Morgunblaðið - 24.04.1990, Page 18

18
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 24. APRÍL 1990
Fjölmennur borgarafundur Grafarvogsbúa um Áburðarverksmiðjuna:
Ef ríkisstjórnin lokar ekki verk-
smiðjimni g’erum við það sjálf
- sagði Guðmundur G. Kristinsson, fulltrúi Ibúasamtakanna
Á FJÖLMENNUM borgarafundi, sem íbúasamtök Grafarvogs geng-
ust fyrir í Foldaskóla á laugardag, kom fram mikil andstaða íbúanna
við Áburðarverksmiðju ríkisins í Gufunesi, þar sem eldur kom upp
á ammoniakstanki á páskadag. „Ef ríkisstjórnin tekur ekki ákvörðun
um að flytja verksmiðjuna eða loka, þá munu íbúar á hættusvæðinu
sjá sjálfir um að loka henni,“ sagði fyrsti framsögumaður fundiarins,
Guðmundur G. Kristinsson, sem talaði fyrir hönd Ibúasamtakanna.
Önnur sjónarmið komu þó einnig fram á fundinum, og töldu sumir
hættuna af Áburðarverksmiðjunni óverulega.
Guðmundur G. Kristinsson
varpaði fram nokkrum spurningum,
sem hann taldi ósvarað í sambandi
við óhappið í Áburðarverksmiðjunni
á páskadag og hættuna af verk-
smiðjunni almennt. „Hvernig stend-
ur á því, að ekkert eftirlit er með
búnaði skipa, sem hingað koma með
eiturefni á borð við ammoníak?
Hvernig stendur á því að Almanna-
vamir leyfa rekstur Áburðarverk-
smiðju ríkisins svo nálægt þéttbýli,
vitandi um þær afleiðingar sem af
starfseminni geta stafað? Hvemig
stendur á því, að Almannavamir
hafa ekki kynnt íbúum á áhættu-
svæði verksmiðjunnar hvemig ætti
að haga sér ef ammoníak læki úr
geyminum? Hvernig stendur á því
að Reykjavíkurborg skipuleggur
byggð svo náiægt hættusvæði?
Hvernig stendur á því að umferð
inn í hverfið var ekki stöðvuð sam-
stundis og vitað var um mögulegt
hættuástand við verksmiðjuna?
Hefur slökkvilið Reykjavíkur tækja-
búnað, sem ræður við afleiðingar
af sprengingum sem orðið geta við
verksmiðjuna og eru slökkviliðs-
menn þjálfaðir til að starfa við að-
stæður, sem þama geta skapazt?"
Sorpböggtinarverksmiðja
hættulaus?
Guðmundur gerði einnig að um-
talsefni fyrirhugaða sorpböggunar-
stöð í Gufunesi, þar sem ætti að
vera eiturefnamóttaka. „Við vitum
ekki hvaða hætta fylgir starfsemi
sorpböggunarverksmiðjunnar, en
sérfræðingar segja að hún sé
hættulaus. Það verður að segjast
eins og er að margir eru famir að
efast um niðurstöður rannsókna,
sem sérfræðingar hafa gert á
áhættuþáttum í rekstri verksmiðja
hér á landi. Margir telja að í fram-
haldi af því, sem gerðist í Áburðar-
verksmiðjunni, eigi ekki aðeins að
flytja hana, heldur einnig sorpbögg-
unarverksmiðjuna, frá þéttbýli,"
sagði Guðmundur. Fleiri íbúar
hverfísins, sem til máls tóku á fund-
inum, létu í ljós áhyggjur af sorp-
böggunarverksmiðju.
Vantar fé til almannavama
Guðjón Petersen, fram-
kvæmdastjóri Almannavarna ríkis-
ins, skýrði frá því að fjárveitinga-
valdið hefði ekki viljað samþykkja
fjárveitingar til þess að útþensla
viðvömnarkerfisins í Reykjavík
fylgdi byggðaþróuninni eftir. Þann-
ig væri aðeins ein neyðarflauta í
Grafarvogshverfi. Það væri reyndar
rafeindaflauta, sem væri í notkun
til reynslu. Reyndist hún vel og
þyldi íslenzka veðráttu, væri hægt
að gefa fyrirskipanir í mæltu máli
í gegn um slíkar flautur í framt-
íðinni.
