hún stöðvað útsend-
ingar á sjónvarpsþáttum sem fjöll-
uðu um viðureign stjórnvalda og
írskra hryðjuverkamanna þar sem
gagnrýni kom fram á aðfarir lög-
reglu og hers.
Það andrúmsloft skapaðist í
Bretlandi við
þessar aðstæður
að þeir sem vog-
uðu sér að hall-
mæla aðferðum
og stefnu stjóm-
valda vora um
ieið ásakaðir um að taka upp
hanskann fyrir IRA. Ákall þeirra
ijölmiðla- og blaðamanna, sem
töldu sig hafa gögn í hendi er
sýndu fram á sekt opinberra aðila
var eins og hróp í eyðimörkinni.
Við þessar aðstæður var hin róm-
■Geta yfirvöld not-
að hina svokölluðu
almannaheill til
þess að stýra um-
fjöllun fjölmiðla um
mikilvæg mál?
aða breska pressa ekki fær um
að taka á þessu máli, hún hafði
verið gerð að þátttakenda í at-
burðarás sem hún átti áð fylgjast
með á hlutlausan hátt.
__ Nú er komið í ljós að þegar
mest gekk á í baráttunni gegn
hryðjuverkamönnum var breskum
yfirvöldum meira í mun að finna
sökudólga en hina seku, eins og
staðfestist fyrr í vetur þegar látn-
ir voru lausir fjórir fangar sem á
BAKSVIÐ
eftir Ásgeir Friðgeirsson
Eru orð og sjónarmið
þessa fólks það hættuleg
að ritfrelsið, í þeim skiln-
ingi sem nútíminn leggur
í það, sé frá því tekið?
sínum tíma voru saklausir neydd-
ir til að játa á sig afdrifarík
hryðjuverk. Sama er talið að sé
upp á teningnum varðandi sex-
menninga sem dæmdir hafa verið
fyrir hryðjuverk í Birmingham á
miðjum áttunda áratugnum.
Állt fram á allra síðustu miss-
eri hafa breskir fjölmiðlar, sér-
staklega ríkisfjölmiðlar, verið hik-
andi í að taka upp hanskann fyrir
fólk sem hefur verið ofsótt í nafni
baráttu gegn hryðjuverkum. Fjöl-
miðlafólk er að sannfærast um
að það þurfi að losa sig undan
ægivaldi hins opinbera í málum
sem þessu þar sem um líf eða
dauða er að tefla og öryggi þjóðar-
innar.
Islendingar eru svo lánsamir
að eiga ekki við hryðjuverkahópa
að stríða og því þekkja íslenskir
blaðamenn ekki þá aðstöðu sem
einkum evrópskir blaðamenn
þurfa að búa við. Næst málum
af þessu tagi hafa íslenskir blaða-
menn komist þegar hvalveiðideil-
an var í hámarki. í því máli voru
hagsmunir íslendinga, að því er
virðist, það ofboðslegir að það var
landráðum líkast að taka að ein-
hveiju leyti undir með umhverfis-
verndarsamtökum þeim sem börð-
ust gegn þjóðinni. Samtökin voru
í hugum flestra eins og púki sem
nærðist á illu umtali í íjölmiðlum
um afstöðu og athafnir Islendinga
í máli þessu.
Reyndir blaðamenn hafa haft
það að á orði að í landhelgisstríð-
um hafi íslenskir blaðamenn oftar
en einu sinni og oftar en tvisvar
þurft að fara nokkuð sparlega
með sannleikann til þess að laska
ekki móralinn í þjóðinni. Það er
vissulega verðugt verkefni að at-
huga hvernig hin svokallaða al-
mannaheill og hagsmunir hafa
mótað umíjöllun íslenskra fjöl-
miðla um áðurnefnd átök.
