Morgunblaðið - 04.08.1990, Qupperneq 10

10
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 4. ÁGÚST 1990
Vísindi augnabliksins
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Það má víst slá því föstu, að
list sé vísindi og vísindi list, því
að eiginlega er náttúran mesti
vísindamaðurinn og um leið
strangasti byggingarmeistarinn.
Þessu hafa margir heimskunnir
vísindamenn gert sér ljósa grein
fyrir, enda verið einlægir aðdá-
endur og njótendur skapandi lista.
En þó er náttúrulega mögulegt
að sérhæfa þessa hluti og draga
fram sérgildi þeirra, hinn stranga
og bundna ramma vísindanna og
hið ósjálfráða og óbundna í náttú-
runni.
Hér deildu eitt sinn tveir málar-
ar um þessi atriði, annar þeirra
hélt því fram, að list væri vísindi,
en hinn kvað það bull og vitleysu,
því að list væri í eðli sínu náttúr-
an og sköpunarverkið.
Auðvitað höfðu þeir báðir rétt
fyrir sér, en á þeim tímum var
hugsunarhátturinn annar og því
voru þessar deilur eðlilegar og
réttlætanlegar. Menn hafa löngu
komist að því, að óhlutbundin
form eiga uppruna sinn í náttú-
runni ekki síður en hlutlæg, en
eru háð öðrum lögmálum, eru
annars konar vísindi. Þannig
sagði sjálfur höfuðpaur „inform-
el“-stefnunnar, Jean Fautrier:
„Engin iistgrein er fær um að
miðla, ef hún er ekki hluti þess
raunveruleika sem hún hrærist í.“
Hann var þá að mótmæla kenn-
ingu sporgöngumanna sinna, sem
héldu því fram, að óraunveruleiki
hins „informela" tjái alls ekkert.
Þetta er annars gott dæmi um
fallvaltleika kenninganna, en þeir
sem smíða þær eru ekki alltaf í
beinu sambandi við upprunalega
hugsunarháttinn og því verður úr
ýmiskonar ruglingur og misskiln-
ingur. Varnaglinn skal því alltaf
vera nálægur, er kenningar eru
lesnar og krufnar.
Mér kemur þetta allt í hug er
ég fer að fjalla um sýningu lífeðl-
isfræðingsins og listamannsins
Alcopley í listhúsinu Nýhöfa við
Hafnarstræti.
Menn hafa oft undrast það í
þessu tilfelli, að vísindamaðurinn
skuli einnig geta verið myndlistar-
maður, en það er ekki svo skrítið,
vegna þess að maðurinn er blóð-
meinafræðingur og hefur löngum
stundum setið yfir smásjá og hvað
er lífrænna en það, sem þá birtist
sjónum hans?
Listamaðurinn Alcopley gengur
líka hreint til verks í athöfnum
sínum, ekki síður en vísindamað-
urinn, og þannig er list hans und-
ir sterkum áhrifum frá austur-
lenzkri skrift, kalligrafíunni, sem
er mjúk, lífræn og skreytikennd
í andstöðu við vestræna skrift,
sem er einföld, hörð og vitsmuna-
leg. En á bak við hina mjúku og
lífrænu kalligrafíu eru mjög
ströng lögmál, og það tekur á
annan tug ára að verða meistari
í henni. Þannig eru meiri og flókn-
ari vísindi á bak við hina mjúku
og lifandi kalligrafíu en hina ein-
földu og hörðu blokkbókstafi.
Og eru það ekki jafnan vísindi
Morgunblaöiö/Einar Falur
Alcopley listamaður
náttúrunnar, að það eru flóknari
lögmál á bak við hið einfalda en
hið margbrotna? Því að uppruna
hins margbrotna er að finna í ein-
faldleikanum sbr. hin fáu frum-
form, sem allt lifandi og dautt sem
rúmtak byggist á.
Alcopley er „informel" lista-
maður, að því leyti að hann vinn-
ur hratt og skynrænt, en formræn
tilfinning kemur ekki síður fram
hjá „informelistum" en andstæðu
þeirra, strangflatalistamönnum,
og iðulega mjög öflug, en hins
vegar er hún lífrænni og meira
tilfínningalegs eðlis.
Hér skal enn einu sinni tekið
skýrt fram, að þegar rætt er um
„informel" listamann þá er verið
að vísa til ákveðinna vinnubragða
og tjáningarháttar en ekki til
neinnar afmarkaðrar listastefnu.
