Morgunblaðið - 04.09.1990, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 4. SEPTEMBER 1990
Aukefni, matur
og misskilmngur
eftirJón Gíslason
Aukefni eru mikið milli tanna á
fólki, bæði vegna þess að þau eru
algeng í fæðunni og svo vegna
þess að þau eru vinsælt umræðu-
efni. Efni þessi eru notuð í ýmsum
tilgangi við matvælaframleiðslu og
hafa sem dæmi áhrif á geymslu-
þol, lit, lykt og bragð matvæla. Á
umbúðum kemur fram hvaða áuk-
efni matvæli innihalda, þar sem
efnin á að tilgreina í innihaldslýs-
ingu þegar þau eru notuð við mat-
vælaframleiðslu. Á síðari árum er
orðið æ algengara að sjá aukefni
merkt með E-númerum, en ekki
er víst að sú breyting hafi verið
öllum að skapi. Meðal annars eru
matvælaframleiðendur margir
hveijir lítt hrifnir af þessum núm-
erum, þar sem þeir telja að neyt-
endur hafi ekki réttan skilning á
notkun þeirra.
Margt bendir til þess að merking
aukefna með E-númerum hafi
valdið nokkrum misskilningi. Virð-
ast sumir neytendur hafa tilhneig-
ingu tií að óttast að um sé að
ræða hættuleg efni, sem merkt eru
með bókstafnum E (fyrir eitur!),
neytendum til vamaðar. Viðhorf
gagnvart þessari merkingu geta
því verið neikvæð.
Falskir listar
Rangar hugmyndir fólks um
E-númer og áhrif aukefna á heil-
brigði má meðal annars rekja til
þess, að margar villandi upplýsing-
ar um þessi efni hafa komið fram.
Hér á landi og víðar hefur verið
dreift listum með röngum og vill-
andi upplýsingum, þar sem aukefn-
um er raðað eftir E-númerum og
síðan tilgreint að efnin séu hættu-
leg, gransamleg, hafi verið bönn-
uð, valdi heilsutjóni, s.s. krabba-
meini, eyði vítamínum, geti valdið
meltingartraflunum eða haft áhrif
á kólesteról og blóðþrýsting. Listar
þessir era falsaðir og má í flestum
tilvikum þekkja það á því að
sítrónusýra (E 330) er sögð
krabbameinsvaldandi, en sölt
sítrónusýrannar (E 331 til E 333)
era hins vegar sögð skaðlaus, þó
um sömu efni sé í raun að ræða.
Sítrónusýra ér ekki skaðleg heils-
unni og vita eflaust flestir að hún
fínnst náttúraleg í miklu magni í
sítrónum og öðrum sítrasávöxtum.
Við efnaskipti líkamans myndast
einnig sítrónusýra, þannig að rang-
færslur sem gætu virkað trúverð-
ugar í augum þeirr^ sem ekki
þekkja til, verða nánast skoplegar
í augum hinna sem vita betur.
Þetta dæmi er því miður aðeins
ein af fleiri tilraunum til að villa
um fyrir neytendum varðandi
heilsufarslega þætti tengdum hin-
um svokölluðu „E-efnum“.
Falsaðir listar um aukefni hafa
orðið tilefni til umfjöllunar í fjöl-
miðlum hér á landi og það sama
gildir um aðrar rangfærslur, sem
fram hafa komið um aukefni í
matvælum. Listum af þessu tagi
hefur verið dreift í skólum, á
sjúkrahús, til félagasamtaka og
eflaust annarra aðila og einstakl-
inga. Þeir era til í mismunandi
útgáfum, en hér á landi hafa þeir
aðallega verið ritaðir á dönsku.
Áður en upptalning E-númera og
hræðsluáróðurinn hefst, er í listun-
um vitnað til rannsókna, sem sagt
er að gerðar hafi verið við frönsk
sjúkrahús. Engar rannsóknir á
aukefnum hafa hins vegar verið
gerðar á þessum sjúkrahúsum.
Framangreindum listum er
væntanlega einungis dreift af fólki,
sem ekki gerir sér grein fyrir hvers
eðlis þeir era, en Hollustuvernd er
ekki kunnugt um hverjir að þessu
standa eða hver tilgangurinn er
með gerð listanna. Heilbrigðisyfír-
völd víða um heim hafa séð ástæðu
til að vara við þessum og öðrum
rangfærslum um áhrif aukefna á
heilsufar og það sama hefur Al-
þjóðaheilbrigðismálastofnunin
(WHO) gert. Ef einhvetjir hafa
siíka lista undir höndum og eiga
bágt með að trúa því að þeir séu
falsaðir, geta þeir fengið nánari
upplýsingar um málið hjá Hollustu-
vernd ríkisins.
