Morgunblaðið - 30.12.1990, Blaðsíða 38

étríkjunum. Samanborið við þá erf-
iðleika, sem þessar þjóðir Austur-
Evrópu búa við eru vandamál
1 líðandi stundar í okkar landi smá-
vægileg, þótt vissulega megi alltaf
i gera betur í þeirri miklu uppbygg-
ingu velferðarþjóðfélagsins sem hér
hefur átt sér stað, eftir því sem
! efni og aðstæður leyfa.
Vegna erfiðleika í Sovétríkjunum
náðust ekki samningar um síldar-
sölu eins og undanfarin ár. Þess
vegna var nú saltað til muna minna
af síld en undanfarin ár. Það veltur
á miklu fyrir okkur að endurupp-
bygging í Sovétríkjunum takist
! fljótt og vel, svo mikilvæg viðskipti
með síld verði aftur með eðlilegum
i hætti.
Breytt staða síldarviðskipta við
! . Sovétríkin kalla einnig á endurskoð-
i ' un olíuviðskipta okkar. Nú er svig-
• rúm til þess að gefa þessi viðskipti
og verðlagningu olíu frjáls. Olíuinn-
> - kaupin frá Sovétríkjunum hafa
ávallt verið tengd síldarviðskiptum,
i en Sovétmenn treystu sér ekki til
• þess að standa við gerða samninga
um síldarkaup.
Ég gat þess við síðustu áramót,
| að það myndi ráða úrslitum um
framtíð margra sjávarútvegsfyrir-
tækja, hvort takast mætti að hemja
verðbólguna í landinu á riæstu vik-
um og mánuðum. Þetta yrði tekist
á um í komandi kjarasamningum.
Þetta var skoðun fjölmargra. Það
er sérstakt ánægjuefni, að í samn-
ingum aðila vinnumarkaðarins náð-
ist víðtækt samkomulag um kjara-
samninga. Þessir samningar tóku
mið af þeirri alvarlegu stöðu, sem
atvinnulífið bjó við, vegna langvar-
andi erfiðleika í sjávarútvegi í kjöl-
far verðlækkunar á helstu mörkuð-
um okkar. Það er vel við hæfi að
tala um þjóðarsátt í þessu sam-
bandi og með henni sýndi þjóðin,
að hún er fær um að takast á við
þá erfiðleika, sem að höndum ber
hveiju sinni. Bæði fyrirtækin og
. heimilin hafa áxlað þungar byrðar
til þess að mæta þeim erfiðleikum,
sem til staðar voru. Við skulum
vona að okkur auðnist að varða þá
leið, sem lögð var með þjóðarsátt-
inni og þjóðin uppskeri í samræmi
við það, þegar okkur hefur tekist
að sigla fram hjá þessum boðaföll-
um.
Nu erum við í fyrsta skipti í lang-
an tíma meðal þeirra þjóða, sem
mæla verðbólgu í eins stafs tölu.
Sjávarútvegurinn hefur þrátt fyrir
aflatakmarkanir búið við hagstæð
skilyrði þegar á heildina er litið á
árinu 1990. Það stafar fyrst og
fremst vegna umtalsverðrar hækk-
unar á fiskmörkuðum og minnkandi
y verðbólgu hér innanlands. Vissu-
lega eru nokkrar undantekningar
frá þessu, enda er það sjaldgæft,
að allar g»einar í sjávarútvegi séu
jákvæðar. Þegar hefur verið getið
um, hvemig fór fyrir síldarsölu-
samningum við Sovétríkin. Þá er
alkunna að nú ríkir mikil óvissa um
loðnuvertíðina og verð á rækju hef-
ur lækkað. Komi til stöðvunar á
loðnuveiðum, eða dregið verði úr
veiðunum miðað við fyrri ár verða
allar útgerðir í landinu að taka þátt
í erfiðleikum loðnuútgerðar með
skerðingu á veiðiheimildum. Blikur
eru á lofti varðandi þróun olíuverðs
vegna innrásar íraks í Kúvæt. Samt
sem áður er full ástæða til hóflegr-
. ar bjartsýni um afkomu sjávarút-
vegsins á næstu mánuðum, ef ekki
koma til frekari áföll.
Á síðasta vori voru samþykkt frá
Alþingi ný lög um fiskveiðistjórnun
eftir nákvæma endurskoðun. Það
er ánægjulegt að þetta mikilvæga
hagsmunamál fyrir alla þjóðina
skuli hafa fengist samþykkt í tími.