Guðjón gaf svör við nokkrum
spumingum Guðmundar Kristins-
sonar. Hann sagði að það væri ekki
Almannavarna að gefa Áburðar-
verksmiðjunni rekstrarleyfi, það
heyrði undir önnur stjórnvöld. Al-
mannavarnir Reykjavíkur hefðu
hins vegar bent á hættuna og gert
tillögur um öryggisráðstafanir við
verksmiðjuna. Hann sagði að mikið
hefði verið rætt um hættuna af
verksmiðjunni á undanfömum ámm
og að hann teldi ljóst af viðbrögðum
fólks við óhappinu að menn vissu
almennt að hætta gæti verið á ferð-
um. Hann sagðist taka undir það
að Almannavamir ættu að gefa út
leiðbeiningar um viðbrögð við
hættuástandi í verksmiðjunni, og
að ástæða væri til að gefa út upplýs-
ingar til einstakra byggðarlaga um
sérstaka hættu, sem að þeim kynni
að stafa.
Ekki vitað um hættuna um
árabil
Þórður Þ. Þorbjarnarson,
borgarverkfræðingur, skýrði frá því
að er Áburðarverksmiðjan hefði
verið reist 1952 hefðu menn ekki
talið aðra hættu felast í rekstri
hennar en sprengi- eða íkveikju-
hættu, sem kynni að orsakast af
geymslu ósekkjaðs kjarnáburðar í
verksmiðjunni, en því hefði síðan
verið hætt. „Þegar farið var í fyrsta
sinn að líta á skipulagsmál í Grafar-
vogi, var vitað að það gæti verið
hætta af sýrutumum verksmiðjunn-
ar, þar sem köfnunarefnisáburður
er búinn til úr ammoníaki, og það
var álitið að fallhætta frá spreng-
ingu þar gæti verið í um 300 metra
fjarlægð frá upptökum hennar,"
sagði Þórður. Hann sagði að á þeim
tíma hefðu menn ekki vitað annað
um ammoníak en að það væri létt-
ara en loft og stigi því upp ef það
kæmist út í andrúmsloftið. „Kúlu-
tankurinn, sem kviknaði í á páska-
dag, var byggður 1965. Það er
ekki fýrr en á árinu 1984 að það
er gerð tilraun í Nevada-eyðimörk-
inni í Bandaríkjunum með það að
sleppa ammoníaki út í andrúmsloft-
ið undir svipuðum þrýstingi og er
í kúlunni. Þá sáu menn að ammón-
íakið hagaði sér ekki með þessum
hætti, eins og eðlisfræðin gaf
kannski til kynna. Með svona
snöggri þéttingu á ammoníaki
verða til ískristallar, ammoníakið
sleppur út í dropatali og skýið get-
ur borizt með jörðu og gerir það
svo lengi sem umhverfisáhrifin hafa
ekki hitað ammoníakið að því marki
að það fari að haga sér eins og
lofttegund,“ sagði Þórður. Hann
sagði að eftir að þetta varð ljóst
hefðu sérfræðingar komizt að þeirri
niðurstöðu að hætta stafaði af
geymslu ammoníaks í Gufunesi og
lagt hefði verið til að minnka amm-
oníaksmagn í geyminum um helm-
ing til þess að hann væri öruggur
í jarðskjálftum. Mælt hefði verið
með því að byggja kældan ammon-
íaksgeymi á verksmiðjulóðinni.
Þórður svaraði áhyggjuröddum
vegna fyrirhugaðrar sorpböggunar-
stöðvar og sagði að þar ætti að
flokka úr sorpi, sem urða ætti í
Álfsnesi, allt sem teldist óhollt
umhverfinu. „Þetta berst þarna í
sérstakt hús á verksmiðjulóðinni.
Þar verður það greint, sem að
berst, því pakkað í stáltunnur og
þeim pakkað í vermíkólít, sem er
þaninn perlusteinn og sett lok á.
Síðan verður þetta flutt í gámum
til eyðingar í Nyborg í Danmörku.
Þetta er starfsemi, sem ég vil halda
fram að valdi nágrenninu hér engri
hættu, en er hins vegar nokkuð sem
við verðum að gera til að bæta
umhverfið, sem við við búum við,
og ég vona að svo verði,“ sagði
Þórður.