E fyrir Evrópu
Bókstafurinn E með númeram
aukefna (t.d. E 100) stendur fyrir
Evrópubandalagið (EB). Efnunum
era gefin þessi númer þegar EB-
ríkin setja samræmdar reglur um
aukefni í matvælum, eftir að fjallað
hefur verið um notkun þeirra af
hálfu vísindanefndar EB um mat-
væli (Scientific Committee for
Food); Aukefni fá þannig E-númer
þegar fyrir liggur að sérfræðingar
á eiturefna- og matvælasviði gera
ekki athugasemd við notkun
þeirra, og því má segja að merking
E-númera á umbúðum sýni að efn-
in hafa verið viðurkennd til notkun-
ar í matvælaiðnaði.
E-númer aukefna komu fyrst
fram árið 1962 þegar EB setti
reglur um notkun litarefna og voru
þeim þá gefin númer á bilinu E
100-199. Ari síðar voru settar regl-
ur um rotvarnarefni og þeim gefín
númer á bilinu E 200-299. Á með-
al þessara efnasambanda eru sýr-
ur, sem ekki teljast rotvamarefni,
en geta haft áhrif á virkni rotvarn-
arefna og vöxt örvera með því að
lækka sýrastig í matvælum. Sem
dæmi má nefna ediksýra og sölt
sýrunnar (E 260 til E 263) og
mjólkursýra (E 270). Síðar vora
settar samræmdar reglur um notk-
un þráavarnarefna (E 300-399) og
bindiefna (E 400-499).
Hér á landi og víðast hvar á
Norðurlöndum hafa verið settar
reglur um aukefni, sem eru að
vissu leyti strangari en reglur í
aðildarríkjum EB, og mun strang-
ari en samræmd löggjöf EB á
þessu sviði. Aukefnalisti, sem er í
gildi hér á landi, segir til um í
hvaða matvæli og í hvaða magni
nota má aukefni. Núgildandi auk-
efnalöggjöf EB segir til um hvaða
efni í tilteknum aukefnaflokkum
nota má í matvælaiðnaði, en setur
hins vegar aðeins í undantekning-
artilvikum takmörk varðandi magn
sem heimilt er að nota og vörar
þar sem notkun er leyfð. Aðild-
arríkin hafa því eigin reglur um
þessa þætti, en unnið er að gerð
samræmds aukefnalista EB, þann-
ig að sömu reglur gildi í öllum
ríkjum bandalagsins.
Aukefni eða E-efni
Ekki er óalgengt að heyra fólk
tala um „E-efni“ þegar umræðan
snýst um aukefni eða þær sögu-
sagnir sem um þau ganga. Eins
og staða mála er í dag, er allt tal
um „E-efni“ rangt, þar sem aðeins
hluta aukefna hafa verið gefin
þessi númer. Eins og áður er getið
hefur Evrópubandalagið sett sam-
ræmdar reglur um litarefni, rot-
vamarefni, þráavamarefni og
bindiefni. Þessi efni hafa því feng-
ið E-númer. Önnur efni s.s. gervi-
sýtuefni, bragðaukandi efni, yfír-
borðsefni og mörg sölt hafa ekki
fengið E-númer, en era engu að
síður skilgreind sem aukefni og
notuð sem slík, og hafa hlotið við-
urkenningu af hálfu alþjóðlegra
sérfræðinefnda og heilbrigðisyfír-
valda. Mörg þessara efna hafa
fengið númer án bókstafsins E, en
þó ekki öll. Ef tekið er mið af
númeram aukefna má því skipta
efnunum í þijá flokka, þ.e. þau sem
hafa E-númer, efni með númer án
bókstafsins E og þau sem ekkert
númer hafa fengið.
Gera má ráð fyrir að öll auk-
efni, sem leyfð eru í matvælum,
fái E-númer þegar EB hefur lokið
við gerð samræmds aukefnalista.
Því verki verður vonandi lokið áður
en sameiginlegum markaði í Evr-
ópu verður komið á í ársbyijun
1993, en ljóst er að mikið verk er
að samræma ólíkar reglur aðild-
arríkjanna á þessu sviði.
Umbúðamerkingar og
sögusagnir
Númer aukefna era notuð við
umbúðamerkingu matvæla til að
einfalda innihaldslýsingar og til
hjálpar þeim, sem verða að varast
tiltekin efni vegna óþols. Settar
hafa verið nákvæmar reglur um
merkingu umbúða og er leyfílegt
að merkja aukefni með viður-
kenndu heiti efnanna eða númer-
um þeirra. Auk þess skal flokks-
heiti (t.d. litarefni eða rotvarnar-
efni) í flestum tilvikum koma fram.