Þessi lög eru grundvöllur allrar
stefnumótunar innan greinarinnar
og hafa lögin gert það að verkum
að nýting fiskistofnanna er með
skynsömum hætti. Þrátt fyrir aug-
ljósa kosti þessarar fiskveiðistefnu
! hefur hún mætt mikilli gagnrýni
úr ýmsum áttum, sem því miður
einkennist oft um of af fordómum
og sleggjudómum. Sérstaklega hef-
ur framsal veiðiheimilda milli
óskyldra aðila valdið miklum deil-
um, þrátt fyrir að allir sem kynnt
hafa sér nútíma fiskveiðistjórnun
séu sammála um að einmitt þessi
þáttur sé nauðsynlegur til þess að
fiskveiðistjórnunin skili þeim ár-
MÓádíjNBÉAÐÍÐ dUNNUDAGtM 30.
angri, sem henni er ætlað.
Það er eins með lögin um fisk-
veiðistjórnun, sem við höfum búið
við í 7 ár, eins og önnur mannanna
verk að þessi lög eru ekki fullkom-
in. Sú glufa, sem verið hefur í lög-
unum varðandi smábáta undanfarin
ár, hefur leitt til ótæpilegrar fjölg-
unar þeirra, sjávarútveginum og
fjölda þeirra einstaklinga, sem stað-
ið hafa í slíkum kaupum til mikils
skaða. Þrátt fyrr að mikið hafi
áunnist með lögum um fiskveiði-
stjómun eru enn stór verkefni
óleyst. Enn hefur ekki tekist að
aðlaga stærð fiskiskipaflotans að
þeim aflaheimildum, sem fyrirsjá-
anlega verður heimilað að veiða á
næstu árum. Það sama má segja
um fiskverkunarhús. Stjórnvöld
hafa ekki treyst sér til þess að taka
á þessum vanda. í stað þess hefur
verið varið ótæpilegum fjármunum
til þess að fresta þeim vanda sem
sjávarútvegurinn býr við í þessum
efnum. Fyrirsjáanlegt er að það fé
sem varið hefur verið úr neyðarsjóð-
um stjórnvalda fáist aldrei endur-
greitt, heldur lendi á skattgreiðend-
um á næstu árum í auknum álögum.
Hér verður ekki tæpt frekar á
þeim fjölmörgu verkefnum, sem
sjávarútvegurinn þarf að leysa úr
á næstu árum. Vonandi haldast þær
forsendur, sem lagðar voru með
þjóðarsáttinni á nýja árinu. Ef svo
á að fara verður skynsemin að ráða.
Full ástæða er til þess að vera hóf-
lega bjartsýnn í ljósi þeirrar já-
kvæðu þróunar, sem á sér stað í
atvinnulífinu. Framundan eru þó
kosningar, sem við vitum að geta
skapað ákveðnar hættur fyrir þjóð-
félagið, sem felast í óraunhæfum
kosningaloforðum stjórnmála-
manna. Við skulum vona að svo
verði þó ekki.
Að lokum óska ég öllum lands-
mönnum gleðilegs nýs árs og far-
sældar á komandi ári.
Haraldur Sumarliðason
forseti Landssambands
iðnaðarmanna:
Herðum
róðurinn
gegn skatta-
hækkunum
Á því ári sem nú er að líða hefur
mikið verið fjallað um þær breyting-
ar sem hafa verið að gerast í
Austur-Evrópu. Ekki er hægt að
segja annað en að þær hafi farið
tiltölulega friðsamlega fram enn
sem komið er. Þó eru ýmsar blikur
á lofti. Samkvæmt fréttum er nú
mikill skortur á ýmsum nauðsynjum
í Sovétríkjunum og jaðrar við hug-
ursneyð, sem vissulega getur leitt
af sér hörmungar, ef ekki tekst að
bæta þar um. Þá er haft eftír for-
ystumönnum Eystrasaltsríkjanna,
að þeir óttist hefndaraðgerðir
og/eða innrás sovéska hersins
vegna þeirra sjálfstæðishugmynda,
sem þar eru uppi.
