Morgunblaðið - 24.03.1991, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24. MARZ 1991
„Undrandi á viðhorfum ís-
lendinga í garð Jóns Leifs“
Rætt við sænska tónlistargag’nrýnandann Carí-Gunnar Áhlen
sem telur tónskáldið meðal bestu tónskálda aldarinnar
„MIG langaði að heyra verkið aftur, mér þótti það heiilandi
og forvitnilegt, og ég vildi komast að því hvað tónskáldið var
nákvæmlega túlka,“ segir Carl-Gunnar Ahlen doktor í tónvísind-
um og tónlistargagnrýnandi hjá Svenska dagbladet, um Heklu
eftir Jóns Leifs. Hann er staddur hér á landi í tilefni flutnings
Sinfóníuhlómsveitar æskunnar á Baldri eftir Jón Leifs. Hann mun
einnig nota tækifærið og flytja fyrirlestur í Norræna húsinu nk.
þriðjudag um tangó- tónlist, en hún var viðfangsefnið í doktorsrit-
gerð hans. 'Þetta er í fyrsta sinn sem Baldr, þetta mikla og kre-
fjandi tónverk er flutt og enn liggja mörg óflutt verk Jón Leifs
í torlesnum frumhandritum í geymslu.
Dr. Áhlen heyrði Heklu, hljóm-
sveitarflokk Jóns Leifs á norræn-
um músíkdögum í Helsingfors
fyrst fyrir 27 árum og heillaðist
af tónlistinni. í kjölfarið reyndi
hann eftir mætti að komast yfir
sem mest efni sem tengdist tón-
skáldinu. „Það var hægara sagt
en gert, því engar hljóðritanir
voru til og ég komst að raun um
að hann naut ekki mikillar virð-
ingar í heimalandi sínu,“ segir dr.
Áhlen. Þetta er í sjötta sinn sem
hann kemur til íslands og hann
hefur á 26 ára ferli sem blaðamað-
ur, gefið sænskum lesendum góða
innsýn í íslenskt tónlistarlíf og
menningu. Áhugi hans á Jóni
Leifs og verkum hans er sennilega
hvað athyglisverðastur, í það
minnsta fyrir okkur íslendinga
sem ekki höfum gefið verkum
hans mikinn gaum. Aðeins fáir
og hugdjarfir íslenskir tónlistar-
menn hafa hingað til lagt í flutn-
ing á verkum eftir manninn sem
dr. Áhlen kallar „menningarlegan
sendiherra íslands á erlendri
grundu.“
Mörgum þótti þetta
gauragangur og læti
Jón Leifs flutti ungur til út-
landa. Hann bjó í Þýskalandi í 27
ár þar sem hann lagði stund á
tónmenntanám og tónsmíðar.
„Hann lagði sig í líma við að túlka
íslenska náttúru. Hann vildi túlka
smæð mannsins andspænis þeim
stórbrotnu náttúruöflum sem
hann þekkti frá íslandi og hann
gerði það á einstakan hátt. Á
þessum tíma var þetta nýjung.
Enginn hafði fram að þessu reynt
að túlka náttúru með -tónlist og
mörgum þótti þetta bara gaura-
gangur og læti,“ segir dr. Ahlen.
„Honum var útskúfað úr lista-
mannasamfélaginu í Berlin, ís-
lendingar sýndu verkum hans
ekki áhuga og hann naut aldrei
þeirrar virðingar sem hann verð-
skuldaði. Ég held að nú sé tími
hans kominn."
- Verk Jóns Leifs eru án efa
tormeltari en sígildu tónverkin.
Þau eru afar krefjandi fyrir flytj-
endur og áheyrendur. Er það ekki
helsta ástæðan fyrir dræmum
áhuga á verkum hans?
„Ég geri ráð fyrir þvi, en hins
vegar var Jón Leifs stórbrotinn
listamaður. Hann var smillingur
og þegar ég fór að kanna æfi
hans og lífsstarf varð ég undrandi
á því hversu örðugt það reyndist
að afla upplýsinganna. Það var
ekki fyrr en ég kynntist Hjálmari
Ragnarssyni tónskáldi, að ég hitti
íslending sem hafði upplýsingar
um Jón Leifs. Það er sorglegt að
Islendingar skuli ekki hafa sýnt
honum meiri áhuga. Þið verðið
að átta ykkur á hversu merkileg
arfleið verk hans eru. Það er ekki
nóg að hlusta á tónlist. Manni
verður að þykja vænt um fólk til
að njóta tónlistar til fullnustu.