Þetta skilgreinist sem eins konar
sérgild regla í frjálsri mótun.
Alcopley er góður og gildur
fulltrúi þeirra viðhorfa er hann
heldur fram í list sinni og myndir
hans eru í senn líf- sem formræn-
ar, en ávallt með hnitmiðaðan ein-
faldleikann að leiðarljósi.
Sýningin í listhúsinu Nýhöfn
gefur piýðilega hugmynd um list
hins nafnkennda vísinda- og lista-
manns, því að hann hefur einnig
tekið sitthvað með frá fyrri árum
til að varpa skýrara Ijósi á mynd-
ræna hugsun sína' og þróun listar
sinnar.
Stuðlaberg - Hafn. - einbýli
Fokhelt einbýlishús við Stuðlaberg 4, Hafnarfirði, til
sölu. Arkitekt Vífill Magnússon. Góð áhv. langtímalán
ca 4,5 millj. Skipti á íbúð í Hafnarfirði æskileg.
Upplýsingar gefur Sigurður í síma 627088.
HÚSBRÉF ERU JAFNGILDI
PENINGA
Ætlir þú að selja íbúð þína í
húsbréfakerfinu, er hagkvæmt
að nota húsbréf við áframhald-
andi íbúðarkaup. Það sparar þér
ýmis útgjöld og er tryggur
greiðslumáti.
[S] HÚSNÆÐISSTOFNUN RÍKISINS
L-J SUÐURLANDSBRAUT 24 ■ 108 REYKJAVÍK • SÍMI91-696900
ÓKEYPIS
RÁÐGJAFAR-
ÞJÓNUSTA
Þér stendur til boöa ókeypis
ráðgjafarþjónusta sérfræðinga ef
þú hugsar þér að festa kaup á
húsnæði. Komdu til okkar og
fáðu góð ráð, áður en þú gerir
nokkuð annað.
JL HÚSNÆÐISSTOFNUN
RÍKISINS
LJ SUÐURLANDSBRAUT 24 • 108 REYKJAVÍK • SÍMI • 696900
jMnsDal ouáíl
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
Allt er afstætt í þessum heimi,
fer eftir því, við hvað er miðað.
Jón Pétursson á Akureyri lagði
fyrir mig nokkur úrlausnarefni:
1) Hveijir eru sigurvegarar
kosninga? Ég geri ráð fyrir að
hann spyiji vegna þess, að
stundum eru þeir kallaðir sigur-
vegarar sem mestu fylgi bæta
við sig frá fyrri kosningum, enda
þótt þeir fái ekki flest atkvæði
eða nái kjöri. Þetta má segja að
sé hæpin notkun órðsins sigur-
vegari. Tökum dæmi: Pétur og
Jón buðu sig fram árið X. Pétur
fékk eitt atkvæði, Jón hundrað
og náði kjöri. Engum blandast
hugur um að Jón er hér sigur-
vegari. Nú bjóða þeir sig aftur
fram árið Y. Pétur fær nú tvö
atkvæði, en Jón fimmtíu. Enda
þótt Pétur auki fylgi sitt um
helming, en fylgi Jóns rýrni um
helming, tel ég að Jón sé eftir
sem áður sigurvegari kosning-
anna. Fylgi hans var meira en
keppinautarins og hann hlaut
kosningu.
Skilgreining Orðabókar
Menningarsjóðs á orðinu sigur-
vegari er: „sá sem ber sigur úr
býtumj er yfirsterkari.“
2) A að segja taka í taum-
ana eða grípa í taumana?
Umsjónarmanni finnst hið fyrra
betra, kannski vegna stuðlasetn-
ingarinnar.
3) Er rétt að segja: Það er
einkum tvennt, í fyrsta lagi
o.s.frv.? Svar: Nei. Þarna ætti
að segja í fyrra lagi o.s.frv.
4) Hvort er betra: Hann verð-
ur nú ekki í vandræðum með
þetta hann X. Eða: X verður
ekki í vandræðum með þetta?
Hið síðara er styttra og lagbetra
og laust við endurtekningu pers-
ónufornafnsins. Kannski er
þarna dæmi um muninn á hvers-
dagslegu máli, sem menn vanda
sig ekki svo mjög við, og hinu.
5) Er rétt að tala um „eitt-
hvað“ barn eða „eitthvað lamb“?
Svar: Nei. Þarna á að vera eitt-
hvert í bæði skiptin. Sú orð-
mynd er hliðstæð. Rétt er hins
vegar: Farðu og gerðu eitthvað.