Ef áhættan er of mikil,
víkur verksmiðjan
Steingrímur J. Sigfússon, land-
búnaðarráðherra, sagði að sam-
þykkt ríkisstjómarinnar, sem gerð
var síðastliðinn föstudag, þýddi að
ríkisstjórnin væri tilbúin til við-
ræðna við Reykjavíkurborg og aðra
málsaðila með opnum huga, þar
sem í fyrsta lagi bæri að svara
þessari spurningu: Er sú áhætta,
sem af starfrækslu verksmiðjunnar
leiðir, þrátt fyrir að ýtrustu örygg-
iskröfum sé fullnægt, meiri en á-
sættanlegt er? „Ef sú yrði niður-
staðan væri það breytt niðurstaða
frá því, sem ákveðið var á fyrri
hluta árs 1988. Mín afstaða, og ég
geri ráð fyrir að ég tali þar fyrir
hönd allrar ríkisstjórnarinnar, er að
ef ekki næst ásættanleg niðurstaða
hvað öryggisþáttinn snertir, þá
hlýtur verksmiðjan að víkja. Svo
einfalt er það,“ sagði Steingrímur.
Hann sagði að þessi afstaða hans
hefði þá komizt til skila, en hún
hefði verið öllum ljós, „nema ef til
vill Morgunblaðinu." Steingrímur
sagði að þegar niðurstaða væri
fengin úr áhættumati í verksmiðj-
unni og viðræðum við borgina
mætti fara að spyrja þeirrar spurn-
ingar, h\^rt flytja ætti verksmiðj-
una eða afleggja starfsemina í
landinu.
Davíð Oddsson borgarstjóri
sagði að ákvörðun borgarráðs, um
að krefjast þess að rekstri Áburðar-
verksmiðjunnar yrði hætt, hefði
ekki verið tekin í neinni fljótfærni
eins og sumir hefðu haldið fram.
Davíð sagði að vorið 1988 hefðu
miklar umræður verið í borgarráði
um hættuna af rekstri verksmiðj-
unnar. Það hefði verið vegna nýrra
upplýsinga um skaðsemi ammon-
íaks, sem borgarverkfræðingur
hefði bent á. Fram að því hefðu
menn aðallega óttast sprengihættu
vegna kjarnáburðar, og við skipulag
byggðar hefði verið hugsað um að
hlutir úr húsum eða tækjum, sem
kynnu að þeytast til við spreng-
ingu, ógnuðu ekki íbúðabyggð.
Óhugnanlegt væri að hugsa til þess
að árin 1965 til 1985 hefði borg-
arbúum ekki verið ljós hættan af
ammoníakstankinum.
Borgarstjór sagði að ýmsir nýir
áhættuþættir hefðu komið í ljós,
sem menn hefðu ekki vitað um áð-
ur. Þegar öryggisráðstafanir hefðu
verið gerðar vegna núverandi amm-
oníaksgeymis, hefði engum dottið
í hug að eldur gæti kviknað ofan á
honum. Þegar ákveðið hefði veri
að byggja kældan ammoníaksgeymi
hefði heldur enginn sagt að mögu-
leiki væri á slysi á borð við það,
sem orðið hefði er svipaður tankur
í Litháen brast. Hann sagðist telja
óveijandi að taka áhættuna aftur.
Verksmiðjan víki, ekki
byggðin
Davíð sagði að ef menn væru að
gagnrýna borgina fyrir að skipu-
leggja byggð of nálægt Áburðar-
verksmiðjunni, væri verið að byija
á öfugum enda. Ef Áburðarverk-
smiðjan ógnaði byggð, ætti verk-
smiðjan að víkja, en ekki byggðin.
Borgarstjóri sagði að menn, sem
ekki þekktu til almannavarnakerfis-
ins, hefðu sagt sem svo að almanna-
varnanefnd Reykjavíkur hefði
brugðizt vegna þess að hún hefði
ekki komið saman þegar í stað.
„Þetta er misskilningur og þekking-
arleysi. Almannavarnanefndir
sveitarfélaga eiga að taka við þegar
langtímaverkefni eru framundan.