Það hlýtur að vera okkur íslend-
ingum umhugsunarefni að smá-
þjóðir búi við þær aðstæður að eiga
yfir höfði sér innrás stórveldis ef
þær vilja ráða eigin málum. Það
ætti líka að vera okkur umhugsun-
arefni að hér á landi skulu málsvar-
ar þeirrar stefnu sem þannig ógnar
þessum smáríkjum vera jafn áhrifa-
ríkir og raun ber vitni. Áherslur
þessara boðbera sovétskipulagsins
hafa að vísu breyst, enda hefur
þetta skipulag gengð sér svo til
húðar að ekki stendur steinn yfir
steini. En það breytir ekki því, að
þá er víða að finna. Vonandi verða
þessar umbyltingar til þess að opna
augu okkar allra fyrir því, að það
skipulag sem verið hefur hjá þjóðum
Austur-Evrópu gengur ekki upp og
er því aðeins framkvæmanlegt, að
hægt sé að halda heilum þjóðum í
helgreipum kúgunar og hervalds.
En á sama tíma og þjóðir
Austur-Evrópu eru að bijota af sér
hlekkina aukast vandamálin við
Persaflóa og er nú hvergi meiri
styijaldarhætta en þar. Ljóst er,
að hvernig sem deilan um Kúvæt
verður til lykta leidd, sem vonandi
tekst án styijaldar, eru vaXandi þau
vandamál sem snúast um samskipti
ísraels og nágrannaþjóða þess. Það
er því víða ófriðlegt í heiminum um
þessi áramót, þó samskiptin milli
austurs og vesturs hafi batnað.
Hér í Vestur-Evrópu keppast
hins vegar margar þjóðir við að að
laga sig að nýjum aðstæðum til
aukinnar samvinnu á flestum svið-
um. í þeirri samvinnu hljótum við
íslendingar að taka þátt með einum
eða öðrum hætti. Við verðum því
að undirbúa okkur vel undir þær
breytingar sem eru að verða og
koma að fullu til framkvæmda eftir
tvö ár. Þessi undirbúningur verður
m.a. að vera fólginn í því að gera
íslensk fyrirtæki betur samkeppnis-
fær á alþjóðamarkaði en nú er. Til
þess verða fyrirtækin sjálf að að-
laga sig nýjum og breyttum sam-
keppnisaðstæðum og jafnframt
verður að skapa þeim umhverfi sem
er sambærilegt við það sem best
gerist í öðrum löndum . Því miður
virðast ráðamenn þjóðarinnar ekki
alltaf átta sig á því, að þeir bera
miklar skyldur í því að skapa þess-
ar aðstæður. Þeir virðast heldur
ekki skilja, að ef ekki tekst að auka
samkeppnishæfni íslenskra fyrir-
tækja munu almenn lífskjor í
landinu fara versnandi á næstu
árum. Það er því í þágu allrar þjóð-
arinnar, að á þessum málum veri
tekið af stórhug, en á það hefur
mikið vantað.
Auk Evrópumálanna, sem svo
eru nú gjarnan nefnd, eru að sjálf-
sögðu fjölmörg mál af innlendum
vettvangi sem vert væri að fjalla
um við þetta tækifæri. Má þar t.d.
nefna virðisaukaskatt sem tekinn
var upp hér á landi í upphafi ársins
og hafði miklar breytingar í för
með sér fyrir atvinnulífið. Þá verða
eflaust einnig lengi í minnum hafir
hinir farsælu kjarasamningar frá
1. febrúar sem kenndir hafa verð
við „þjóðarsátt". Þar höfðu samtök
vinnumarkaðarins forystu um að
leggja grunninn að þeim einstaka
árangri sem náðist á árinu í verð-
lagsmálum, þótt ríkisvaldið hafi
vitaskuld einig lagt sig nokkuð fram
um að ná þeim árangri. Þá er þess
einnig minnst, að hið nýja fyrir-
komulag í húsnæðismálum, hús-
bréfakerfið, átti erfiða fæðingu,
bæði vegna ófullnægjandi undir-
búnings og yfirboðs ríkissjóðs á
fjármagnsmarkaðnum sem spennti
upp vexti. Þannig mætti lengi telja,
en ég kýs að gera sérstaklega að
umræðuefní áform um smíði nýs
álvers á íslandi og árvissar skatta-
hækkanir.
Um nokkurt skeið hefur hillt
undir það, að samningar takist um
að reist verði nýtt álver hér á landi.