OFT HEFUR því verið haldið
fram að öfgahópar þrífist á
þeirri umfjöllun sem þeir fa í
fjölmiðlum. Trúlega er heilmik-
ið til i því og gildir að líkindum
sama um þá og önnur hags-
muna- og stjórnmálaöfl í því
sambandi. Það sem hins vegar
skilur á milli þeirra sem flokk-
aðir eru sem öfgahópar og
hryðjuverkaöfl annars vegar
og sumra almennra hagsmuna-
afla hins vegar er að samkvæmt
viðteknum sjónarmiðum eru
hinir fyrmefndu óæskilegir en
hinir síðarnefndu æskilegir. Því
er það að lengi hefúr það þótt
eðlilegt að fjölmiðlar taki öfga-
og hryðjuverkahópa „úr sam-
bandi“ með því að fjalla ekki
um þá. Þannig hafa fjölmiðlar
orðið þátttakendur í atburðarás
sem þeir eiga, miðað við lýð-
ræðislegar skyldur, að vera
áhorfendur að. Eða hvað?
Hverjar era skyldur fjölmiðla
og hveijum eiga þeir að þjóna
þegar að því kemur að fjalla
um öfga- og hryðjuverkahópa?
Eru íjölmiðlar
orkuveita öfga- og
hryðjuverkahópa?
Þegai’ maðkarfara
íkýrhausana
Jón Friðjónsson drap á
það í Tímanum fyrir
skemmstu hvað það er
ólánlegt að ekki sé meira
sagt þegar skriffinnar okkar
og skrafarar á ljölmiðlaslóð-
um þykjast vilja vera menn
með mönnum og slá um sig
með orðtökum ýmiskonar
rétt einsog fullorðna fólkið
og reynast þess svo ekki
umkomnir að koma þessu
óbijáluðu frá sér. Þessum
hrakfallabálkum er meðal
annars gjarnt að rugla sam-
an orðatiltækjum og slengja
þeim síðan saman í eitt og
taka við svo búið til óspilltra
málanna að hrella okkur með
þvaðri á borð við „að draga
saman kvíamar" (sbr.: drága
saman seglin og' færa út
kvíarnar) eða „það er margt
í mysunni“ (sbr.: það er
margt skrýtið í kýrhausnum
og maðkur í mysunni)'.
Stöku fjölmiðlamenn hér
heima hafa því miður alla tíð
hneigst til skemmdarverka
af þessu tagi. Þeir fylgja
stéttinni einsog mosinn
hrauninu eða sveppurinn
skóginum. Þeir limlesta mál-
tæki og misþyrma orðum og
dauðrota heilu setningamar
ef svo ber undir; og látast
enda (og þar er fiskurinn
grafinn, einsog þeir mundu
eflaust orða það) himinhátt
yflr það hafnir að leita ásjár
í uppsláttarritum eða ráð-
færa sig við félagana.
Hér eru fáein sýnishorn
af þessum dapurlega akri
fáviskunnar og hroðvirkn-
innar: Þegar er farið að
vanta ýmsar nauðsynjar og
hörgull er orðinn af mjólk.
Síðar um kvöldið fór lögregl-
an í Árbæjarhverfi vegna
ósátta leigubílstjóra og
bílstjóra í greiðabíl. [Hann
var] fundinn sekur um þrett-
án morð og þijátíu önnur
glæpsamleg athæfi. Þar sem
menn héldu að samningar
væru að takast við Sovét-
menn um saltsíldarkaup
þeirra var mokveiði af
millisíld f fyrrinótt. Allar
meginforsendur ijárlaganna
hafa orðið sér-til skammar.
Leikmenn Chelsea mættu á
Roker Park urrandi að snúa
taflinu við frá síðustu leikj-
um. Það hefur forðað frá því
að bíllinn fór allur í kaf. Auk
þess ræður prófið eitt út af
fyrir sig ekki því hvort við-
komandi telst vera veikur,
heldur hvort hann er veikur.
Þið sleppið ekki svona auð-
velt.
Menn hafi nú vinsamlega
hugfast að hér eru atvinnu-
menn á ferð en hvorki
grútsyfjaðir né tornæmir
skólakrakkar. Okkur getur
öllum yfirsést, satt er það,
og meinlokan gerir vissulega
ekki boð á undan sér, en það
er samt engin tilviljun hve
seinheppnir sumir fjölmiðla-
menn geta verið svoað maður
orði það nú hæversklega.
