Morgunblaðið - 24.03.1991, Blaðsíða 25

- MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24. MARZ 1991
25
Formenn björgunarsveitarinnar
Þorbjarnar frá upphafi. Frá
vinstri: Gunnar Tómasson frá
1978-1987, .Guðmundur Þor-
steinsson frá 1977-1978, Tómas
Þorvaldsson fyrsti formaður
sveitarinnar 1946-1977 og Sig-
mar Eðvarðsson núverandi for-
maður sem tók við 1987. Fyrsti
formaður slysavamadeildarinn-
ar var Einar Einarsson. Aðrir
formenn hafa verið Eiríkur Tóm-
asson, Marel Eiríksson, Sigurður
Þorleifsson, Eiríkur Alexanders-
son, Tómas Þorvaldsson og nú-
verandí formaður deildarinnar
er Gunnar Tómasson.

»,»».sssíS *■#.'&<*

Konur úr Þórkðtlu eru drjúgar í fjárðfluninni. í fyrra Qölmenntu
þær í Kolaportið til að seþ'a ýmsan varning.
og tókst að bjarga öllum tólf skipveij-
um í land. Sjórinn gekk yfir skipið
meðan þeim síðustu var bjargað og
hálftíma síðar var skipið komið á kaf
í brotsjóinn. Hinn 4. ágúst 1974
strandaði Hópsnesið á Gerðatöngum
með tveimur mönnum og vár þeim
bjargað í land. Þá strandaði Pétursey
15. september 1977 með einum
manni og var honum bjargað með
tækjum björgunarsveitarinnar. Hinn
3. janúar 1987 strandaði Skúmur við
Grindavík og voru sjö menn dregnir
til lands í björgunarstól. Þá komu
sömu tæki að notum við björgun fjög-
urra manna af Mariene Danielsen
20. janúar 1989 og jafnframt við
björgun fjögurra manna af Miröndu
26. janúar sl.
Starf björgunarsveitarinnar er
fólgið í fleiru en björgun manna
' úr sjávarháska og mörg eru þau
skiptin, sem sveitin hefur verið kölluð
út vegna ýmiskonar hjálpar- og neyð-
arbeiðna. En vissulega er misjafnt
hvemig menn skipta með sér verk-
um. Sumir hafa staðið í svokallaðri
fremstu víglínu, aðrir við aðstoð í
landi og flutning á mönnum og hjúkr-
un í heimahúsum. Við björgun með
fluglínutækjum, ber tveimur mönn-
um að sinna starfi brimvarða. Þeir
skulu standa fremst bundnir í línu
og hafa það hlutverk að taka við
þeim mönnum, sem koma í björgun-
frægur fyrir margt annað en prest-
skap og vann hann m.a. mikið braut-
ryðjendastarf að öryggismálum sjó-
manna. Oddur fékk styrk frá lands-
sjóði til þess að fara um landið til
þess að halda fundi og fyrirlestra
um öryggismál. Jafnframt stofnaði
hann Bjargráðanefndir, sem hafa
áttu það hlutverk að stuðla að bættu
.öryggi sjómanna. Oddur tók sér ferð
á hendur til Evrópu og kynnti sér
þar hin ýmsu bjargráð, sem þarlend-
ir menn þekktu. Álftið er að þar
hafi hann kynnst fluglínutækinu
enda mun hann hafa rekið áróður
fyrir þeim hérlendis. Ekki er vitað
með vissu hvenær fluglínutæki voru
fyrst notuð í hinum stóra heimi, en
þó er vitað til þess að Bretar voru
famir að nota slík bjargráð upp úr
1850, að sögn Gunnars. Þess má
geta að björgunarbátur Þorbjöms
heldur nú nafni klerksins á lofti og
í september sL var vígt minnismerki
um Odd prest í kirkjugarðinum Stað
í Grindavík.
Við tengjum upphafið til Odds.
