Morgunblaðið - 01.06.1990, Page 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 1. JÚNÍ 1990
Kemur bráðum betri tíð?
eftirHákon
Sigurgrímsson
Mikið umræða um málefni land-
búnaðarins er engin nýlunda hér á
landi. Þetta þarf ekki að koma á
óvart þegar þess er gætt að fram-
leiðsluvörur landbúnaðarins eru á
borðum hvers einasta íslendings
dag hvern. Verð þeirra og gæði
skipta okkur því meira máli en
flestra annarra vara sem við kaup-
um.
Því er eðlilegt að fólk láti sig
málefni landbúnaðarins miklu varða
og geri til hans kröfur. Það skiptir
hins vegar miklu máli fyrir alla
aðila að umræðan sé raunhæf og
byggð á þekkingu.
Hverjir ijalla um
máleíhi bænda?
Forsenda málefnalegrar umræðu
er staðgóð þekking á þeim málum
sem fjallað er um. Ef grannt er
skoðað kemur í ljós að það er býsna
fámennur hópur manna í stjórn-
kerfi og landbúnaðarstofnunum
sem fjallar um málefni landbúnað-
arins hér á landi og hefur aðstöðu
til þess setja sig vel inn í þau flóknu
mál sem hér eru á ferð.
I raun eru það tæpast aðrir en
kjörnir trúnaðarmenn bænda
starfsmenn bændasamtakanna og
landbúnaðarráðuneytisins auk
nokkurra annarra embættismanna
í stjórnkerfinu sem þessa aðstöðu
hafa í sínu daglega starfi.
Þetta skýrir það e.t.v. betur en
flest annað hvernig stendur á því
að landbúnaðarumræðan er oft á
tíðum í lausu lofti.
Hvers vegna?
I þessu sambandi er rétt að benda
á að lögum samkvæmt hafa samtök
AÐ
MEGRAST
OGFITM
ALDREI
AFTUR
BOKIN SEM
BEDID VARI
EFTIF
Allt að 450 gr. þyngdartap á dag.
Auðveldar uppskriftir að Ijúffengu
og hollu mataræði.
Varanlegur árangur.
SAMTAKA NU - KROPPINN I LAG!
| Skjaldborg ( )
Ármúla 23- 108 Reykjavík tttíjk
iReykjavík n. , i
Símar: 67 24 00 ^ t' *
6724 01
31599
launþega lengi haft rétt til áhrifa
á verðlagningu búvara með tilnefn-
ingu fulltrúa í Sexmannanefnd.
Þennan rétt hafa þessir aðilar hins
vegar ekki notað um allangt skeið.
Alþýðusamband íslands dró full-
trúa sinn út úr Sexmannanefndinni
fyrir 25 árum vegna þess að það
taldi sig ekki hafa næga möguleika
til áhrifa á stefnuna í verðlagsmál-
um landbúnaðarins með þátttöku
sinni í störfum nefndarinnar. Land-
samband iðnaðarmahna og Sjó-
mannafélag Reykjavíkur héldu hins
vegar áfram störfum í Sexmanna-
nefnd fram til ársins 1982. Þá
hættu þessi samtök einnig þeirri
þátttöku og vildu með því mótmæla
þeirri landbúnaðarstefnu sem þá
ríkti, einkum útfiutningsbótakerf-
inu sem þá var við lýði. Frá þeim
tíma hefur félagsmálaráðherra til-
nefnt fulltrúa neytendahluta Sex-
mannanefndar.
í tæpan áratug hafa því engin
bein tengsl verið milli landbúnaðar-
ins og launþegahreyfingarinnar og
sá farvegur sem áður gafst til upp-
lýsingamiðlunar um málefni land-
búnaðarins var ekki fyrir hendi. Ég
tel að þetta eigi stóran þátt í þeirri
einangrun sem málefni landbúnað-
arins hafa lent í á undanförnum
árum.
Kemur bráðum betri tíð?
I samningi þeim um þróun bú-
vöruverðs sem Stéttarsamband
bænda gerði við aðila vinnumarkað-
arins í lok janúar sl. eru tvenn ný-
mæli sem benda til að hér geti orð-
ið breyting á.
í fyrsta lagi er um það samið
að aðilar vinnumarkaðarins taki,
ásamt fulltrúum Stéttarsambands
bænda og landbúnaðarráðuneytis-
ins, sæti í nefnd sem geri tillögur
um hvernig gera megi búvörufram-
leiðsluna hagkvæmari og lækka
kostnað á öllum stigum framleiðsl-
unnar, í búrekstri, á vinnslu- og
heildsölustigi og í smásöluverslun.
Fyrir landbúnaðinn er þessi
ákvörðun afar mikilvæg. Alltof mik-
ið hefur borið á því á undanförnum
árum að litið væri á landbúnaðinn
sem eins konar afgangsstærð i
íslensku efnahagslífi sem menn
skyldu sem mest leiða hjá sér.
Ákvörðun aðila vinnumarkaðar-
ins um að taka þátt í athugun á
veðrmyndun búvara gefur til kynna
að mönnum sé nú ljóst að raunhæf
efnahagsstefna verði ekki mótuð
án þess að landbúnaðurinn sé þar
þátttakandi og að kanna verði í
alvöru hvernig rekstrarumhverfi
landbúnaðurinn býr við og hvað sé
þar til úrbóta.
