Morgunblaðið - 11.04.1991, Qupperneq 19

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 11. APRÍL 1991
19
Hugleiðing handa verð-
andi þingmönnum
eftir Vilhjálm
Lúðvíksson
Inngangur
Grein þessi er sérstaklega skrifuð
handa þeim tiltölulega stóra hópi
nýrra frambjóðenda sem koma til
með að ná kosningu til Alþingis í
vor og enn eru ekki búnir að finna
hinn endanlega sannleika i öllum
landsmálum, eins og þeir oft virð-
ast sem ejdri eru og setið hafa lengi
á þingi. Ég vil beina athygli þeirra
að einu máli sem ég tel mikilvægt,
þótt ekki sé það eina málið sem
þeir þurfa að íhuga.
Ég vil byija á að benda þeim á
þá staðreynd að á undanförnum
árum hefur íslendingum með fram-
úrskarandi menntun frá bestu há-
skólum heims fjölgað ótrúlega
hratt, en því miður er núverandi
uppbygging á atvinnuvegum okkar
og áherslurnar á þjóðarbúskapnum
þannig að jafnvel afburða fólk fær
ekki starf við hæfi og nýtist okkur
því ekki í þeim kappróðri sem háð-
ur er milli þjóða um lífskjör og þjóð-
félagsframfarir. Samtímis þessu er
skortur á svona fólki í samkeppnis-
löndum okkar.
Eldri þingmenn og forystumenn
atvinnulífs eru nú uppteknir af
kvótaslag eða rifrildi um álver sem
ekki er einu sinni á þeirra valdi að
fá til landsins. í þeim málum er
ekki svo mikið af nýjum verkefnum
fyrir hámenntað fólk. Ég sé reynd-
ar að nokkrir nýir frambjóðendur í
baráttuvænlegum sætum eru sjálfir
úr þessum hópi og það vekur vonir
um að þeir sjái að það er stækk-
andi kjósendahópur á ferðinni, þeg-
ar þetta fólk er annars vegar. Þeir
ættu líka öðrum fremur að skilja
að í þekkingu og áunninni færni
felst auðlind sem ekki er síðri til
verðmætasköpunar en fiskur og
orka, ef rétt er á haldið — það
hafa margar þjóðir sýnt, sem ekki
eiga miklar auðlindir.
Reyndar hefur mörgum þjóðum
haldist illa á auðlindum sínum ef
þær ekki hafa sjálfar haft þekkinu
og sýn til að nýta þær rétt. Satt
að segja er reynslan sú, að enginn
verður ríkur af að flytja út auðlind-
ir sínar óunnar. Þær eru alltaf
metnar á lægsta skiptiverði, eins
og tilraunir til samninga um viðun-
andi verð fyrir alla ónýttu orkuna
okkar sýna. Það er ekki fyrr en við
höfum sjálf breytt auðlindum í vör-
ur með framúrskarandi eiginleikum
og aukið gildi þeirra með góðri þjón-
ustu og tæknilegri ráðgjöf ef með
þarf, m.ö.o. skapað eftirsóknarverð
gæði, uppfyllt óskir eða jafnvel
drauma neytenda eða viðskiptavina
— að við fáum ríkulega umbun! Þau
gæði eru nú á dögum búin til með
vísinda- og tækniþekkingu, færni í
framleiðslu, hugkvæmni í markaðs-
færslu og dugnaði við stjórnun.
Bókvitið og reynslan er það sem í
askana verður látið!
Þörf fyrir nýsköpun
Líklega eru nær allir íslendingar
sammála um að auka þurfi hagvöxt
og halda í við nágrannaþjóðirnar í
þeim efnum, Við vitum líka að það
hefur ekki gengið sem best síðustu
10 árin, eins og þeir Þráinn Egg-
ertsson og nafni minn Egilsson
hafa nýlega sýnt fram á með tölu-
legum rökum. Sumir hafa að vísu
fyrirvara um hvernig það megi ger-
ast; hugsa þurfi um umhverfið —
fá vetnisverksmiðju en ekki álver —
selja gæði en ekki magn — vatn í
dósum en ekki tankskipum. Aðrir
vara við róttækum nýjungum og
leggja til að hagvöxtur og aukinn
útflutningur verði sóttur með því
að taka kerfið sjálft í gegn og af-
nema pappírsfargan og taka upp
strikamerki í pappírslausum við-
skiptum o.s.frv.
