Morgunblaðið - 16.06.1991, Page 2

K2 3C
uðmundur í Klausturhólum er lítið
fyrir að tala um sjálfan sig og sitt
starf, en er þó fús til að segja mér
frá þessum óvenjulega draumi:
Hann þóttist vera staddur í ókunn-
um kirkjugarði, er hann stendur
skyndilega frammi fyrir styttu, sem
hann kannaðist við og áttar sig
brátt á að hér er kominn minnis-
varðinn, sem Einar Jónsson gerði á
gröf Eisert-fjölskyldunnar í borg-
inni Lodz í Póllandi. Ekki fylgir
sögunni hversu lengi Guðmundur
þóttist staldra við hjá styttunni, en
honum fannst sem hún ætti eitt-
hvert erindi við sig ...
„Þegar ég vaknaði var þessi
draumur mjög skýr í huga mér og
lét mig ekki í friði,“ segir Guðmund-
ur. „Kveikjan að þessu öllu er þó
mynd af þessu listaverki í bókinni
um Einar Jónsson, sem Skuggsjá
gaf út á sínum tíma, og líklega hef
ég eitthvað verið að hugsa um
myndina og þetta verk án þess að
ég muni það nákvæmlega. En þetta
varð til þess að afréð að fara til
Póllands og hafa upp á styttunni.“
Haldið til Póllands
Áður en Guðmundur Axelsson í
Klausturhólum hélt upp í för sína
til Póllands kom hann við í Kaup-
mannahöfn til að heilsa upp á gaml-
an vin sinn, Jörgen Holm forstjóra,
Islandsvininn mikla, sem aldrei set-
ur sig úr færi til að gera veg ís-
lands og Islendinga sem mestan og
bestan. Og við gefum Jörgen Holm
nú orðið:
„Af öllu því furðulega sem ég
hef upplifað í samskiptum mínum
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16. JÚNI 1991
við íslend-
inga slær
þetta þó lík-
lega öllu við.
í febrúar
1990 kom
Guðmundur
Axelsson í
heimsókn til
mín, sem svo
oft áður,
nema að í
þetta sinn var
honum tals-
vert niðri fyr-
ir. Hann
spurði mig
meðal annars
hvort ég vissi
hvar borgin
Lodz væri og
ég svaraði því
til að hún
væri í Póll-
andi. Þá segir
hann að
þangað sé för
okkar heitið
morguninn
eftir til að
finna styttu
eftir íslenska
listamanninn
Einar Jóns-
son. Hún átti
að standa í
kirkjugarði
einhvers
staðar í Lodz
og það eina
sem Guð-
mundur vissi
var að graf-
reiturinn til-
heyrði fjöi-
skyldunni Ei-
sert og um
útlit hennar
hafði hann
vitneskju sína
Minnisvarði Eisert-fjölskyldunnar I upprunalegri mynd. Það var þessi mynd sem Guðmund
ur í Klausturhólum telur líklegt að hafi vakið með honum drauminn um styttuna.
af ljósmynd. Ég reyndi að útskýra
fyrir Guðmundi að ferð til Pðllands,
akstur til Lodz og leit að styttu
væri örðugt viðfangsefni sem krefð-
ist bæði vegabréfsáritunar og und-
irbúnings. Bara biðin eftir vega-
bréfsáritun tæki minnst átta daga.
„Bull,“ svaraði hann. „Við förum í
sendiráðið í fyrramálið og höldum
að því loknu beint til Póllands.“
Áuðvitað hafði Guðmundur rétt
fyrir sér. Við biðum skamma stund
í sendiráðinu og fengum forgangs-
áritun og héldum svo af stað. Um
borð í feijunni spurði ég Guðmund
hvaðan hann hefði upplýsingarnár
um styttuna, en hann sagði að það
væri leyndarmál og lét ég það gott
heita.
í Póllandi, eftir tíu tíma akstur,
um það bil 40 kílómetra frá Lodz
segir Guðmundur: „Viltu vita hvert
leyndarmálið er?“ — „Já, auðvitað,"
svara ég. „Mig dreymdi það,“ var
þá svarið.
Það eina sem vantaði
var styttan
Eftir komuna til Lodz stingur
Guðmundur upp á því að við byijum
á að spásséra um kirkjugarða borg-
arinnar í leit að styttunni. „Ertu
bijálaður, maður,“ segi ég.„Það eru
meira en hundrað kirkjugarðar hér
í Lodz, borg með yfir milljón íbúa,
— vonlaust verk.“ í staðinn stakk
ég upp á að við hefðum samband
við pólsku lögregluna og reyndum,
gegn greiðslu, að fá aðstoð hennar
til að finna styttuna. Á aðalstöðinni
í Lodz fundum við aðeins einn lög-
reglumann sem talaði ensku. Hann
er nú góður vinur okkar Guðmund-
ar.
