Morgunblaðið - 30.12.1990, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐffi SUNNUDAGUR 30. DESEMBER 1-990
41
Engan veginn er séð fyrir endann
á atburðum í Austur-Evrópu og þó
sérstaklega í Sovétríkjunum. Fréttir
um að Rauði herinn sé farinn að
ókyrrast eru áminning um að ekk-
ert er gefið um framvinduna. Hins-
vegar er ljóst hvert stefnir. Spurnin-
in snýst um það eitt hve hratt sú
þróun muni eiga sér stað að samfé-
lög í austurvegi verði opnari og
lýðræðislegri.
Hver áhrif þetta mun hafa á
Vesturlöndum er verðugt umhugs-
unarefni. Mér er það minnisstætt
þegar ég fór sem fréttamaður Sjón-
varps í för með Steingrími Her-
mannssyni, forsætisráðherra, til
Moskvu í byijun árs 1987. í viðræð-
um sínum við Gorbatsjov kvaðst
íslenski forsætisráðherrann hafa
spurt Sovétleiðtogann hvort þær
hömlur á ferðafrelsi sem væru við
lýði í Sovétríkjunum og bandalags-
ríkjum þeirra samrýmdust glasnosi
og perestrojku-stefnu hans Gorb-
atsjov kvað svo ekki vera og ef hlut-
irnir gengju fyrir sig eins og hann
gerði ráð fyrir þá væri ferðafrelsi
orðið meira austan megin en vestan
eftir fjögur til fimm ár. Og þetta
útskýrði hann nánar. Það kunna
að verða reistir múrar, sagði hann,
það kunna að verða settar hömlur
á ferðir manna, og þá sérstaklega
atvinnu- og búsetuleyfi, en þá múra
reisum við ekki.
Af þessum meiði eru án efa
áhyggjur margra vestrænna leið-
toga um þessar mundir. Þeir óttast
að þróunin í Austur-Evrópu verði
of ör og ógni þeirra hag. Hjá sum-
um þeirra hefur jafnvel örlað á
óþoli gagnvart þeim öflum austan
megin sem harðast hafa knúið á
um breytingar.
Annars eru pólitískar afleiðingar
af hruni valdakerfísins í Austur-
Evrópu hvergi nærri komnar fram.
í vinstri hreyfingum á Vesturlönd-
um hafa þær birst í uppgjöri og
endurmati og bendir margt til þess
að nú sé komið að hægri væng
stjórnmálanna. Það er alkunna að
á Vesturlöndum hafa stórir hægri
flokkar reist tilveru síná á kenning-
unni um hinn fjandsamlega komm-
únisma. Nú hafa hægri flokkarnir
hinsvegar misst fjanda sinn og í
framhaldinu hljóta hægri menn að
spyrja sig líka hver er ég og hvað
vil ég — að minnsta kosti hljóta
kjósendur þessara flokka að spyija
þessarar spumingar. Annars eru
hugtökin hægri og vinstri óljósari
en fýrir fáeinum árum — allt er í
heiminum breytingum undirorpið.
Ég er þeirrar skoðunar að jafn-
framt því sem menn hætta að dýrka
gamlar leiðir og hefðbundnar og
snúa sér að nýju að því að ræða
um markmið og gildi þá muni öll
þjóðfélagsumræða taka á sig nýja
mynd. Að vissu marki er þetta þeg-
ar að gerast.
Fyrir fáeinum dögum var marg-
umtöluð þjóðarsátt til umfjöllunar
í útvarpsþætti. Ungur hagfræðing-
ur lýsti þar áhyggjum sínum og
sagði í því sambandi að ískyggilegt
væri að menn væru farnir að tala
um verðhækkanir á grundvelli gild-
ismats, hugtök á borð við réttlæti
og ranglæti heyrðust sífellt oftar
þegar verðhækkanir bæri á góma.
Verðlag, áréttaði hann, stjórnast
af lögmálum um framboð og eftir-
spurn og kemur réttlæti og rang-
læti ekkert við.
Þetta kann að vera rétt svo langt
sem það nær. Engu að síður kemur
fram í þessu viðhorfi ofurtrú á efna-
hagsleg Iögmál, óháð mannlegum
vilja. Og í því liggur misskilningur,
meira að segja grundvallarmisskiln-
ingur. Kjarasamningarnir sem
gerðir voru í vetur eru merkilegir
fyrir ýmissa hluta sakir. Þar sam-
einuðust stærstu launamannasam-
tök landsins, bændasamtökin og
viðsemjendur þessara aðila um þau
meginmarkmið að festa í samninga
kaupmáttartryggingar, koma í veg
fyrir fyrirsjáanlegt kaupmáttarhrap
og sporna gegn atvinnuleysi sem
gengdarlaust fjármagnsokur um
nokkurra ára skeið virtist vera að
kalla yfir þjóðina. En samningarnir
voru einnig annað og meira en
þetta. Þeir voru og eru krafa um
breytingar á íslensku þjóðfélagi.
Krafa um breytta tekjuskiptingu
og félagslegt réttlæti.
Launafólk var orðið langþreytt á
því að semja um óverðtryggðar
kauphækkanir. Frá því verðtrygg-
ing á laun var afnumin vorið 1983
hafa hlutirnir gengið þannig fyrir
sig að jafnvel áður en blekið var
þornað á samningum skömmtuðu
sjálfsafgreiðsluhópar þessa þjóðfé-
lags sér hlutfallslega sömu hækkun'
og taxtavinnufólkið hafði samið um
og iðulega gott betur. Þegar upp
var staðið hafði því oft minna áunn-
ist en efni stóðu til. Þetta hefur
haft það í för með sér að tekjumun-
ur hefur aukist jafnt og þétt í
íslensku þjóðfélagi á undanfömum
árum.