Ég held reyndar sjáifui' aðinargfc i
sé til í þessu. Umhverfismál, gæði
og meiri virkni í þjónustu og opin-
berum rekstri eru mjög mikilvæg
hugtök í allri mótun stefnu um al-
hliða efnahagslegar framfarir nú á
dögum. En — kafa þarf dýpra. Það
þarf að virkja fólk og beita öllum
þekkingarmætti okkar.
Nýsköpun — tískuorð eða lykill
að framförum?
Það virðist eðli íslendinga að
hugsa og athafna sig í lotum en
slappa af þess á milli. Eitthvað
hefur þetta líklega að gera með
nánd odkkar við breytilegt ástand
náttúrunnar, þar sem gæska henn-
ar birtist í þeirri eilífðar hringrás
sem stjórnar uppskeru, við komu
búsmala og göngu fiskanna sem
við veiðum og öllu ráða í athafna-
lífi okkar. Sveiflur í náttúrunni hafa
alltaf haft bein áhrif á afkomu okk-
ar og lengi höfum við einhvern veg-
inn sætt okkur við þetta. Við höfum
ekki vanist því að hafa mikla fyrir-
hyggju því náttúrunni getum við
ekki breytt. Við lifum eins og kóng-
ar þegar vel veiðist og stundum
raunar um efni fram þegar illa ár-
ar. Svo kemur að skuldaskilum. Þá
tökum við okkur saman í andlitinu,
herðum mittisólina og tökum upp
nýjar og betri aðferðir þegar við
sjáum að þær eldri duga ekki leng-
ur. Þetta köllum við nýsköpun!
Nýsköpun hefur verið töfraorð
með 4-5 ára millibili síðan ég man
fyrst eftir mér. Sumir jagast reynd-
ar útí orðið sjálft og segja það órök-
rænt og meiningarlaust, en það er
aðferð Islendinga til að koma sér
hjá kjarna málsins. Hann er sá að
eftir að íslendingar hafa farið í
gegnum efnahagslega kollsteypu —
hafa náð botni og eru rétt byijaðir
að sjá glætu aftur — þá er farið
að tala um nýsköpun — stundum
kallað af reyndum stjórnmálamönn-
um að „skjóta fleiri stoðum undir
atvinnulíf landsmanna“. Svona
tímabil komu í mínu minni árin
1969-70, 74-75, 79-80, 84-85 og
er nú eitt slíkt hafið eftir samfellt
samdráttarskeið frá 1987. Þá er til
siðs að hugsa nýjar hugsanir og
byija á nýjum hlutum eins og eitt
ár eða svo. Síðan kemur uppsveifla,
íjárfestingin fer á fullt, veislan og
uppgripin svo mikil að fyrirhyggjan
gieymist — vindurinn fer úr nýsköp-
uninni. En það er einmitt þetta sem
ég vil benda nýjum, verðandi þing-
mönnum að koma þurfi í veg fyrir
að gerist. Það verður að hafa út-
hald.
Vísinda- og tæknistefna
Þann 18. febrúar sl. lagði mennt-
amálaráðherra fram og gerði grein
fyrir á Alþingi ályktun ríkisstjórnar
um vísinda- og tæknistefnu. Hún
felur í sér ákvörðun um stóraukna
áherslu á rannsóknir og þróunar-
starf og tilboð til atvinnulífs um
samstarf í þeim efnum, í þeim til-
gangi að virkja þekkingarmátt ungs
menntaðs fólks til alhliða framfara,
ekki síst efnahagslegra.
Ég hef fengið útskrift af þing-
ræðum um þetta mál, og sé að ráð-
herrann hefur talað fyrir því sem
næst tómum sal í sameinuðu þingi,
og einungis tvær þingkonur úr
stjómarandstöðu tóku til máls! Báð-
ar voru fylgjandi málinu, en með
spurningar um efndir á ályktun frá
svo aðframkominni ríkisstjóm.
Fróðlegt hefði verið að sjá hvaða
hug allir flokkar hefðu til málsins,
hvort vænta mætti efnda á svo
mikilvægri ályktun hjá nýrri ríkis-
stjórn, óháð væntanlegri flokka-
samsetningu hennar. Er kannski
enginn ágreiningur um málið og
því óþarft að ræða það? Af hveiju
hefur þá verið svona erfitt að fá
aukinn stuðning við rannsóknir á
síðustu árum? Af hveiju hafa opin-
ber framlög til stórs hluta rann-
sóknarstarfseminnar dregist sam-
an? Þó hafa á sama tíma margfald-
ir fjármunir á við þau farið til að
leysa vandamál fortíðarinnar.
