Morgunblaðið - 24.03.1991, Blaðsíða 24

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24. MARZ 1991
Nú eru sextíu ór liðin frá því að fluglínutækjum var
beitt í fyrsta sinn við björgun skipsbrotsmanna í grennd
við Grindavík og síðan hefur björgunarsveitinni Þor-
birni í Grindavík einni og sér tekist að bjarga yfir
200 skipbrotsmönnum með hjálp fluglínutækja.
eftir Jóhönnu Ingvarsdóttur
Þeir eru ótaldir íslensku sjómennirnir sem farist hafa í gegnum aldirn-
ar. Og þrátt fyrir sífellt fullkomnari fiskiskipaflota, gerast sjóslysin
enn. I dag eru sextíu ár liðin frá því að fluglínutæki var fyrst notað
við björgun skipbrotsmanna úr sjávarháska við ísland. Síðan hafa flugl-
ínutæki komið við sögu flestra strandbjargana hérlendis. Það var
nýstofnuð deild innan Slysavarnafélags íslands, Þorbjörn í Grindavík,
sem fyrst notaði fluglínutæki við björgun. Síðan hefur engin björgunar-
sveit á landinu bjargað jafn mörgum mönnum úr helgreipum Ægis
af strönduðum skipum með fluglínutækjum. Þannig hefur björgunar-
sveitin Þorbjörn bjargað 205 mönnum á undanförnum sextíu árum.
Fjórum skipverjum var auk þess bjargað af Miröndu í byijun þessa
árs er það strandaði í Sandvík, að vísu ekki með fluglínutæki heldur
um borð í annan bát skömmu áður en það sökk. í tilefni þessara tíma-
móta lá leiðin til Grindavíkur einn daginn í vikunni til að ræða við
formann slysavarnadeildarinnar Gunnar Tómasson og formann björg-
unarsveitarinnar Sigmar Eðvarðsson, en kvöldið áður hafði síðast
verið leitað liðsinnis björgunarsveitarinnar Þorbjörns vegna elds, sem
komið hafði upp í Hafbergi GK 377.
Grindvikingar hafa verið þekkt-
ir fyrir að láta björg unarmál
til sín taka og að sögn þeirra Gunn-
ars og Sigmars eru þess þó nokkur
dæmi að menn hafa látið skrá börn-
in sín í slysavarnadeildina um leið
og þau eru skráð inn í kirkjubækurn-
ar við skím. „Góð skipulagning
björgunarmála er einfaldlega hluti
af lífsbaráttu í sjávarplássum og
hingað til hefur það þótt sjálfsagt
að vinna að slíkum málum í sjálf-
boðavinnu," segja þeir félagar. Þó
eflaust megi segja það um aðrar
björgunarsveitir á landinu að þær
standi sig ekki síður vel' í björgunar-
málum, þá hefur það svæði sem er
í næsta nágrenni við Grindavík verið
mjög annasamt. „Mikið af bátum er
á svæðinu enda er hér fyrir utan
stór og mikil veiðislóð. Þá er umferð
flutningaskipa mikil og höfum við
t.d. þrisvar sinnum á undanförnum
tuttugu árum þurft að hafa afskipti
af erlendum flutningaskipum. Óveð-
ur er vitanlega ein af höfuðorsökum
skipstranda og svo eru það mannlegu
mistökin, sem líka verða.“
Slysavamadeildin Þorbjörn var
stofnuð 2. nóvember árið 1930 og
voru stofnfélagar 56 karlar og kon-
ur. Nokkru áður hafði SVFÍ keypt
fluglínutæki og komið þeim fyrir í
geymslu hjá Einari Einarssyni í
Krosshúsum í Grindavík, en hann var
einn af frumkvöðlum slysavarna-
starfsins þar og fyrsti formaður
deildarinnar. Hafði Jón E. Berg-
sveinsson, fyrsti erindreki SVFI,
komið til Grindavíkur og kennt heim-
amönnum að fara með tæki þessi.
Sú sýnikennsla fór fram aðeins viku
áður en franskur togari strandaði
austan Grindavíkur.