- Hvað áttu við?
„Tónlist er túlkun. Ef maður
vill komast að því hvað tónskáldið
er að túlka, er mikilvægt að sýna
tónskáldinu sjálfu áhuga; lífi þess
og viðhorfum. Þannig kemst mað-
ur inn í tónlistina. Mannkærleikur
er lykill þess að geta notið tónlist-
ar. Tónlist Jóns Leifs vakti hjá
mér áhuga, eins og ég sagði áð-
an. Oft þykir okkur fallegt og
skemmtilegt það sem við þekkjum
og það sem líkist því sem við-
þekkjum. Því er öðru vísi farið
með tónlist hans. Hún er nýstár-
leg og frumleg, en hún er spenn-
andi og það skiptir öllu máli. Ég
vona að Islendingar geri sér grein
fyrir hversu mikil gjöf tónlist Jóns
Leifs er. Hann átti erfiða æfí í
útlöndum en honum var mlkið í
mun að kynna ísland. Hann gerði
það eins og snillingi sæmir, enda
er hann í sama gæðaflokki og
Dr. Carl-Gunnar Áhlen
Sibelius, Bartók og De Falla.“
Dr. Áhlen segir að eftir að hafa
kannað líf og starf Jóns Leifs í
öll þessi ár finni hann fyrir vor-
kunnsemi. „Ég vorkenni honum.
Ég held að enginn tónlistarmaður
hafi verið jafn misskilinn og hann.
Hann hlaut illa meðferð og undir
lokin samdi hann verkin eingöngu
fyrir sjálfan sig, því enginn fékkst
til að flytja þau eða leggja pen-
inga í að prenta þau. Verkin hans
eru flókin og það er mikilvægt
fyrir tónskáld að heyra verk sín
leikin, þó ekki væri nema til að
gera sér grein fyrir útkomunni.
Hann naut ekki þeirra forréttinda.
Þegar hann var í Þýskalandi
reyndi hann að kynna ísland fyrir
útlendinga en þegar hann flutti
aftur til Islands vann hann á ann-
an hátt. Þá samdi hann tónlist_
eins og spegil fyrir íslensku þjóð-
ina. Kannski íslendingar vilji fara
að líta í spegil núna?“ sagði dr.
Áhlen að lokum.
Viðtal: Brynja Tomer
Nýr prestur
í Hraungerði
Selfossi.
NÝR sóknarprestur Hraungerð-
isprestakalls, séra Kristinn
Ágúst Friðfinnsson, verður sett-
ur í embætti í dag, sunnudag,
25. mars, klukkan 16.00, í
Hraungerðiskirkju. Hraun-
gerðisprestakall var gert að sér-
stöku prestakalli með lögum um
skijian prestakalla frá 1990. Þá
var Selfossprestakalli skipt og
til urðu tvö í stað eins áður.
Samkvæmt lögunum skal sókn-
arpresturinn hafa aðsetur í
Hraungerði og þar með hefur
staðurinn öðlast sinn forna sess
aftur.
í Hraungerðisprestakalli eru
þijár sóknir, Hraungerðissókn,
Villingaholtssókn og Laugardæla-
sókn, með samtals um 500 manns.
í 130 ár hafa aðeins 4 prestar þjón-
að embættinu og er athyglisvert
samhengi milli þeirra. 1860 tók
við embættinu Sæmundur Jónson
og sonur hans, Ólafur Sæmunds-
son, tekur við 1898. 1933 tók séra
Sigurður Pálsson við Hraungerði
en kona hans, Stefanía Gissurar-
dóttir, var uppeldisdóttir Ólafs
Sæmundssonar. 1971 tók séra Sig-
urður Sigurðarson við embættinu
af föður sínum.
Nú tekur vð prestakallinu séra
Kristinn Ágúst Friðfinnsson. Hann
rekur ættir sínar á slóðir Hraun-
gerðisprestakalls. Amma séra
Kristins í föðurætt var María yngri
frá Stóru-Reykjum, systir Maríu
eldri sem var kona Gísla á Stóru-
Reykjum, föður Hauks bónda þar.