Vilhjálmur Lúðvíksson
„Við þurfum m.a. að
virkja krafta sem núeru
dreifðir t.d. í stofnun-
um eins og háskólun-
um, rannsóknastofnun-
um atvinnulífsins og
beita þeim betur fyrir
vagn atvinnulífsins og
eftir því sem kostur er
undir markaðsiegri
leiðsögn fyrirtækjanna
í landinu.“
Ný vinnubrögð — sameina
kraftana
Þjóðfélag okkar er byggt upp af
smáeiningum fyrirtækja og stofn-
ana sem hver um sig er veik að
starfskröftum og fé. Islenskt lund-
arfar einkennist af ríkri einstakl-
ingshyggju (sumir segja sjálfs-
hyggju) og allir telja sig hafa vit á
öllu og Iáta helst ekki segja sér
neitt. Sjálft landnámið og þjóðar-
sagan öll bera þessu lundarfari
vitni. Okkur er ekki eðlislægt að
lúta sameiginlegum foringja. Á ör-
lagastundum tekst okkur þó oftast
að ná saman. Nú er ein slík að
mínu mati, því safna þarf kröftum
til að bijótast úr viðjum stöðnunar
og leita nýrra forsendna til vaxtar.
Við þurfum m.a. að virkja krafta
sem nú eru dreifðir t.d. í stofnunum
eins og háskólunum, rannsókna-
stofnunum atvinnulífsins og beita
þeim betur fyrir vagn atvinnulífsins
og eftir því sem kostur er undir
markaðslegri leiðsögn fyrirtækj-
anna í landinu. Auka þarf fé til
rannsókna og þróunar verkefna
sem þessir aðilar sameinast um.
Reynsluleysi fyrirtækjanna á nýjum
sviðum háir okkur Vissulega enn
sem komið er, en hennar verður að
afla, gjarnan með samstarfi við
erlend fyrirtæki. Fjárhagslega
veika innviði fyrirtækjanna verður
líka að styrkja. Þar má safna kröft-
um bæði með skattalegri hvatningu
til rannsókna og þróunar og með
því að virkja framtaksfé sem verið
hefur að safnast hjá sífellt fjölbreyt-
ilegri fjármálastofnunum. Einnig
má gera grónum fyrirtækjum skatt-
alega hagkvæmt að fjárfesta í nýj-
um fyrirtækjum sem byggð eru á
tækninýjungum.
Markaðsþekking, tækniþekking
og hugvit, fjármagn og einörð
stjórnun eru forsendur nýsköpunar.
Hjá Islendingum eru þessir þættir
dreifðari en gengur og gerist. Við
þurfum að temja okkur ný vinnu-
brögð til að ná þeim saman. Það
er hlutverk stjórnmálamanna að
setja leikreglur og skapa forsendur
fyrir það samspil stofnana og fyrir-
tækja sem nú er þörf á. Á því velt-
ur hvort ungt hæfileika- og kunn-
áttufólk fær viðfangsefni hér heima
eða verður að hasla sér völl erlend-
is, þar sem sjálfsagt verður boðið
í það! Ef til vill glatar það sjálft
engu efnahagslega. En það tapar
tækifærinu til að vinna landinu
gagn og njóta lystisemda þess. Tap
Islands og okkar sem eftir sitjum
verður þó mest. Þess vegna veiti
ég þessari spurningu til ykkar nýju
þingmannsefni: Hvernig ætlið þig
að beita ykkur? Hvaða afstöðu tak-
ið þið ef tækifæri gefst í sátt-
méda/stefn uyfirlýsingu nýrrar ríkis-
stjórnar til eflingar vísinda og tækni
og til nýsköpunar á grundvelli hug-
vits og þekkingar? — Hvernig ætlið
þið að tryggja úthald í þeirrí við-
leitni?
Höfundur er framkvæmdastjóri
Rannsóknaráðs ríkisins.
Gönuhlaup og markleysa eða
eru mennimir kolvitlausir
eftir Bjarna
Haraldsson
Nokkuð hefur verið rætt og ritað
að undanförnu um frelsisbaráttu
Lettlands, Litháens og Eistlands.
Eftir að ríkisstjórnin ákvað að
styðja baráttu þessara ríkja fyrir
sjálfstæði að takmörkuðu leyti með
atkvæðum allra þingmanna utan
eins hafa birst í blöðum fáar ótrú-
legar greinar sem hafa komið svo
á óvart að ég a.m.k. hef þurft að
tvílesa þær. I þeim birtist ótrúlegt
sambland af heimsku, trúgirni og
fyrirlitningu á frelsisbaráttu ríkj-
anna þriggja, sem hér um ræðir,
plús_það að kommúnistaleiðtogi er
hafinn á stall mikinn og talinn til
velgjörðamanna frelsis, lýðréttinda
og réttlætis.
