Morgunblaðið - 17.11.1990, Page 18

18
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. NOVEMBER 1990

Ingibjörg Magnúsdóttir formaður Thorvaldsensfélagsins afhendir Sævari Halldórs-
syni yfirlækni barnadeildarinnar á Landakoti 2 milljónir til tækjakaupa. A mynd-
inni eru Thorvaldsenskonur og starfsfólk læknadeildar.
Þessi hús reisti Thorvaldesensfélagið og var þar rekin vöggustofa Thorvaldsensfé-
lagsins.
Thorvaldsensfélagið
hefur unnið að mann-
úðarmálum í 115 ár
HINN 19. nóvember næstkomandi eru liðin 115 ár frá stofnun Thor-
valdsensfélagsins. Félagið, sem er elsta kvenfélag í Reykjavík, var
stofnað árið 1875 af 24 ungum og velmenntuðum konum sem vildu
vinna að mannúðarmálum og bættum hag almennings. Störf félags-
ins hafa aldrei farið hátt en með ólíkindum er hverju þessi fámenni
hópur kvenna hefur í sjálfboðavinnu fengið áorkað. Þó Thorvaldsens-
konur telji fátt mannlegt sér óviðkomandi hefur félagið helgað stór-
an hluta af stafsemi sinni í þágu barna og barátta fyrir réttindamál-
um kvenna hefur skipaða stóran sess. Félagið hefur árlega gefið
út jólamerki frá því 1913 og rekið verslunina Thorvaldsensbasar frá
aldamótum til fjáröflunar fyrir félagsstarfið. Félagskonur í Thorvald-
sensfélaginu eru nú um 80 talsins.
í tilefni af 1000 ára afmæli ís- og er 1. grein þeirra svohljóðandi:
Iandsbyggðar árið 1874 gaf borgar-
stjórn Kaupmannahafnar Islend-
ingum styttu af hinum kunna lista-
manni Bertel Thorvaldsen en hann
var íslenskur í aðra ættina. Styttan
kom til landsins árið eftir (1875)
og var henni valinn staður á Austur-
velli sem á þessum tíma hefur verið
lýst sem „friðlandi öskuhauga og
úrgangs". Var því lagt í miklar
framkvæmdir til að lagfæra Aust-
urvöll og til þess veitt 4 þúsund
krónum en sama ár var háð á ís-
landi fyrsta fjárlagaþingið sem
heimilaði alls 102 þús. krónur til
allra opinberra framkvæmda á
landinu næstu tvö árin.
Til þess að prýða völlinn enn
frekar tóku sig saman 24 ungar
konur í Reykjavík og útbjuggu
blómsveiga og Ijósker úr mislitum
pappír auk þess sem þær vöfðu
íslensku lyngi um ræðustól sem
hafði verið settur upp vegna afhjúp-
unarinnar. Þessar 24 ungu konur,
sem flestar urðu síðar landskunnar
fyrir störf sín að ýmsum framfara-
málum, bundust eftir þennan dag
samtökum um að stofna félag er
hefði að markmiði að miðla til al-
mennings þeirri menntun og þekk-
ingu sem þær höfðu hlotið í upp-
vextinum auk þess að vinna að
mannúðarmálum og bættum hag
almennings. Konurnar 24, sem
stofnuðu félagið, voru allar vel-
menntaðar dætur og eiginkonur
mestu áhrifamanna í þjóðfélaginu.
Þær hefðu hæglega getað setið í
sínum „fílabeinsturnum" og dreift
ölmusu meðal almennings en í stað
þess tóku þær sig saman um að
nota menntun sína og kenna al-
menningi það sem þær töldu helst
að mætti'efla hag kvenna, barna
og heimila.
Handavinnuskóli
Elstu lög Thorvaldsensfélagsins,
sem nú eru til, eru frá árinu 1886
„Tilgangur félagsins er að kenna
fátækum stúlkum handavinnu með
því að halda handavinnuskóla nokk-
urn tíma á ári hveiju."