Við hittum hann klukkan tíu að
morgni og hann lofaði að koma á
hótelið okkar um eftirmiðdaginn,
um sexleytið. Þegar hann kom á
hótelið höfðum við lagt okkur í
herbergjum okkar. Lögreglumaður-
Einar Jónsson við mynd sína Þorfinnur Karlsefni í Fíladelfíu
1917.
BRAUTRYÐJANDI
ÍSLENSKRAR
HÖGGMYNDALISTAR
f
Einar og Anna kona hans í garði Hnit-
bjarga um 1945.
EINAR Jónsson fæddist á Galta-
felli í Hrunamannahreppi 11. maí
1874, að því er foreldrar hans
héldu fram, þótt kirkjubækur segi
hann degi yngri. Hann var sonur
hjónanna Gróu Einarsdóttur og
Jóns Bjarnasonar bónda á Galta-
felli og þar ólst Einar upp ásamt
þremur systkinum, sem fullorðins-
aldri náðu, Jakob, Bjarna og
Guðnýju.
Sagt er að Einar hafi snemma
verið óvenjulegt bam. Hann
hafi verið viðkvæmur í lund þannig
að töfrar náttúrunnar hafi framkall-
að í huga hans alls kyns kynjamynd-
ir sem síðar mátti sjá í verkum hans.
Sem barn tók hann þá óhagganlegu
ákvörðun að verða myndhöggvari,
sem þótti fráleitt austur í Hruna-
mannahreppi fyrir einni öld og höfðu
foreldrar hans þungar áhyggjur af
þessu undarlega bami, sem oft fór
einförum og sat yfir prentmyndum
tímunum saman.
Með hjálp góðra manna, þar á
meðal Bjöms Kristjánssonar, síðar
bankastjóra og ráðherra, tókst Ein-
ari að komast í listnám. Fyrst lá leið-
in til Reykjavíkur þar sem hann sótti
eina kennslustund í teikningu hjá
Jóni Helgasyni, síðar biskupi, auk
þess sem hann naut tilsagnar Torf-
hildar Hólm, skáldkonu, í ensku og
byrjunaratriðum málaralistar. Árið
1893 sigldi Einar til Kaupmanna-
hafnar, með eitt hundrað krónur í
peningum og þótti sú ferð „algert
firru-flan“ eins og Einar segir sjálfur
í minningum sínum. í Kaupmanna-
höfn tók hann til við að læra högg-
myndasmíði, fyrst hjá Stephan Sind-
ing, frægum norskum myndhöggv-
ara, og síðan í Listaháskólanum (Det.
kgl. Akademi for skönne Kunster)
og lauk þar námi.
Árið 1901 vann Einar sinn fyrsta
sigur á listabrautinni er Charlotten-
borg-sýningarnefndin tók til sýninga
verk hans „Útlaga" sem hlaut lof-
samlega dóma. 1 framhaldi af því
veitti Alþingi honum styrk til náms-
dvalar í Rómaborg. Ferðin til Rómar
stóð hátt á annað ár og ferðaðist
Einar víða í leiðinni, m.a. um
Þýskaland, Austurríki og
Ungveijaland. Einar settist
að í Kaupmannahöfn og
dvaldist ennfremur um skeið
í Berlín og London, en öll
þessi ár bjó hann við kröpp
kjör.
Einari bauðst að gera
minnismerki um Þorfinn
karlsefni í Fíladelfíu í Banda-
ríkjunum og hélt hann þang-
að á Jónsmessu árið 1917.
Með í för var Anna Marie
Jörgensen, sem hann hafði
gengið að eiga daginn áður,
en hún hafði þá setið í festum
í sextán ár. Hún reyndist
Einari góð kona og stoð og
stytta í list hans. Þau hjón
dvöldu vestra í tvö ár og er
talið að þau ár hafi verið ein-
hver ánægjulegasti og
áhyggjuminnsti kafli í lífi
Einars. Menn báru hann á
höndum sér og hvarvetna
hlaut hann lof og viðurkenn-
ingu. Honum bauðst að setj-
ast að í Bandaríkjunum en
hugur hans stefndi heim til
Islands, enda var þá hafin
bygging Hnitbjarga á Skóla-
vörðuholti, sem síðan átti eft-
ir að verða athvarf hans til
æviloka.
Einar var brautiyðjandi íslenskrar
höggmyndalistar. Árið 1923 var opn-
að Listasafn Einars Jónssonar, sem
íslenska þjóðin reisti yfir verk hans,
og var það fyrsta listasafnið til sýnis
almenningi á Islandi. Einar Jónsson
lést 18. október 1954 rúmlega átt-
ræður. Frú Anna Jónsson lifði tveim-
ur áratugum lengur og veitti safninu
forstöðu fram í háa elli.