Hvaða blaðagreinar er maðurinn
að tala um, spyr lesandi, lesi hann
blöðin reglulega. Þær eru reyndar
ekki rnargar sem koma til greina.
í Dagblaðinu 26. febrúar ’91 birt-
ist kjallaragrein eftir Aðalheiði
Jónsdóttur undir yfirskriftinni
„Gönuhlaup og markleysa”. Sú
grein er önnur í röð kjallaragreina
hennar þar sem hún svívirðir lithá-
ensku þjóðina og forystumenn
hennar, en lætur jafnframt í ljós
blinda aðdáun á Gorbatsjov, Sovét-
formanninum.
í þessum skrifum verður henni
meðal annars tíðrætt um píslar-
'VættKþöi'f'fólksins, sem tók þátt í
andófi gegn kúgun og ofbeldi hers
og leynilögreglu kommúnistaflokks
Sovétvaldsins,*6r birtist meðal ann-
ars í því að láta skriðdreka aka
yfir sig og fá kúlur úr byssum her-
manna Rauða hersins.
Einnig ræðir hún um „öfl þar
eystra sem fólki þóknast að kalla
lýðræðishreyfingar, en eru hinsveg-
ar skaðlegar því lýðræði sem Gorb-
atsjov hefur lagt sig fram um að
byggja upp. Þetta eru þau upp-
lausnaröfl sem ævintýrapólitíkusar
eins og Jeltsín og Landsbergis,
ásamt fleiri slíkum, hafa haft að
æsa upp gegn Sovétleiðtoganum”.
(Tilvitnun lýkur.)
Fleira var í sama dúr.
Öllum íslendingum ætti að vera
kunn ótrúleg og grimmdarleg kúg-
un Sovétríkjanna á smáþjóðum
þessum, sem hefur verið líkt við
hægfara þjóðarmorð. Þeim sem eru
það ekki ættu að kynna sér söguna.
Nú veit ég ekki hvort frú Aðal-
heiður Jónsdóttir hefur kynnt sér
forsendur frelsisbai'áttu þessarg.
ríkja. Ég vona að svo sé ekki. Það
væri eina sögulega afsökunin fyrir
þvættingi hennar, sem hún ætti að
biðjast opinberlega afsökunar á.
Öpinberlega láta Gorbatsjov og
fylgisveinar hans, herinn og KGB,
sem svo, að nokkrir nafnlausir her-
menn hafi tekið það upp hjá sjálfum
sér að fara til Litháens og drepa á
annan tug manna og særa á annað
hundrað. Auk þess að næstu daga
Bjarni Haraldsson
• • A
„Ollum Islendingum
ætti að vera kunn ótrú-
leg og grimmdarleg
kúgun Sovétríkjanna á
smáþjóðum þessum.“
hafi þeir ráðist á og misþyrmt ótil-
greindum fjölda eftir blóðbaðið 13.
janúar á götum Vilníus.
Síðan horfir einfaldur fjölmiðla-
neytandi á íslandi á Gorbatsjov lýsa
því yfir í sjónvarpi að þetta verði
að rannsaka og ofbeldisaðgerðir af
þessu tagi séu ekki góð leið til að
leysa deilumál í Sovét. Trúi sá sem
trúa vill.
Ásgeir Jakobsson, rithöfundur,
skrifar grein í Morgunblaðið 27.
febrúar með yfirskriftinni „Eru
mennirnir kolvitlausir". Á hann þar
við Litháa, þeir séu gjörsamlega
búnir að tapa glórunni að krefjast
sjálfstæðis fyrir þjóð sína þegar nú
loksins velgjörðamaður mannkyns
stýrir fleyi kommúnista í Sovét og
koma honum þar með í hin mestu
vandræði.
Báðir greinarhöfundar, þeiiqsem
hér um ræðir, telja afstöðu Ólafs
Þórðarsonar, þingmannsins, sem
lagðist gegn stuðningi ríkisstjórnar
íslands við sjálfstæðisbaráttu
Eystrasaltsríkjanna, eiga sér víðan
hljómgrunn. Ég fullyrði að svo er
ekki. íslendingar hafa almennt
samúð og skilning með þessum
þjóðum og baráttu þeirra fyrir sjálf
stæði.
Að lokum vil ég minnast á af-
stöðu Sjálfstæðisflokksins og for-
ustu hans í þessu máli, þar var tek-
in su afstaða fyrir löngu sem allir
íslendingar ættu að geta sameinast
Höfundur er verkamaður.