Á þessum tíma var engin handa-
vinna kennd í skólum. Afkoma fá-
tækra heimila byggðist verulega á
forsjálni og kunnáttu húsmæðra
sem á þessum tíma saumuðu og
pijónuðu allt sem notað var á heim-
ilinu og hérna voru Thorvaldsens-
konurnar á heimavelli því kunnátta
í hannyrðum þótti sjálfsögð í
menntun á „betri heimilum".
í 30 ár ráku Thorvaldsenskonur
þennan handavinnuskóla 3 tíma á
dag í 3 mánuði á ári. Þarna nutu
32-96 stúlkur kennslu árlega.
Handavinnuskólinn var lagður nið-
ur árið 1905 þegar kennsla í handa-
vinnu var tekin upp í barnaskóla
Reykjavíkur. Öll kennsla við handa-
vinnuskólann var unnin í sjálfboða-
vinnu af félagskonum og lögðu þær
auk þess til allt efni.
Thorvaldsensbazar
Samfara því að halda uppi handa-
vinnuskóla, héldu félagskonur ár-
lega frá árinu 1886 sölu eða bazar
á ýmsu því sem þær sjálfar unnu.
Hinn eiginlegi Thorvaldsensbazar
varð hins vegar til á- 25 ára af-
mæli félagsins aldamótaárið. Starf-
semin var með þeim hætti að þar
voru teknar í umboðssölu ýmiss
konar heimilisiðnaðarvörur, bæði til
þess að fátækar konur mættu
drýgja aurana og eins til þess að
örva og hvetja listfengið fólk með
því að selja og sýna muni sem það
vann. Er hér hægt að nefna Ríkharð
Jónsson sem átti eftir að verða
frægur fyrir útskurðarverk sín en
það voru einmitt Thorvaldsenskon-
ur sem keyptu tálgusmíðar hans
og sendu til Kaupmannahafnar á
sýningu árið 190?>. Þá var Ríkharð-
ur 16 ára og nýkominn til
Reykjavíkur til myndskurðarnáms.
Thoi’valdsensbazar var til húsa í
Austurstræti 6 þar til árið 1905 að
ráðist var í að kaupa húsið á Aust-
urstræti 4 sem Bazarinn er enn í
og öll önnur starfsemi félagsins.
Öll vinna við bazarinn var til ársins
1920 einungis unnin í sjálfboða-
vinnu af félagskonum sem enn hafa
allar ákveðna vinnuskyldu á baz-
arnum við hlið launaðs starfsfólks.
Óhætt er að fullyrða að fáar versl-
anir eru jafnsamgrónar Reykjavík
og Thorvaldsensbazar sem hefur
verið á sama stað og í höndum sömu
eigenda í 85 ár.
Með tilkomu aukins ferðamanna-
straums til Islands opnuðust nýjar
leiðir til að koma heimilisiðnaði í
verð en Thorvaldsensbazar er elsta
minjagripaverslun í Reykjavík. Nú
héfur umboðssala á vörum fyrir
fólk að mestu lagst niður en félag-
ið rekur basarinn eins og hverja
aðra verslun. Tilgangurinn með
rekstri verslunarinnar núorðið er
fyrst og fremst að afla félaginu
tekna til hinna ýmsu mannúðar-
mála.