Sú orðmynd er sérstæð.
6) Við Jón Pétursson kunnum
ekki við það kaupstaðar- eða
barnamál, þegar þrenning
sauðkindarinnar er nefnd lamb-
ið, hrúturinn og kindin. Þarna
finnst okkur að síðasta orðið
ætti að vera ærin.
★
Hálsinn skola mér er mál,
mín því hol er kverkin.
Eg mun þola þessa skál,
það eru svolamerkin.
(Gísli Gíslason í
Skörðum (1797-1859).).
★
Áskell er fornt, norrænt nafn
og var áður Asketill. í manna-
nöfnum táknar ketill líklega
hjálm eða hjálmbúinn höfðingja.
Hjálmar voru ekki ^almennings
eign forðum daga. Askell er þá
„höfðingi, helgaður ásum“.
í Landnámu eru sex menn
með þessu heiti, í Sturlungu
tveir Islendingar og einn Norð-
maður. En svo gekk ver. Enginn
íslendingur ber Askels-nafn
1703 og ekki heldur 1801, og
það eru svo Strandamenn sem
vekja nafnið til nýs lífs. í mann-
talinu 1845 er ársgamall sveinn,
Áskell Pálsson á Kaldbak í Kald-
rananessókn. Engan nafna átti
hann og ekki heldur tíu árum
seinna. Jafnvel 1910 eru enn
aðeins 12, þar af átta fæddir í
Eyjafjarðar- og Þingeyjarsýsl-
um.
Árin 1921-50 fékk 21 sveinn
nafnið Áskell. í þjóðskrá 1982
eru 29 sem svo heita aðalnafni
eða einu nafni. Nafnið er fátítt
í síðustu árgöngum.
★
„Hafa sig (halda e-m) í
skefjum. Hér kann að vera um
tvö orðtök að ræða, sem þá virð-
ist vera ruglað saman, þótt
merking sé raunar gjörólík:
1) Hafa sig í skefjum, eiga
í illdeilum, vera í áflogum. Það
orðtak er talið myndað af skeíj-
ur (kvk. ft.), sem virðist merkja
ofbeldi eða deilur.
2) Halda e-m í skefjum,
hafa hemil á e-m. Það er mynd-
að af skefjar (kvk. ft.), sem
merkir: vondar síægjur, svo sem
óræktar-þýfi í túnjaðri. Skeíjar
549. þáttur
er myndað af sögninni skafa,
enda var það kallað að skafa
þúfurnar, þegar þýft tún var
slegið með orfi og ljá. Til eru
einnig orðin útskefjar og kring-
umskefjar. Þegar kúm var beitt
á tún voru krakkar stundum
látnir gæta þess, að þær rásuðu
ekki um bestu slægjurnar, held-
ur létu sér nægja skefjarnar í
túnfætinum; þeim var sem sé
haldið í skefjum í bókstaflegri
merkingu. Þannig kemur upp
orðtakið halda í skefjum í
merkingunni að hemja, hafa
taumhald á.
Orðasambandið að þola
skeQur kemur fyrir í rituðu
máli allsnemma á öldum; en
ekki er vitað um aldur orðtaks-
ins halda e-m í skefjum. Ekki
virðist óhugsandi, að það sé
gamalt, jafnvel að orðið skefjur
sé af því sprottið fyrir næsta
eðlilegt merkingabrengl, þegar
halda í skefjum var farið að
þýða veita aðhald, jafnvel beita
hörðu. Þá væri hugsanlegt, að
lýsingarorðið skeíjalaus (s.s.
taumlaus, gegndarlaus) sé
sprottið af misskilningi."
(Helgi Hálfdanarson í Tímariti
Máls og menningar 1975.)
★
Úr félagsfréttum frá Þjóðreki
þaðan:
Það sem stjórn okkar ákvað að stefna að,
við stöndum ekki i því að nefna það
við nokkum mann lengur,
það er lygi eins og gengur;
við ætluðum aldrei að efna það.
★
Sr. Snoi'ri Björnsson (1710-
1803) kvað „um reykjarmóðu-
harðindin 1784“:
Skelfur bær bjálfa,
brenna gijótrennur,
hrína hádunum
höklar blájökla
geispar uppespuð
Oðins formóðir,
nöldra náöldur,
því Níðhöggur stríðir.
Umsjónarmaður heldur að
bær bjálka sé hér kenning fyrir
klett eða fjall, en Óðins formóð-
ir sé jörðin.