Dæmi um slíkar merkingar er litar-
efni (E 101) eða litarefni
(ríbóflavín). Ástæðan fyrir því að
leyft er að nota annaðhvort viður-
kennt heiti eða númer efnanna, er
m.a. sú að Bandaríkin og önnur
ríki utan Evrópu hafa ekki viður-
kennt merkingu aukefna með E-
númeram. Má geta sér til að ein
af ástæðunum fyrir þessu sé sú
að bókstafurinn E merkir Evrópa
í þessu merkingakerfí. Matvæla-
framleiðendur t.d. í Bandaríkjun-
um merkja því aukefni á umbúðum
með viðurkenndum heitum efn-
anna, en á þessu era þó undantekn-
ingar varðandi merkingu litarefna
og þegar umbúðir eru hannaðar
fyrir Evrópumarkað. Sumir
íslenskir matvælaframleiðendur
hafa valið að merkja sínar vörur á
Heimatilbúin hagfræði
eftir Einar Júlíusson
Á miðopnu Morgunblaðsins
(29.ágúst) getur að líta samanburð
á tekjum háskólaprófessors og
flugumferðarstjóra. Ætli það komi
mörgum á óvart að prófessorar
fara halloka út úr slíkum saman-
burði. En það era e.t.v. einhveijir
undrandi á því að laun þeirra fyrir
40 ára ævistarf skuli ekki vera
nema 9,6 milljónir. Getur það ver-
ið að ævilaun prófessors séu rétt
rúmlega árslaun ráðamannanna í
þjóðfélaginu? Að launin rétt nægi
prófessomum fyrir góðri íbúð mið-
að við að hann eyði ekki krónu um
ævina í óþarfa eins og mat og
skatta? Já, það getur vel verið, það
fer eftir því hvemig þau era reikn-
uð. Eins og hagfræðikennarinn
sagði: „Til að gera mismunandi
tekjuferla sambærilega era allar
tekjur afvaxtaðar með 6% vaxta-
stuðli til 20 ár aldurs." Þannig
má fá núvirtar ævitekjur sem 9,6
milljónir miðað við að prófessorinn
hafi 1,07 milljónir í meðalárslaun
og allt að 1,76 milljón með yfír-
vinnunni, en flugumferðarstjórinn
hafí 1,65 milljónir.
Það mætti reikna þetta öðruv-
ísi. Ef ætlunin er að finna núvirði
ævilaunanna því þá ekki að reikna
þau frá fæðingu? Þá eru núvirt
ævilaun prófessorins tæpar 3 millj-
ónir. Gæti það ekki verið lausnin
á efnahagsvandanum og kaupkröf-
unum að borga bara öllum við
fæðingu 3 milljónir? Þá geta allir
búið við prófessorslaun um ævina
og þurfa ekkert að vinna fyrir
þeim. Þau eru meira að segja skatt-
fijáls. Þeir geta siglt skútum sínum
um heimsins höf, heimsótt páfann
og spænt lúxusjeppa sína um fjöll
og fírnindi eins og fólkið í lit-
myndaauglýsingum Fjárfestingar-
félagsins. Sex prósent þykja víst
ekki hávextir í dag en í slíku þjóð-
félagi getur sá sem fær í vöggu-
gjöf sem svarar einum lúxusjeppa
lifað alla ævi á prófessorslaunum
án þess að gera handtak. Hinn
getur stritað ævina út og aldrei
eignast neitt. Þeir ríku verða ríkari
og heimta hærri og hærri vexti
af hinum sem verða vanskila.
Hávaxtastefnan er ekki aðeins
móðgun við þá sem vinna hörðum
höndum að því að draga þann físk
og skapa þau verðmæti sem hag-
fræðingamir leyfa sér síðan að
vaxta eða afyaxta eins og þeim
sýnist. Hávaxtastefnan er reyndar
rán sem er að setja atvinnulíf
landsmanna á hausinn. Hún er
þrælahald í nútíma formi.