Hann stofnaði bjargráða
nefnd hér eins og víða annars stað-
ar. Síðan liðu áratugir þangað til
menn fóru að gera sér grein fyrir
því að það væru til bjargráð. Það
væru ekki bara náttúruöflin og örlög-
in sem réðu ferðinni. Farið var að
stofna slysavamadeildir 1928 og þær
BQafloti Þorbjaraar fyrir utan Hrafnabjörg, annað af tveimur húsum
sveitarinnar. Húsið er upphaflega gömul verbúð, sem byggð var á
stríðsárunum. Björgunarsveitin fékk húsið gefins og hún byggði sjálf
tækjageymsluna við.
Oddur V. Gíslason dreginn á land og inn í Oddsbúð, hús björgunarsveitarinnar sem félagsmenn byggðu
í sjálfboðavinnu og vígt var 1989.
land sem enn voru lifandi um borð.
Þrettán fómst. Þeir höfðu flestir ver-
ið í brúnni og skolast þaðan burt.
Hinir 24 komust á hvalbak og' björg-
uðust.
Rúmum þremur áram síðar, 6.
september 1936, strandaði enski
línuveiðarinn Trocadero við Hesta-
klett í Jámgerðarstaðafjöru. Útfiri
er þarna mikið, miklar flúðir, sem
brýtur nær alltaf á, jafnvel í sæmi-
legu veðri. Öllum skipveijum, 14 að
tölu, var bjargað.
Nokkurt hlé varð á skipsströndum
við Grindavík upp úr þessu og starf-
semi deildarinnar var í nokkurri
lægð. Þó var þess gætt að hafa
tækjabúnað í lagi ef á þyrfti að halda.
Eftir því sem á leið, gerðu menn sér
grein fyrir því að sérstakan þjáifaðan
hóp þyrfti til þess að annast fluglínu-
tækin og var það Ingibjörg í Garð-
húsum sem hreyfði hugmyndinni um
stofnun björgunarsveitar árið 1946.
Ári síðar var björgunarsveitin Þor-
bjöm formlega stofnuð innan slysa-
vamadeildarinnar. Tómasi Þorvaldg-
syni var falið að velja mennina og
veita sveitinni foiystu. Allur þungi
slysavamastarfsins hefur síðan hvílt
á björgunarsveitinni, en deildin sem
slík er þó ómetanleg og ómissandi
bakhjarl með íjárstuðningi sínum og
fétagsstarfi. Björgunarsveitina skipa
nú 60 félagar, sem útvaldir hafa
verið til eiginlegra björgunarstarfa.
Þeir eru jafnframt félagar í slysa-
vamadeildinni Þorbimi ásamt 360
öðrum körlum, konum og bömum.
Um það leyti sem sveitin var
stofnuð, í byijun árs 1947,
strandaði togarinn Lois frá Fleet-
wood í Hraunsijöru. Fimmtán skip-
verjum var bjargað til lands, en skip-
stjórann tók fyrir borð er hann ætl-
aði síðastur allra að yfiigefa skipið
í stólnum.
Miklu meiri mannskaði varð aftur
á móti er breska olíuflutningaskipið
Clam rak á land við Reykjanes 2.
febrúar 1950 eftir að hafa slitnað
aftan úr dráttarbátnum Englishman.
Vegna brims, var ekki hægt að senda
bát til móts við stjómlaust skipið.
Þess í stað var brugðið á það ráð
að fara til móts við skipið landleið-
ina. Hluti áhafnarinnar fórTskips-
báta þegar skipið tók niðri. Nær all-
ir, sem í bátunum vora, fórust vegna
sjógangs. Alls björgust 23 úr áhöfn
skipsins. Tuttugu og sjö menn fórust.
Stuttu síðar, þann 15. apríl 1950,
tók björgunarsveitin þátt í að bjaiga
áhöfn breska togarans Preston North
End er strandað hafði á Geirfugla-
skeijum. Við björgun mannanna sex,
sem enn voru á flaki togarans, lögðu
björgunarsveitarmenn sig í mikla
lífshættu, en þeir höfðu farið út að
togaranum á vélbátnum Fróða og
björguðu þeim um borð í hann. Þeg-
ar togarinn Jón Baldvinsson strand-
aði við Reykjanes 30. mars 1953 var
áhöfn hans allri, 42 mönnum, bjarg-
að og hefur jafn mörgum mönnum
aldrei verið bjargað af strönduðu ís-
lensku skipi.