í ljósi lítils hagvaxtar undanfarin
ár og þess, hve illa horfir um að í
því efni verði verulegar breytingar
á næstunni, svo og þess að við höf-
um þegar fjárfest í vannýttum orku-
verum, eru það þjóðarhagsmunir,
að við Islendingar stöndum saman
sem einn maður um það, að ná sem
fyrst hagstæðum samningum um
smíði þessa orkuvers og sérstak-
lega, að stjórnmálamenn beri gæfu
til þess að láta ekki flokkadrætti
verða til þess að spilla þessu máli.
í þessu felast meðal annars miklir
hagsmunir fyrir þann stóra hluta
íslensks iðnaðar, sem byggir starf-
semi sína á verklegum framkvæmd-
3RÍ99Ó
um beint og óbeint, bæði bygginga-
og verktakastarfsemi og ýmsar aðr-
ar framleiðslu- og þjónustugreinar,
svo sem málmiðnað og rafiðnað.
Það skiptir einnig miklu máli í þessu
sambandi, að takist að semja um,
að þannig verði staðið að fram-
kvæmdum, að hlutur íslendinga í
þeim geti orðið sem mestur, þ. á. m.
að íslensk iðnfyrirtæki geti tekið
þátt í því að framleiða hluta til
verksmiðjunnar, en annist ekki „að-
eins“ uppsetningu.
Sá leiði siður ríkisstjórna á hveij-
um tíma að dengja yfir Alþingi á
síðustu dögum fyrir jól illa grunduð-
um lagafrumvörpum um nýjar
skattaálögur virðist síst á undan-
haldi. Að þessu sinni voru meðal
annars samþykkt ný skattalög um
svonefnt tryggingagjald sem fela í
sér auknar álögur á atvinnulífið í
formi launatengdra skatta. Mest
verður skattahækkunin í rekstri á
vegum einstaklinga, en mér sýnist
samt augljóst, að á flestum eða öll-
um sviðum er stefnt til hækkunar
skatta á laun sem í eðli sínu er
óheppilegt skattform, þar sem það
felur í sér mismunun milli atvinnu-
greina, vegná þess hve launahlut-
fall er mishátt. Einnig var ákveðið
að skattbyrði i tekjuskatti fyrir-
tækja ykist verulega, þvert gegn
þeirri þróun sem átt hefur sér stað
í samkeppnislöndunum.
Gagnrýni á sífelldar skattahækk-
anir er gjarnan svarað með útúr-
snúningum um að þær séu óhjá-
kvæmilegar, ef ekki á að draga úr
velferðinni og minnka aðstoð við
sjúka og fátæka. Þennan málflutn-
ing hafa m.a. núverandi fjármála-
ráðherra og forsætisráðherra mjög
viðhaft. En þjóðin virðist á öðru
máli, eins og m.a. má ráða af ný-
legri könnun Félagsvísindastofnun-
ar háskólans sem sýndi mjög al-
menna og vaxandi óánægju fólks
með að skattheimta hér á landi
gengi úr hófi fram.
Ósætti almennings við mikla
skattheimtu stafar e.t.v. ekki síst
af því, að fólki blöskrar hvemig
farið er með opinbert fé. Menn sjá
ekki að magn og gæði opinberrar
þjónustu sé í neinu samræmi við
það sem greitt er fyrir í sköttum.
Er einn milljarður í umdeildar fram-
kvæmdir við Þjóðleikhús nauðsyn-
legur velferð þjóðarinnar? Eða einn
og hálfur milljarður til þess að
Verðjöfnunarsjóður fiskiðnaðarins
sálugi gæti falsað fiskverð og
gengi? Er þjóðin sannfærð um aðy
það auki velferðina að krefja hana
um 10 milljarða króna í skatta sem
afhentir era vinnslufyrirtækjum,
sjóðum og hagsmunaaðilum í land-
búnaði, í þeirri von að það skili sér
í lækkuðu verði á landbúnaðarvör-
um? Getur ekki hugsast að meiri-
hluti þjóðarinnar hafi komið auga
á það sem meirihluti stjórnmála-
manna ekki sér, að margvísleg út-
gjöld, starfsemi og rekstur hins
opinbera hefur ýmist enga augljósa
þýðingu út frá almannahagsmunum
eða væri betur komið í höndum
einkaaðila?
Verst þykir mér þó, ef jafnvel
samtök atvinnurekenda hafa að ein-
hveiju leyti ánetjast þeirri falskénn-
ingu, að skattahækkanir séu óhjá-
kvæmilegar eða jafnvel eðlilegar.