Þessir núvirðisreikningar sýna
hversu fráleitt það raunveralega
er að búa við einhliða hagsmuna-
gæslu fjármagnseiganda eins og
t.d. Gunnar Tómasson hagfræð-
ingur hefur margbent á. Auðvitað
er jafnfráleitt að búa við þá verð-
bólgu og neikvæðu vexti sem við
höfum vanist. Miðað við að nafn-
vextimir séu 6% undir verðbólg-
unni, og verra hefur það nú verið,
þá eru ævitekjur prófessorsins á
annan milljarð fyrir utan eftirvinn-
una. Sá prófessor getur keypt sé
æði margar íbúðir um ævina og
samt átt eitthvað eftir fyrir mat
og sköttum. Kannski það sé lausn-
in á efnahagsvandanum? Það þarf
ekkert endilega verðbólgu, aðeins
lækka vextina um 12% svo allir
geti haft milljarð í núvirtar ævi-
tekjur. Miðað við fyrri lausnina
sparar hún ríkinu talsvert tannfé
en gallinn á henni er að nú verða
allir að vinna fyrir launum sínum.
Það fer allt eftir forsendum
reikninganna þ.e. vöxtunum hvort
núirtar ævitekjur prófessors sam-
svari einni jeppabifreið eða eitt
hundrað einbýlishúsum.
Gera verður greinarmun á nafn-
vöxtum og raunverulegum vöxtum
en að öðru leyti koma verðtrygging
og verðbólga vöxtunum ekkert við.
Fijálsir vextir lækka ekkert við
afnám verðtrygginar og háir vext-
ir era enginn hemill á verðbólguna
nema síður sé. Hávaxtastefnan var
seld þjóðinni sem lausn á verðbólg-
unni og nú hafa íslendingar búið
við heimsins hæstu vexti í áratug
en hvar hefur verðbólgan verið?
Óneitanlega er talsvert til í þess-
um núvirðisreikningum. Þeir sýna
t.d. hversu óheyrilega auðug sú
þjóð verður á einni mannsævi sem
fær að búa við stöðugt og skyn-
samlegt stjórnarfar og þó ekki sé
nema örlítinn hagvöxt. Einnig
hversu hratt hin, t.d. sú sem lifir
á lánum og eyðileggur auðlindir
sínar, hrynur niður í þá örbirgð
sem meirihluti mannkyns verður
að sætta sig við. Þessir núvirðis-
reikningar geta sjálfsagt verið
gagnlegir t.d. í samningum við
§ármálaráðherra eða til að reikna
út hve núvirtar framtíðartekjur af
álveri séu miklu minni en kostnað-
urinn við að byggja það og reka.
Jón Gislason
„Því má segja að merk-
ing E-númera á umbúð-
um sýni að efnin hafa
verið viðurkennd til
notkunar í matvælaiðn-
aði.“
sama hátt, þ.e. með viðurkenndum
heitum aukefna, og losna þannig
við E- númer á umbúðum. Ástæð-
una má meðal annars rekja til
sögusagna um að hættulegt sé að
borða matvæli, sem innihalda
meira en þijú „E-efni“, eða ann-
arra sambærilegra sögusagna,
hvort heldur efnin eru þijú eða
fleiri sem miðað er við. Margar
ótrúlegar sögur era einnig sagðar
um rotvarnarefni og oft ekki gott
að átta sig á því hvort þær era
aðeins sagðar í gamni eða hvort
einhver alvara líggur að baki. Það
sama á við um gervisætuefni, sem
sögð eru geta valdið margvíslegu
heilsutjóni, en gervisætuefni era
dæmi um aukefni sem ekki eru
merkt með númeram á umbúðum
matvæla.
Rotvarnarefni, krækiber og
garðávextir
Til að gefa lesendum dæmi um
notkun rotvarnarefna, er ekki úr
vegi að ræða um bensósýra, sorb-
ínsýra og nítrít. Bensósýra (E
210), sem reyndar fínnst náttúra-
leg í krækibeijum, er eitt algeng-
asta rotvarnarefni í fæðu okkar
og er sýran oftast notuð í formi
salta, sem auðkennd era með E
211 til E 213. í líkama okkar teng-
ist bensósýran amínósýrunni
glýsín, en eins og kunnugt er era
prótein (eggjahvítuefni) byggð úr
amínósýram. Þetta gerist í lifrinni
og þá myndast efni (sýra), sem fer
Einar Júlíusson
„Það fer allt eftir for-
sendum reikninganna
þ.e. vöxtunum hvort
núvirtar ævitekjur
prófessors samsvari
einni jeppabifreið eða
eitt hundrað einbýlis-
húsum.“
Fyrir þann sem vill bjarga sér
í hávaxtaþjóðfélaginu era slíkir
afvöxtunarreikningar nauðsynleg-
ir. Honum hlýtur að gagnast vel
hagfræðikennslan í Háskólanum.
.m'gnibsrilsáffiérís’uibuulöH