Séra Kristinn Ágúst Friðfínns-.
son hefur verið aðstoðarprestur
dómprófastsins í Reykjavík. Kona
Krístins er Anna Margrét Guð-
mundsdóttir hjúkrunarfræðingur
og eiga þau 4 böm.
— Sig. Jóns.
Jorma Kaimio framkvæmdastj óri WSYO
Hóf ferilmn sem fornfræðingur
en sljórnar nú stórfyrirtæki
JORMA Kaimio, framkvæmdastjóri stærsta útgáfufyrirtækis
Finnlands, Wemer Söderström YO (WSYO), kom hingað til lands
í tengslum við „Finnska daga“. Lífshlaup hans er á margan hátt
mjög athyglisvert. Hann hóf feril sinn sem fornfræðingur með
máivlsindi etrúska sem sérfag, kenndi við háskóla, en fór síðan
rúmlega þrítugur að stjóma stærstu bókaverslanakeðju Finn-
lands. Þá var hann einnig formaður Félags finnskra bóksala árin
1988-1990. Fyrir nokkmm mánuðum var hann svo loks ráðinn
til WSYO.
„Vandamál mitt hefur alltaf
verið að ég vissi ekki hvað ég
ætlaði að verða þegar ég væri
orðinn stór,“ segir Jorma Kaimio.
„Ég hóf feril minn sem fomfræð-
ingur, skrifaði doktorsritgerð um
lokatímabil tungmumáls etrúska
og hóf síðan rannsóknir á stöðu
grísku tungunnar í Rómaveldi,“
segir Kaimio en hann var skipað-
ur dósent í klassískum málvísind-
um og etrúskafræðum við háskól-
ana í Abo og Helsingfors árið
1972.
Þegar Kaimio var 33 ára gam-
all var þess farið á leit við hann,
af einhverri ástæðu sem hann
segist ekki vera búinn að átta sig
á enn þann dag í dag, að hann
gerðist fyrirtækjastjómandi. Var
hann ráðinn framkvæmdastjóri
hjá Akademiska bokhandeln,
stærstu bókabúðakeðju Finn-
lands, árið 1980. Aðalútibú Aka-
demiska í Helsinki er ein af
stærstu bókabúðum Evrópu og
era þar að jafnaði til á lager um
150 þúsund titlar. „Það var mark-
mið mitt meðan ég stjómaði fyrir-
tækinu að reyna að gera bókabúð-
ina að menningarmiðstöð í borg-
inni. Þetta held ég að hafi tekist.
Akademiska er ekki bókabúð
lengur í augum fólks heldur litin
svipuðum augum og Þjóðleikhú-
sið. Frá viðskiptalegu sjónarmiði
er þetta auðvitað jákvætt þar sem
búðin fær mjög jákvæða umfjöll-
un.“
Þegar hann var spurður hvem-
ig tekist hefði að breyta ímynd
búðarinnar á þennan hátt sagði
Kaimio að fyrst hefði verið hugað
að umhverfinu en byggingin sem
búðin er í er teiknuð af Alvar
Aalto og hefur því aðdráttarafl
þó ekki væri nema vegna þess.
Þar að auki hefði verið reynt að
haga umhverfinu þannig að fólk
gæti komið í búðina bara til að
sýna sig og sjá aðra en ekki endi-
lega til að versla. Reynt væri að
hafa bókaúrvalið sem §ölbrevti-
legast og í takt við það sem væri
að gerast og einnig hefði verið
reynt að hafa starfsfólkið eins
mismunandi og kostur væri á. „Ég
vildi bæði finna hjá starfsfólkinu
þrótt æskunnar og reynslu aldurs-
ins og einnig höfðum við marga
útlendinga í vinnu,“ segir Kaimio.
Þá væri löng hefð fyrir því að
rithöfundar kæmu í búðina,
ræddu um verk sín og árituðu
bækur. Hefðu slíkar uppákomur
verið í hverri viku. „Það sem sló
hins vegar mest í gegn var uppá-
koma sem við köllum „nótt bókar-
innar“. Hún hefur verið haldin í
lok ágústmánaðar og búðin er þá
opin til klukkan hálfþijú um
morguninn og mikið um að vera.
í fyrra komu 45.000 manns á
nótt bókarinnar."