Aðfaranótt 24. mars árið 1931, rösk-
um fimm mánuðum eftir að slysa-
varnadeildin Þorbjörn var stofnuð,
varð þess vart að togari hafði strand-
Morgunblaðið/RAX
Sigmar Eðvarðsson formaður björgunarsveitarinnar Þorbjörns og
Gunnar Tómasson formaður slysavarnadeildarinnar Þorbjörns við
brak úr Hrafni þriðja sem strandaði við Hópsnesvita 12. febrúar 1988.
Skúmur strandaði við Hópsnes 3. febrúar árið 1987 og var sjö mönn-
um bjargað í land.
að undan bænum Hrauni austan við
Grindavík. Skipið, sem hét Cap Fag-
net og var frá Fécamp í Frakklandi,
tók niðri alllangt frá landi, en barst
síðan yfír skeijagarðinn og festist
skammt frá ströndinni. Þeyttu skip-
veijar eimpípu skipsins og gáfu
þannig til kynna að þeir væru í nauð-
um staddir.
Frá Hrauni var maður strax send-
ur til Grindavíkur og björgun
arsveitin kölluð út. Voru björgunar-
tækin sett í bifreið og haldið áleiðis
að Hrauni en ekki var bílfært alla
leiðina á strandstað og varð því að
bera tækin síðasta spölinn. Á meðan
beðið var björgunar, freistuðu skip-
veijar á Cap Fagnet þess að láta línu
reka í land, en þær tilraunir mistók-
ust og þótti skipveijum því tvísýnt
að takast mætti að koma á sam-
bandi milli skips og lands.
Um hið fyrsta fluglmuskot til
björgunar úr strönduðu skipi, segir
svo i 1. bindi bókaflokksins „Þraut-
góðir á raunastund", björgunar- og
sjóslysasögu Islands:
„Einar og. Guðmundur verða sam-
mála um miðunina. Allt er tilbúið
fyrir skotið. Guðmundur Erlendsson
tekur í gikkinn. Hamarinn smellur
fram og sprengir púðurskotið í byss-
unni. Á sama andartaki kveikir það
í eldflauginni og hún þýtur af stað
með háværu hvisshljóði. í fyrsta
skipti hefur verið skotið úr línubyssu
til björgunar á íslandi.
Mennirnir fylgast spenntir með
eldflauginni, þar sem hún klýfur loft-
ið. Skotið heppnast prýðilega. Línan
kemur yfir skipið, rétt fyrir framan
stjórnpallinn. Það er auðvelt fyrir
skipsmenn að ná til hennar. Þeir
verða reyndar að sæta lagi að ná
henni, en skjótt er hún í þeirra hönd-
um. Samband er fengið við land.“
Björgun skipbrotsmannanna 38
af Cap Fagnet gekk að óskum, en
þó mátti ekki tæpara sfanda, því
aðeins nokkrum klukkustundum eftir
björgunina brotnaði skipið í spón á
strandstaðnum. Ekki hefði þó þurft
að spyija að leikslokum ef hinna
nýju tækja hefði ekki notið við.
Pessi björgun færði mönnum
heim sannindi þess hve mikil
vægur björgunarbúnaður fluglínu-
tækin voru og flýtti fyrir útbreiðslu
þeirra. Leið ekki á löngu uns slík
tæki voru komin til allra deilda Slysa-
varnafélags íslands umhverfis
landið.
Þó sjávargatan frá Reykjanestá
austur á Hraunsfjörur sé ekki löng,
hafa þar mörg skipin strandað og
oftast í stormi og foráttu brimi. Það
hefur því oft reynt á dugnað, karl-
mennsku og þor félaganna úr Þor;
birni og engin björgunarsveit SVFÍ
hefur bjargað jafn mörgum mönnum
úr helgreipum Ægis af strönduðum
skipum með fluglínutækjum.
Áftur kom til kasta deildarinnar
9. apríl 1933, en þá á miðnætti stran-
daði togarinn Skúli fógeti skammt
frá Ræningjaskeri með 37 menn inn-
anborðs. Strandið bar að með lágum
sjó í veltubrimi, roki og byl. Aðstæð-
ur á strandstað voru hinar erfiðustu,
foráttu brim og sat togarinn fastur
á skeri langt frá landi. Gekk það
kraftaverki næst að skyttan skyldi
hæfa skipið af svo löngu færi og að
takast skyldi að ná þeim mönnum á