Þessa afstöðu fannst mér, að því
miður mætti lesa úr málflutningi
margra samtaka atvinnurekenda
nú fyrir jólin, þegar Alþingi fjallaði
um skattafrumvörp ríkisstjórnar-
innar, einkum fyrrnefnt framvarp
um tryggingagjald, en í því máli
var Landssamband iðnaðarmanna
nánast eitt um að veita andstöðu.
Virtist það vera afstaða margra,
að frumvarpið fæli „bara“ í sér
hækkun á rekstur á vegum einstakl-
inga. Auk þess sem í þessari af-
stöðu fólust býsna kaldar kveðjur
til félagsmanna viðkomandi sam-
taka sem valið hafa sér þetta rekstr-
arform, hefðu samtökin verið meira
samkvæm sjálfum sér með því að
krefjast þá lækkunar á sköttum
annarra rekstrarforma til móts við
hækkun hjá einstaklingum í at-
vinnurekstri. Það var ekki gert og
engin mótstaða veitt gegn frum-
varpinu sem augljóslega miðar að
auknum launasköttum, þegar til
lengri tíma er litið. Mér sýnist, að
samtök atvinnurekenda ættu í ljósi
þessarar reynslu að taka starfs-
hætti sína og samstarfsmál til at-
hugunar, þannig að þau verði betur
í takt við vilja félagsmanna sinna.
Ég óska félagsmönnum Lands-
sambands iðnaðarmanna og lands-
mönnum öllum velfamaðar á kom-
andi ári.
Einar Oddur Krisíjáns-
son, formaður Vinnu-
veitendasambands
íslands:
Miðum
eyðslu við
aflafeng en
ekki ósk-
hyggju
„í UPPHAFI þessa árs settu aðil-
ar vinnumarkaðarins sér það
meginmarkmið að stöðva kaup-
máttarhrap undanfarinna ára.
Þetta hefur tekist. Kaupmáttur
nú er sá sami og í byrjun ársins.
Atvinnustigið er einnig hærra en
bjartsýnustu menn þorðu að
vona. Þetta er í sjálfu sér
ánægjulegt. Þó skulu menn um-
fram allt forðast að hrósa nein-
um sigri - það er ekki tímabært.
Það hefur enginn sigur unnist
enn. Okkur hefur aðeins tekist að
halda sjó - forða okkur frá stóráföll-
um. Verðbólgan hefur einnig farið
hjaðnandi, rétt eins og gert var ráð
fyrir og er á síðastliðnum 12 mán-
uðum 7,7%. Þetta er lægri verð-
bólga en við höfum þekkt í meira
en 20 ár. Þetta er líka ánægjuleg
þróun en samt er þetta allt of mik-
il verðbólga. Ef stöðugleiki á að
ríkja og verðgildi krónunnar að
haldast þá má verðbólga hér á ís-
landi ekki vera hærri en 2 til 3%.
Það er því verk að vinna og það
verk er hægt að vinna. Við skulum
því vera hóflega bjartsýn. Það hefur
vissulega náðst nokkur árangur, í
það minnsta um stundarsakir.
Þrátt fyrir þennan árangur heyr-
ast nú háværar efasemdarraddir
um gildi og þýðingu svo víðtækra
samninga aðila vinnumarkaðarins
sem náðust í febrúar síðastliðinn
og kölluð hefur verið þjóðarsátt.
Þessi gagnrýni kemur nokkuð á
óvart, því aðilarnir sem stóðu að
þessari sátt hafa allir margsinnis
tekið það skýrt fram að í þessari
samningsgjörð fælist engin allsher-
jarlausn á einu eða neinu. Hug-
myndafræðin á bak við þessa samn-
inga er hvorki ný af nálinni, frum-
leg, mikil né margbrotin. Það má
skilgreina hana svo: Að reyna af
fremsta megni að feta þann sama
stig og þær þjóðir sem best hefur
farnast, hafa svo dyggilega fylgt.
Hvað hafa þær þjóðir sem best
hefur farnast kappkostað? Jú, fyrst
og fremst að hemja eyðslu sína og
miða hanu við aflafeng en ekki ósk-
hyggju. Hemja hana ekki á einu
sviði, heldur á öllum sviðum. Þetta
verðum við Islendingar líka að gera.
Það á öllum að vera ljóst.
Enginn hefur varað oftar og
meira við þeirri hættu sem stafar
af hallarekstri hins opinbera en ein-
mitt vinnuveitendur og þær viðvar-
H
í
í
4
f
f
f
4
4
4
4
4
4
4
-I