Barnauppeldissjóður
Þegar handavinnuskólinn lagðist
niður eftir 30 ára starf, tók til
starfa innan Thorvaldsensfélagsins
Barnauppeldissjóður en með til-
komu hans má segja að hafi orðið
viss stefnubreyting hjá félaginu
hvað varðar að helga stóra hluta
af starfsemi félagsins í þágu barna,
Fljótlega eftir stofnun Barnaupp-
eldissjóðs kom fram sú hugmynd
að byggja uppeldisstofnun fyrir
börn eða barnaheimili sem var brýn
þörf fyrir á þessum árum. Bygg-
ingasjóður, sem var þá stofnaður
vegna þessara framkvæmdaáætl-
ana, óx hægt en örugglega og 1925
voru til 50 þús. krónur og sam-
þykkti Reykjavíkurborg að taka við
peningum sem framlagi félagsins
til byggingar barnaheimilis. Er þar
skemmst frá að segja að ýmislegt
varð til að tefja verkið og ákváðu
konurnar að lokum að ráðast sjálfar
í verkið, Þær hófust handa í sept-
ember 1959 og 1963, eða 30 árum
eftir að bæjarstjórn Reykjavíkur tók
við 50 þúsund krónunum, var lokið
við byggingu Vöggustofu Thor-
valdsensfélagsins. Síðan var byggt
við húsið og var sá hluti afhentur
Reykjavíkurborg fullbúinn 1968.
Þar með lauk langstærsta verkefni
félagsins á öldinni.
I þessu húsi að Austurstræti 6, hefur Thorvaldsens basar verið til
húsa í 85 ár.
Tekjur Barnauppeldissjóðs eru
aðallega sala minningarkorta og
sala jólamerkja sem félagið hefur
gefið samfellt út síðan 1913 og eru
þau orðin verðmætir safngripir víða
um heim.
Það gefur augaleið, að fyrir svo
fámennt félag sem Thorvaldsensfé-
lagið er, hefur það verið ótrúlegt
átak að reisa þessar byggingar og
megnið af kröftum félagsins beind-
ist að þessari framkvæmd. Þó
reyndist alltaf hægt á þessu tíma-
bili að hlaupa undir bagga með
þeim sem erfitt áttu. Það hefur
verið stefna félagsins síðan að binda
ekki hendur sínar í svo dýrar fram-
kvæmdir heldur veija fjármunum
og kröftum til að styrkja einstakl-
inga og málefni sem mest hafa
kallað að hveiju sinni.
„Að hætt verði að binda
baggana á vinnukonurnar“
Strax árið 1906 má sjá í lögum
Thorvaldsensfélagsins þann ásetn-
ing að standa saman um réttinda-
mál kvenna. Þar kemur fram í 2.
grein, sama árið og Barnauppeldis-
sjóður félagsins kemur í lög:
„Tilgangur félagsins er að styðja
að almennings gagni að. svo miklu
sem kraftar félagsins leyfa, einkum
þó að því sem komið getur kven-
fólki að notum . .
Um þetta eru mörg dæmi í sögu
félagsins fyrir utan ásetning þeirra
að vinna að heill barna, sem ávallt
hafa verið talin í verkahring og á
ábyrgð kvenna. Eitt dæmi um störf
Thorvaldsensfélagsins að kvenrétt-
indamálum var bygging skýlis yfir
þvottalaugarnar árið 1887 en þar
máttu vinnu- og alþýðukonur þvo
þvotta utanhúss allan ársins hring,
eftir að gamalt skýli sem fyrir hafði
verið fauk burt. Thorvaldsenskonur
settu eitt skilyrði fyrir byggingu
og afhendingu skýlisins, það „að
hætt sé að binda baggana á vinnu-
konurnar við húsdyrnar, eins og til
siðs var, annaðhvort yrðu notaðar
hjólbörur eða hestvagnar“.
Annað dæmi um stuðning félags-
ins við málstað kvenna er að 5 sinn-
um hafa þær tekið þátt í kosninga-
undirbúningi þó að Thorvaldsensfé-
lagið sé ekki stjórnmálafélag í nein-
um skilningi. I öll þessi skipti voru
konur í kjöri. Þrisvar til bæjar-
stjórnar og tvisvar til Alþingis.
Thorvaldsensfélagið og
barnadeild Landakots
Fjórum árum eftir að viðbygging-
unni við Vöggustofu Thorvaldsens-