Þegar Kaimio hafði verið fram-
kvæmdastjóri Akademiska í ellefu
ár segist hann hafa hugsað með
sér að nú vissi hann nóg um þetta
svið. Réð hann sig í framhaldi af
því sem framkvæmdastjóra til
bókaútgáfunnar WSOY fyrir
nokkrum mánuðum síðan.
WSOY heitir eftir Wemer Söd-
erström sem var uppi á síðuqtu
öld en hann stofnaði árið 1877
útgáfufyrirtæki sem gaf út bók-
menntir á jafnt sænsku sem
finnsku. Stofnaði hann einnig árið
1893, ásamt einum helsta sam-
keppnisaðila sínum, bókabúðina
Akademiska bokhandeln. í byijun
þessarar aldar klofnaði svo útg-
áfufyrirtækið og bera nú tvö fyrir-
tæki nafn Söderström. Annars
vegar WSOY sem gefur einungis
út bækur á finnsku og hins vegar
Söderströms sem gefur út á
sænsku. WSOY er stærsta útg-
áfufyrirtæki á Norðurlöndum,
ásamt Bonniers í Svíþjóð, og jafn-
vel meðal stærstu útgáfufyrir-
tækja í heimi. í fyrra gaf forlagið
út 1.500 titla og þar af voru 700
nýir. Stærsta prentsmiðja á Norð-
urlöndum er einnig í eigu WSOY
en mörg norræn útgáfufyrirtæki
prenta bækur sínar og tímarit hjá
henni.
Kaimio er enn dósent í fræðum
etrúska við háskólann í Helsinki
og flytur þar reglulega fyrirlestra.
Þá flytur hann einnig háskólafyr-
irlestra um leiðtogahlutverk í við-
skiptum. Spurður hvemig-hefði
gengið að samræma eins óh'ka
hluti og fomfræði og fyrirtækja-
stjómun sagði hann að það væri
vissulega langt stökk þarna á
milli. Hann væri hins vegar þeirr-
ar skoðunar að lífið væri þess
eðlis að maður hefði tíma til að
glíma við ólík svið.
Hlutur sem Kaimio segir hafa
vakið mikla athygli sína hér á
íslandi er niðurfelling virðisauka-
skatts á bókum. Þetta væri ein-
mitt mál sem mikið hefði verið
rætt um í Finnlandi og hefði hann
til að mynda stjómað herferð
gegn virðisaukaskatti á bókum
fyrir um ári síðan. ,J>etta var
meðan ég var framkvæmdastjóri
AB og seldum við allar bækur „án
virðisaukaskatts" eða með 17%
afslætti. Við gengum líka á stjóm-
málamenn og sögðust þeir flestir
vera sammála því að fella bæri
niður virðisaukaskatt af bókum.
Hins vegar snéru þeir sér út úr
þessu með því að segja að ef við
ætluðum að taka þátt í hinu Evr-
ópska efnahagssvæði (EES) yrð-
um við að aðlaga okkur að þeim
reglum sem þar giltu. íslendingar
höfðu hins vegar kjark til að taka
sjálfstæða ákvörðun."
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
Jorma Kaimio.
Aðspurður um hver hann teldi
áhrif evrópsku sameiningarinnar
verða á stöðu bókarinnar á
Norðurlöndum sagði Kaimio að
viðskiptalega séð yrðu Norðurl-
öndin áfram jaðarsvæði. Vissu-
lega hefðu nokkur stórfyrirtæki
sýnt áhuga á stærsta útgáfufyrir-
tæki Svíþjóðar en enn hefði ekk-
ert gerst í þeim efnum. Það væri
h'ka tákn um að það væri ekki svo
auðvelt að hasla sér völl á Norð-
urlöndunum. Menningarlega séð
yrðum við að leggja áherslu á að
viðhalda tungumálum okkar og
menningarsérkennum. „Ég held
að hið ritaða orð og bókmenntir
munu fá aukið vægi í fram-
tíðinni, samtímis og myndir verða
meira sameiginlegar fyrir allan
heiminn. Við verðum að viðhalda
okkar menningu en samtímis nýta
okkur allt sem við getum fengið
frá Evrópu. Við getum ekki byggt
upp menningarlegan vamargarð
gegn Evrópu en verðum að leggja
áherslu á okkar eigin menningu."