í öðru lagi er sú ákvörðun ASÍ
og BSRB að taka aftur þátt í störf-
um Sexmannanefndar mjög mikil-
væg. Til þess liggja tvær aðstæður.
í fyrsta lagi sú, að vilji þessi tvö
fjölmennustu samtök launþega
beita sér fyrir því með bændum að
skilyrði verði sköpuð til þess að
búvöruverð geti lækkað, þá hafa
þau til þess afl. í öðru lagi ætti
með samstarfi við þessi fjölmennu
samtök að opnast á ný sá vettvang-
ur beinna skoðanaskipta og upplýs-
inga um málefni landbúnaðarins
sem svo mjög hefur skort á undan-
förnum árum.
Áfleiðingar for-
sj ár hyggj unnar
Hér að framan er því haldið fram
að viðhorf stjórnkerfisins hafi á
undanförum árum um of einkennst
af því að landbúnaðurinn sé af-
gangsstærð í atvinnu- og efna-
hagslífi þjóðarinnar sem ekki sé
ástæða til að huga sérstaklega að.
Þetta hefur ieitt til þess að lítið
hefur verið kannað hvernig starfs-
skilyrði landbúnaðarins í raun og
veru eru. Ef eitthvað kom upp á
og mönnum fannst búvöruverðið
hækka ískyggilega mikið var gjarn-
an við því brugðist með því að auka
niðurgreiðslurnar tímabundið.
Síðan gerðu menn sér ekki frekari
rellu út af því.
Þannig hafa málin þróast síðustu
2-3 áratugina.
Þetta er afleiðing þess samblands
af afskiptaleysi og forsjárhyggju
sem ríkt hefur í málefnum landbún-
aðarins. Á meðan við áttum allt að
því heimsmet í kindakjötsneyslu og
ekkert ógnaði heimsmeti okkar í
mjólkurneyslu gerði þetta e.t.v. ekki
svo mikið til og var að vissu leyti
þægileg tilvera fyrir landbúnaðinn.
Breyttir tímar
Á síðustu tveimur áratugum hef-
ur staðan á matvörumarkaðinum
hins vegar gjörbreyst. Þessu geta
allir sem farnir voru að kaupa í
matinn um 1970 auðveldlega áttað
sig á með því að riija upp hvernig
vöruframboð og viðskiptahættir
voi-u þá og bera saman við það sem
mætir augum okkar í stórmörkuð-
unum nú. Fyrst skal nefna hið fjöl-
skrúðuga úrval ýmiss konar drykkj-
arvara sem finna má í hverri versl-
un og keppir við mjólkurvörurnar
um hylli neytandans. í öðru lagi
kemur ‘svo engu síður fjölbreytt
úrval vara sem keppa við kjötvör-
urnar, svo sem hrísgijón, pasta,
brauð o.fl. þess háttar. Á síðustu
árum hefur einnig orðið bylting í
framboði brauða og íj'ölbreytni í
framboði á fiski aukist. Ekki má
heldur gleyma ávöxtunum og græn-
metinu sem nú fæst í fjölbreyttu
úrvali allt árið um kring. Þetta hef-
ur leitt til þess að hlutur innlendra
matvara í matarkörfu þjóðarinnar
hefur stór minnkað.
Þessi mikla breyting hefur gjör-
breytt stöðu búvaranna á markaðn-
um. Minnkandi hlutdeild þeirra í
neyslunni gerir það að verkum að
það er ekki sami hagur að því og
áður í vísitöluleik stjórnvalda að
Hákon Sigurgrímsson
„Ekki verður lengur
undan því vikist að
huga að því rekstrar-
umhverfí sem landbún-
aðurinn býr við, athuga
sjálfan grunninn og fer-
il vörunnar alit til þess
að hún er komin í hend-
ur neytandans.“
halda verði þeirra niðri með niður-
greiðslum, auk þess sem hin alþjóð-
lega stefna í matvöruviðskiptum
(GATT) þrýstir á að dregið verði
úr áhrifum beinna niðurgreiðslna á
matvöruverð. í þeirri hörðu sam-
keppni sem ríkir á matvörumark-
aðnum er verðþol búvaranna þanið
til hins ítrasta og getur því hver
verðhækkun leitt til minni sölu og
um leið færri starfa í landbúnaðin-
um.
Ýmsir virðast halda að bændur
þurfi ekki að hafa neinar áhyggjur
af þessum málum. Með búvöru-
samningnum hafi þeir allt sitt á
þurru. Þetta er mesti misskilning-
ur. Búvörusamningurinn rennur út
1992 en lífið heldur áfram. Þróun
markaðarins getur haft úrslitaáhrif
á það, hvort það tekst að gera nýj-
an samning og um hvað tekst að
semja.
Búvörusamningurinn sem nú er
í gildi var ekki trygging fyrir
óbreyttu ástandi heldur tímabundið
svigrúm til aðlögunar.
Þetta gerir það að verkum að
ekki verður lengur undan því vikist
að huga að því rekstrarumhverfi
sem landbúnaðurinn býr við, athuga
sjálfan grunninn og feril vörunnar
allt til þess að hún er komin í hend-
ur neytandans.
Um það verður nánar fjallað í
annarri grein.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Stéttarsambands bænda.
* » tt tt
VIÐSKIPTAVINIR ATHUGIÐ
Föstudaginn 1. júní verður skipt
um símanúmerhjá fyrirtækinu.
Nýja símanúmerið okkar verður
675T00
HfiNS PETERSEN HF
Lynghálsi 1, sími 675100