Verkefni þeirra er fyrst og fremst
að geta sofíð rólegar yfir því að
kerfið, sem á að grípa til þegar vá
er fyrir dyrum, gangi eins og smurt
þó nefndin komi ekki saman," sagði
borgarstjóri. Ii' ::i ;u ;>
Kældur geymir lausnin
Eyjólfur Sæmundsson, forstjóri
Vinnueftirlits ríkisins, sagði að
reiknuð hefði verið út dreifing
mengunar frá kældum geymi, sem
gefíð hefði sterkar vísbendingar um
að hann væri lausnin. Mönnum
hefði verið ljóst að ef ammoníaks-
kúlan væri notuð gætu mannleg
mistök haft geigvænlegar afleiðing-
ar, en með kældum geymi væri
minni hætta á slíku. „Það hafa
komið fram alls konar fullyrðingar
um að ef gat hefði komið á kúluna,
hefðu allir starfsmenn á svæðinu
farizt. Það er alrangt," sagði Eyjólf-
ur. Hann sagði að þótt svo hefði
farið hefðu menn væntanlega slopp-
ið með skrekkinn. „Þetta breytir
kannski engu um eðli þessa máls,
en ég vil að þetta komi skýrt fram,“
sagði hann. Eyjólfur sagði að hefði
geymirinn farið í sundur, þar sem
eldurinn var, hefði gatið verið fyrir
ofan vökvalínu, og ammoníakið því
ekki sloppið út í vökvaformi, en það
væri við slíkar aðstæður, sem það
gæti myndað ský, sem færi með
jörðu.
Eyjólfur sagði að Vinnueftirlitið
hefði fyrst fengið upplýsingar um
slysið í Litháen, þar sem kældur
ammoníaksgeymir sprakk, í gegn
um Slökkviliðið í Reykjavík. Beðið
hefði verið um frekari upplýsingar
frá sovézka sendiráðinu, en þær
ekki fengizt. Á fundi danska verk-
fræðingafélagsins um málið síðast-
liðinn fimmtudag, hefði hins vegar
komið fram að allur rekstur, hönn-
un og viðhald geymisins hefði verið
með þvílíkum ólíkindum, að ekki
væri að furða að illa hefði farið.
Almannavamir í Landskrona í
Svíþjóð hefðu sent menn til Lithá-
ens að kanna málið. Niðurstaðan
hefði orðið sú að Svíarnir, sem
væru með 20.000 tonna ammon-
íakstank í 900 metra fjarlægð frá
byggð, hefðu metið það svo að ekki
væri ástæða til að afleggja hann.
Starfsmenn vilja hættumat
Georg Árnason, starfsmaður í
Áburðarverksmiðjunni, sagði að
starfsmenn sættu sig ekki við að
verksmiðjunni yrði lokað vegna íra-
fársins, sem orðið hefði vegna
óhappsins. Hann sagði að þeir ósk-
uðu þess að fram færi kalt, raun-
hæft og skynsamlegt mat á hæt-
tunni í verksmiðjunni, og við niður-
stöður slíks mat myndu þeir sætta
sig. Annar starfsmaður, Haukur
Baldursson, sagði að sér virtist eitt-
hvað að lýðræðinu. Fjölmiðlar, al-
menningur og stjórnvöld hefðu setzt
í dómarasæti og ætluðu að dæma
150 starfsmenn frá vinnu sinni.
í fundarlok var samþykkt álykt-
un fundarins, þar sem lýst er yfír
fyllsta stuðningi við ályktun borgar-
ráðs um að hætta skuli rekstri
Áburðarverksmiðjunnar. „íbúar í
Grafarvogi vilja benda eigendum
verksmiðjunnar á þá staðreynd að
eldurinn í ammoníaksgeymi hennar
á páskadag kviknaði í blóra við
áhættumat og greiningu færustu
sérfræðinga á þessari starfsemi.
Nýr ammoníaksgeymir breytir engu
um það álit okkar íbúanna að hið
óvænta getur gerzt aftur og óhöpp
við starfrækslu álíka geymis og nú
er að rísa í Gufunesi hafa valdið
alvarlegum slysum og dauðsföllum
í öðrum löndum. Teljum við því
óhjákvæmilegt að starfsemi verk-
smiðjunnar verði tafarlaust stöðvuð
og lítum svo 'að í þessu máli verði
minni hagsmunir að víkja fyrir al-
mannahagsmunum í Reykjavík,“
segir í ályktuninni. Þá hvetja Graf-
arvogsbúar til þess að núverandi
starfsmönnum Áburðarverksmiðj-
unnar verði tryggð sambærileg at-
vipna, , ,, m , (; •,,, ,