Með þjóðarsáttarsamningunum
snemma á þessu ári er gerð tilraun
til þess að snúa þessari óheillaþróun
við. Nú á öll viðleitni að beinast í
þá átt að skera á velgengi sjálfsaf-
greiðsluhópanna sem hafa komið
sér fyrir á baki almenns launafólks.
Þjóðarsáttin snýst fyrst og fremst
um verðlag. Verð á vöru, þjónustu,
peningum og að sjálfsöðu einnig
vinnu. í nokkra mánuði er sæst á
að verðlag fyrir vinnu hækki tiltölu-
lega lítið í þeirri von að takast
megi að ná verðlagi á hinum þáttun-
um verulega niður, þannig að þegar
upp verður staðið hafi kaupmáttur
launa aukist.
Samhliða þessu þarf tvennt að
gerast. Þörf er á að breyta og
umskapa, hagræða og lagfæra í
öllum greinum atvinnulífsins. Ekki
verður um það deilt að til slíks
hafa nú verið skapaðar forsendur.
Verðbólga er nú komin niður á það
stig sem gerist best með grannþjóð-
um okkar og stöðugleiki eftir því.
í annan stað þarf að færa til ijár-
magn í þjóðfélaginu í gegnum
skattakerfið. Sækja þarf peninga
til ijármagnseigenda og stórfyrir-
tækja sem nú mörg hver hagnast
sem aldrei fyrr og nota þá fjármuni
til að létta skattabyrði af almennu
launafólki og bæta velferðarkerfið.
Enn á eftir að koma í ljós hver
árangur verður af þjóðarsáttar-
samningunum. Enda þótt forsendur
hafi verið skapaðar fyrir breytingar
þá verður að segjast eins og er að
raunverulegur árangur er lítill enn
sem komið er. Vaxtahækkanir að
undanfömu segja sína sögu. Það
er óhugnanleg staðreynd að fjár-
magnskerfið sem rakað hefur sam-
an milljörðum í gróða á síðustu
ámm og mánuðum skuli vera
gírugra en nokkm sinni fyrr, stór-
fyrirtækin, nú síðast tryggingafyr-
irtækin, harðari í ásókn eftir hækk-
un á gjöldum en áður, og það þrátt
fyrir gróða sem skiptir milljörðum.
Það er í þessu samhengi sem
fólk talar um ranglátar verðhækk-
anir. Það er í þessu samhengi sem
fólk notar hugtök á borð við rétt-
læti og ranglæti, ábyrgð og ábyrgð-
arleysi þegar fjallað er um verð-
lagningu á vöm og þjónustu. Verð-
hækkun á einum stað þýðir kjarar-
ýrnun á öðmm. Um það snýst mál-
ið, tekjuskiptinguna í þjóðfélaginu
og réttlætið eða ranglætið sem þar
býr að baki. Og ef það reynist svo
þegar upp verður staðið að þeir sem
hafa mesta peningalega burði í
þessu þjóðfélagi koma til með að
stainda utan þjóðarsáttar og leggja
ekkert af mörkum þá kemur vita-
skuld að því að viðhorf hinna breyt-
ist. Að því þarf enginn að ganga
gmflandi á komandi ári.
Á þetta á eftir að reyna. Það er
von mín að á næsta ári takist að
bæta lífskjör heimilanna og draga
úr því misrétti sem viðgengst hér
á landi í allt of ríkum mæli. Átak
í þessa vem yrði landi og þjóð til
mikilla heilla. Engin ástæða er til
annars en fagna nýbyijuðu ári með
bjartsýni. __
Ögmundur Jónasson.
mýtt símanúmer
AUGLÝSINGADEIIDAR^
onn

Nýársfagnaðnr
á Breiðvangi
Borðapantanir á Breiðvangi í dag,
30/12, frá kl. 13-18 og
á morgun, 31/12,
frá kl. 13-16,
í síma 77500.
ui n vvsli i
í Hll l l e
Fjórréttaður hátíðarmatseðill
ásamt úrvals fordrykk
Matseðill
Forréttur:
Svanamelodía
Milliréttur:
Reykt nautalund
með graslaukssósu
Aðalréttur:
Kampavínssoðnir humarhalar
með appelsínumintsósu
og grœnum aspas
Eftirréttur:
Hdtíðarterta Breiðvangs
Kaffi og konfekt
Rautt og hvítt sérinnflutt
eðalvín verður borið fram
með hátíðarverðinum
Stórkostlegt nýárskvöld á
Breiðvangi þar sem sérstaklega
verður vandað til og mun allt
verða gert til að gera þetta að
einni veglegustu veislu ársins.
Frábærir skemmtikraftar munu
heiðra gesti Breiðvangs með
nærveru sinni.
Flosi Ólafsson flytur ræðu kvöldsins
Garðar Cortes syngur létt lög
Jóhannes Kristjánsson fer með
gamanmál
Danspör frá Dansskóla Sigurðar
Hákonarsonar sýna dans.
Svo er eitt atriði í viðbót sem
verður rúsína í pylsuendanum.
Hljómsveit Gunnars Þórðarsonar,
ásamt söngvurunum Helgu Möller
og Eyjólfi Kristjánssyni mun sjá
um fjörið fram á rauða nótt.