Síðan Jón Baidvinsson strandaði
hefur björgunarsveitin Þorbjöm
bjargað mörgum mannslífum úr
greipum hafsins. Sex manna áhöfn
var bjargað af Auðbjörgu 7. febrúar
1962. Hinn 20. desember 1971
hlekktist Amfírðingi á í innsigling-
unni í Grindavík með 11 manna
áhöfn og var öllum bjargað í land.
Hinn 27. febrúar 1973 hlekktist Gjaf-
ari á í brimi og stórsjó á leið út vík-
ina. Lágsjávað var og tók skipið niðri
svo að gat kom á það. Þegar komið
var á strandstað var komið hörku
aðfall. Línu var skotið út í bátinn
arstól í land. Þeir skulu ávallt bera
hjálma auk þess að vera í þurrbún-
ingum og björgunarvestum. Ef eitt-
hvað kemur upp á um borð í bátum
og skipum, eiga áhafnarmeðlimir að
klæðast svokölluðum flotgöllum eins
fljótt og auðið er. Þannig búnir koma
þeir í björgunarstól til lands. Að öðr-
um kosti er hætta á að þeir hrein-
lega krókni úr kulda. Séu flotgallar
ekki um borð, hafa björgunarsveitar-
menn þann háttinn á að senda slíka
galla út með björgunarstólnum eftir
að líflínan hefur tryggilega verið fest
milli skips og lands.
Sé Qallað um öryggismál sjó-
manna, er vart hægt að gleyma
þætti séra Odds V. Gíslasonar, sem
fékk Staðarprestakall í Grindavík
árið 1880. Séra Oddur varð þjóð-
rifu bjargráðanefndimar upp úr lág-
inni þó hugmyndin væri nákvæmlega
sú sama og áður. Markmiðið var að
safna fólki saman í byggðalögunum
til þess að snúast gegn óhöppunum,
sameinast, skipuleggja og reka áróð-
ur fyrir því að nota hvers kyns hluti
við björgunarstörf. Ég myndi segja
að fluglínutækin væru þau tæki sem
gáfu slysavömum upphafskraftinn.
Fyrsta verk SVFÍ var að stofna deild-
irnar og dreifa fluglmutækjum. Síðan
gerist það að skip strandar og öllum
mönnunum er bjargað með tækjun-
um. Þetta var eins og vítamínsprauta
fyrir slysavamir hringinn í kringum
landið. Síðan kemur hvert strandið
á fætur öðru. Og alltaf er bjargað,"
segir Gunnar.
Ekki hefur verið minnst á þátt
kvenna í slysavamadeildinni Þor-
bimi, en hann er ómetanlegur, að
sögn þeirra Gunnars og Sigmars.
Þann 12. janúar 1977 var stofnuð í
Grindavík slysavamadeild kvenna
sem hlaut nafnið Þórkatla og hana
skipa nú um 120 konur. Þær hafa
síðan ekki legið á liði sínu í hvers
konar vinnu og fláröflunum til handa
björgunarsveitinni auk tækja- og
peningagjafa ýmiskonar. Og oftar
en ekki eru þær mættar í björgunar-
skýlið á örlagatímum til þess að
matbúa og hlúa að mönnum.
Gunnar og Sigmar segja björgun-
arsveitina hafa yfir mjög góðum
tækjabúnaði að ráða. Hinsvegar láti
menn sig nú dreyma um margfalt
stærri björgunarbát en nú er notast
við þó hann sé góðra gjálda verður.
Ætla má að slíkur bátur kosti um
20 milljónir króna. „Við höfum feng-
ið mikið af okkar tækjabúnaði í formi
gjafa. Auk þess erum við lánsamir í
fjáröflun. Við höfum verið með flug-
eldasölu, bæði innflutning og dreif-
ingu - heildsölu og smásölu. En
okkar aðalQáröflunarleið hefur verið
fisköflun. Björgunarsveitin fær gef-
ins hálft tonn af fiski árlega af hveij-
um einasta bát hér í Grindavík og
höfum við félagar í sveitinni séð um
verkun hans á þann máta sem við
teljum hagkvæmast hveiju sinni.“