Það bætir ekki úr skák að
þeir hafa margir hveijir ef
ekki allir þann leiða sið að
apa ambögumar og smekk-
leysumar hver eftir öðrum,
að espa hver annan til
óhæfuverkanna ef svo mætti
að orði komast. Dæmi? Fyrir
örfáum mánuðum hafði einn
af þessum»syndaselum illu
heilli pata af því að á íslensku
væri hægt að standa vel eða
illa í stykkinu, þ.e. að standa
sig vel eða illa einsog það
heitir á „hversdagsmáli“. Hæ
gaman! Og nú mátti Kiljan
fara að vara sig. Nema hvað
í útgáfu þessa starfsbróður
okkar þurfti þetta að sjálf-
sögðu frá öndverðu að heita
að standa sig í stykkinu. Og
það var einsog við manninn
mælt: innan tveggja vikna
voru hinir sullukollarnir vit-
anlega byijaðir að lepja þetta
upp eftir honum, að „standa
sig“ í endalausum stykkjum
hver um annan þveran og
rétt einsog þeir þættust þeg-
ar sjá hilla undir Nóbelsverð-
launin.
Hann Víkveiji okkar vék
einmitt að þessum vanda —
smithættunni — núna um
daginn. Hann skrifaði meðal
annars og var unaðslega arg-
ur: „Víkveiji er orðinn hund-
leiður á notkun orðsins að-
gerðir, sem hinir opinberu
ljósvakamiðlar nota svo í
tíma og ótíma að með ólík-
indum er. Aðgerðum er hnýtt
aftan í ótrúlegustu orð. Klif-
að er á verkfallsaðgerðum,
ofbeldisaðgerðum, rann-
sóknaraðgerðum og svo
framvegis ... Líklega byija
þulir hins opinbera fljótlega
á því að tilkynna í upphafi
frétta að þessi eða hinn sjái
um lestraraðgerðir í frétta-
tímanum."
Mæli þessi granni okkar
hér í blaðinu manna heilast-
ur. Hann varaði raunar líka
Og ekki að ósekju við ofnotk-
un sagnarinnar að gera og
vakti athygli á því hvernig
hún er byijuð að láta einsog
hún væri heima hjá sér á
enska vísu, nefniiega „ná-
kvæmlega eins og enska
sögnin to do“.
Það er gott og blessað að
tala fjálglega um „endurnýj-
un tungunnar“ einsog stund-
um vill brenna við þegar
þessi mál ber á góma. „Part-
ur af þróuninni" heitir það
líka ósjaldan með viðeigandi
andaktarsvip. Og ekki er því
að neita að andóf gegn
hverskyns „endurnýjun" get-
ur gengið út í öfgar, snúist
upp í þvermóðsku og jafnvel
þráhyggju þegar verst lætur.
En „endurnýjunin“ leiðir líka
á stundum til útskúfunar
góðra og gegnra „gamalla"
orða og orðasambanda án
þess að neitt komi í staðinn
nema þá flatneskjan. „Hús
sem þessi" eru nú óðum að
ganga frá „húsum af þessari
gerð“, „bátar af þessu tagi“
(að ég nú ekki tali um
,,toga“) að víkja fyrir „bátum
sem þessum“.
Málið er fátækara fyrir
bragðið og stórum svip-
minna. Mér hugnast það
allavega ekki hvernig orðin
hafa bókstaflega hrunið úr
tungunni okkar síðustu árin.
Þar sem ástandið er nötur-
legast orka menn raunar
naumast að tjá sig lengur.
„Það hefur forðað frá því
að bíllinn fór allur í kaf.“
„Leikmenn Chelsea
mættu á Roker Park urrandi
að snúa taflinu við frá
síðustu leikjum."
Fjandakomið sem þessir
landar okkar eru talandi.
Gísli J.
Ástþórsson